Η έννοια της εργασίας αποτελεί βασικό κομμάτι της ανθρώπινης κοινωνίας. Τα περισσότερα ενήλικα άτομα καλούνται καθημερινά να εργάζονται αρκετές ώρες, πράγμα που σε ένα μεγάλο βαθμό καθορίζει και τις υπόλοιπες πτυχές της ζωής τους.
Για την προστασία της σωματικής και ψυχικής υγείας των εργαζομένων, η εργασία οφείλει να εξυπηρετεί τις ανάγκες και τις προσδοκίες τους, να φροντίζει για την ασφάλειά τους, να ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την αυτό-αποτελεσματικότητα και γενικά να εξασφαλίζει ένα ικανοποιητικό επίπεδο ποιότητας ζωής.
Παρόλα αυτά, στην εποχή που διανύουμε πλήθος κοινωνικοπολιτικών και τεχνολογικών συνθηκών έχουν μετατρέψει την εργασία σε πηγή άγχους. Οι δύσκολες συνθήκες στον εργασιακό χώρο, τα εξουθενωτικά ωράρια, οι άσχημες σχέσεις με τους συναδέλφους, η έλλειψη εποπτείας, τα αυξημένα εργασιακά καθήκοντα, αποτελούν παράγοντες που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην επαγγελματική ζωή ενός εργαζομένου.
Σύμφωνα με τα ερευνητικά ευρήματα, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας οι οποίοι συχνά εκτίθενται σε άσχημες εργασιακές συνθήκες είναι περισσότερο ευάλωτοι στο στρες, το οποίο εάν δεν αντιμετωπίσουν έγκαιρα μπορεί να τους οδηγήσει σε αυτό που ονομάζουμε επαγγελματική εξουθένωση. Για όλους τους λόγους που ειπώθηκαν, τις τελευταίες δεκαετίες η μελέτη του συνδρόμου της εργασιακής εξουθένωσης σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, έχει αυξηθεί.
Αυτό συμβαίνει καθώς οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι έρχονται πιο συχνά αντιμέτωποι με τον ανθρώπινο πόνο, κάτι που σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα που επικρατεί σχετικά με την εύρεση εργασίας, την ανεργία και τις οικονομικές συνθήκες έχει ως αποτέλεσμα την επικράτηση ενός εύφορου εδάφους για την ανάπτυξη πολλών ψυχικών δυσλειτουργιών, ανάμεσα τους και της επαγγελματικής εξουθένωσης.
Διαβάστε σχετικά: Πώς να αποσυνδεθείτε συναισθηματικά από την εργασία σας
Τι είναι όμως η επαγγελματική εξουθένωση;
Βιβλιογραφικά υπάρχουν πολλές απόπειρες ορισμού της επαγγελματικής εξουθένωσης, με πολύ σημαντική τη συμβολή της Maslach σύμφωνα με την οποία ο όρος “επαγγελματική εξουθένωση” παρουσιάζεται ως “ένα σύνδρομο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης που εμφανίζεται σε άτομα που έχουν επαγγελματική σχέση με άλλους ανθρώπους”.
Σχετίζεται δηλαδή με συναισθήματα που βιώνουν εργαζόμενοι των οποίων τα επαγγέλματα απαιτούν επανειλημμένη έκθεση σε συναισθηματικά φορτισμένες διαπροσωπικές σχέσεις. Συγκεκριμένα η επαγγελματική εξουθένωση αποτελείται από τρεις συνιστώσες την συναισθηματική εξάντληση, την αποπροσωποποίηση και την έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων.
H συναισθηματική εξάντληση (emotional exhaustion) αφορά την αίσθηση ψυχικής και σωματικής κούρασης που νιώθει ο εργαζόμενος κατά τη διάρκεια της εργασίας του, η αποπροσωποποίηση έχει να κάνει με την απομάκρυνση του ατόμου από τους πελάτες ή τους ασθενείς του και τέλος η έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων συνδέεται με την αναποτελεσματικότητα που αισθάνεται ο εργαζόμενος και την αρνητική κριτική που ασκεί στον ίδιο του τον εαυτό, θεωρώντας ότι δεν είναι σε θέση να προσφέρει τίποτα το αξιόλογο στο χώρο εργασίας του.
Ποια είναι τα συμπτώματα εργασιακής εξουθένωσης;
Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης έχει πολύπλευρες επιδράσεις στη ζωή του εργαζομένου και εκφράζεται με διάφορους τρόπους.
- Ο επαγγελματίας νιώθει δυσφορία για την εργασία του, έχει μελαγχολική και καταθλιπτική διάθεση, έντονους φόβους, ευερεθιστότητα ακόμα και θυμό
- Πιστεύει ότι δεν είναι ικανός στον επαγγελματικό τομέα, παρουσιάζει χαμηλή αυτοεκτίμηση, φτωχή μνήμη, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, στην συγκέντρωση και στην ταχύτητα
- Μειώνεται σταδιακά η ικανότητα της ενσυναίσθησης για τους ασθενείς του και γενικά είναι επιρρεπής σε ατυχήματα και απροσεξίες
- Πολύ συχνά νιώθει ότι δεν έχει το κύρος που είχε παλαιότερα και είναι καχύποπτος προς τους συναδέλφους του
- Το άτομο συχνά γίνεται απόμακρο, δεν έχει όρεξη για άλλες δραστηριότητες, οι συγκρούσεις με τα μέλη της οικογένειάς του γίνονται όλο και πιο συχνές
- Αισθήματα πλήξης, αποθάρρυνσης και παραίτησης το κατακλύζουν. Οι αποδέκτες των υπηρεσιών του λαμβάνουν το αντίκτυπο της στάσης του, καθώς συχνά γίνεται απότομος ακόμα και αδιάφορος απέναντί τους
- Ο επαγγελματίας με σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης παρουσιάζει συχνά και οργανικά συμπτώματα, στα οποία περιλαμβάνονται όλα τα χαρακτηριστικά που αφορούν στις τυπικές εκδηλώσεις στρες και άγχους, όπως πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά προβλήματα, δυσκολίες ύπνου, ναυτία, δυσκολία στην αναπνοή, υπερένταση, σεξουαλική δυσλειτουργία, διαταραχές διατροφής, μυοσκελετικοί πόνοι και άλλα.
Ποιες είναι οι αιτίες εργασιακής εξουθένωσης;
Οι αιτίες της εργασιακής εξουθένωσης συνήθως έχουν να κάνουν με τις εργασιακές συνθήκες. Ένα παράδειγμα είναι το μικρό αριθμητικά προσωπικό, με το ήδη υπάρχον προσωπικό να φορτώνεται πολύ περισσότερη δουλειά από όση του αναλογεί, κάτι που μπορεί να προκαλέσει στρες. Άλλος λόγος είναι η σύγκρουση και η αβεβαιότητα των ρόλων μέσα στο εργασιακό πλαίσιο. Οι απαιτήσεις συχνά είναι μεγάλες και πολλές φορές αντικρουόμενες.
Όταν κάποιος εργάζεται με ψυχικά ασθενείς είναι πολύ πιθανόν πέρα από τους ίδιους τους ασθενείς και τη σοβαρότητα της κατάστασης που βιώνουν, να έχει να διαχειριστεί και το οικογενειακό τους περιβάλλον, το οποίο πολύ συχνά έχει παράλογες και εξωπραγματικές απαιτήσεις.
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τη μειωμένη ασφάλεια και την έλλειψη πόρων δημιουργούν το ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη εργασιακού στρες, το οποίο μπορεί να οδηγήσει στο σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα σε περιπτώσεις που υπάρχει έλλειψη στήριξης από συναδέλφους και απουσία εποπτών. Έτσι το βάρος της θεραπείας ενός ατόμου με ψυχική ασθένεια πέφτει όλο πάνω στον θεραπευτή του.
Πέρα όμως από τα χαρακτηριστικά του εργασιακού περιβάλλοντος, σημαντικοί είναι και οι προσωπικοί παράγοντες που συμβάλουν στην ανάπτυξη της επαγγελματικής εξουθένωσης όπως για παράδειγμα τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του επαγγελματία.
Επίσης οι επαγγελματίες υγείας που είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης σύμφωνα με έρευνες είναι άνθρωποι ευαίσθητοι, ιδεαλιστές, αφοσιωμένοι στην εργασία τους αλλά συγχρόνως ανήσυχοι, ευάλωτοι και εσωστρεφείς με υπερβολική ανάγκη ελέγχου και χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Διαβάστε σχετικά: Αντιμετώπισε το στρες στη δουλειά
Πρόληψη – Αντιμετώπιση
Η καλύτερη αντιμετώπιση του συνδρόμου είναι η έγκαιρη πρόληψή του.
Κάποιες συμβουλές για άτομα που πάσχουν από Σ.Ε.Ε είναι οι παρακάτω:
- Οργάνωσε καθημερινά τις αρμοδιότητές σου αφήνοντας επιπλέον χρονικό περιθώριο από την μια εργασία στην άλλη. Καθόρισε στόχους και προτεραιότητες
- Ξόδεψε χρόνο με άτομα που αγαπάς και ευχαριστιέσαι την παρέα τους
- Θέσε τα όριά σου και πες όχι εκεί που πρέπει
- Επικοινώνησε με άτομα από το εργασιακό σου περιβάλλον που σε εμπνέουν - κάνε διαλείμματα μαζί τους και στα διαλείμματα μη συζητάτε για εργασιακά θέματα
- Περιόρισε τους αρνητικούς ανθρώπους από δίπλα σου
- Η ζωή σου δεν είναι μόνο η δουλειά σου. Βρες δραστηριότητες έξω από την εργασία σου που σε κάνουν χαρούμενο, για παράδειγμα ξεκίνησε ένα καινούριο χόμπι
- Μην αφιερώνεις χρόνο στην εργασία σου τις μέρες που δεν εργάζεσαι ( πχ αργίες )
- Να κοιμάσαι και να τρως σωστά
- Μη διστάζεις να ζητήσεις τη βοήθεια κάποιου ειδικού
- Αν νιώθεις ότι τα διακαιώματα σου στην εργασία σου παραβιάζονται μπορείς πάντα να απευθυνθείς σε κάποιον πιο εξειδικευμένο που μπορεί να σε βοηθήσει πχ σε κάποιον εργατολόγο ή σε κάποιο σωματείο, είναι σημαντικό να έχεις κατά νου ότι υπάρχουν νομικές ποινές για περιπτώσεις παραβίασης των εργασιακών σου δικαιωμάτων
Μην ξεχνάς ... μπορεί να νομίζεις ότι τα πράγματα δεν περνάνε καθόλου από τα χέρια σου αλλά στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, αρκεί να ενημερωθείς σωστά.
Κλείνοντας, αξίζει να σημειώσουμε ότι θα ήταν λάθος μας να προσπαθούμε να βρούμε λύσεις αλλάζοντας μόνο το άτομο - εργαζόμενο, υψίστης σημασίας είναι να στρέψουμε το βλέμμα μας στο πλαίσιο, στις συνθήκες εργασίας και στις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις της εποχής μας, που δημιουργούν εύφορο έδαφος ώστε να ευδοκιμήσουν τέτοια φαινόμενα, όπως αυτό της εργασιακής εξουθένωσης. Το να παρουσιάζει ένας εργαζόμενος συμπτώματα εργασιακής εξουθένωσης δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει κάνει κάτι ο ίδιος λάθος.
Βιβλιογραφία
- Cushway, D., Tyler, P. A., & Nolan, P. (1996). Development of a stress scale for mental health professionals. British Journal of Clinical Psychology, 35(2), 279-295.
- Demir, A., Ulusoy, M., & Ulusoy, M. F. (2003). Investigation of factors influencing burnout levels in the professional and private lives of nurses. International journal of nursing studies, 40(8), 807-827.
- Fagin, L., Carson, J., Leary, J., De Villiers, N., Bartlett, H., O'Malley, P., ... & Brown, D. (1996). Stress, coping and burnout in mental health nurses: findings from three research studies. International journal of social psychiatry,42(2), 102-111.
- Farber, B. A. (1983). Stress and burnout in the human service professions(Vol. 117). Pergamon.
- Madathil, R., Heck, N. C., & Schuldberg, D. (2014). Burnout in psychiatric nursing: examining the interplay of autonomy, leadership style, and depressive symptoms. Archives of Psychiatric Nursing, 28(3), 160-166.
- Maslach, Christina, and S. E. Jackson. (1982) "The cost of caring."Englewood Cliffs, NJ, PrenticeHall .
- Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual review of psychology, 52(1), 397-422.
- Schaufeli, W., & Enzmann, D. (1998). The burnout companion to study and practice: A critical analysis. CRC press.
- Smith, M., Segal, J., Robinson, L., & Segal, R. (2018). Burnout prevention and treatment. Techniques for Dealing with Overwhelming Stress, Help Guide https://www. helpguide. org/articles/stress/burnout-prevention-and-recovery. htm,(26. 2. 2019.) POPIS SHEMA Shema,1.
- Tyler, P., & Cushway, D. (1998). Stress and wellbeing in healthcare staff: The role of negative affectivity, and perceptions of job demand and discretion. Stress and Health, 14(2), 99-107.
