Εστίαση στο όνειρο και την ελπίδα ως μια διαδικασία θεραπευτικής παρέμβασης: Παρουσίαση περιπτώσεων

Ο οραματισμός της λύσης, δίνει ελπίδα και με τη βοήθεια του θεραπευτή στη συνέχεια, τα άτομα δρομολογούν μικρά βήματα προς τη λύση.

Με βάση τις θέσεις του κοινωνικού κονστρουξιονισμού (Gergen,1985,1994, Burr 2015, Παπαδιώτη,Β.-Αθανασίου & Σοφτά-Nall Λ., (επιμέλεια, 2018), κοινωνικός κονστρουξιονισμός, σελ. 41-43, για τη σημασία της γλώσσας και του λόγου στη διαμόρφωση της πραγματικότητας πρόεκυψαν νέα μοντέλα, που στη θεραπευτική διαδικασία εστιάζουν στην προσεκτική χρήση της γλώσσας.

Η θεραπεία έγκειται κυρίως, στην ανάπτυξη ενός διαλόγου με τον πελάτη και τη χρήση μιας γλώσσας, που θα οδηγήσει σε διαφορετική νοηματοδότηση για την πραγματικότητα. Όπως αναφέρουν οι Anderson και Goolishian (2004, σελ. 92). “Η θεραπεία είναι μια γλωσσική δράση κατά την οποία, μιλώντας για ένα πρόβλημα, προκύπτουν καινούργιες σημασίες και ερμηνείες….Μέσα από τις θεραπευτικές συζητήσεις, δίδεται χώρος στις προσκολλημένες γνώμες και συμπεριφορές (στο νόημα που οι άνθρωποι προσδίδουν σε πράγματα και πράξεις). Αυτές διευρύνονται, ζυγίζονται και αλλάζουν. Αυτό είναι και το μοναδικό αποτέλεσμα που πρέπει να βγει”.

Και πιο κάτω αναφέρουν (ό.π., σελ. 93):”Στο διάλογο τίποτε δεν μένει όπως ήταν. Η αλλαγή μέσα από τη θεραπεία δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μια αλλαγή της σημασίας που προκαλείται από το διάλογο και τη συζήτηση”. Με αυτή την έννοια η γλώσσα είναι ένας από τους πρωταγωνιστές στο θεραπευτικό διάλογο. Με βάση τις θέσεις αυτές διαμορφώθηκαν νέα μοντέλα οικογενειακής θεραπείας που εστιάζουν στη διαφορετική νοηματοδότηση της πραγματικότητας του/της συμβουλευόμενου/νης με τη χρήση κατάλληλης γλώσσας, όπως η Θεραπεία Εστιασμένη στη Λύση (Berg & De Shazer 1993, Παπαδιώτη, & Σοφτά-Nall, 2018, κεφ. 9, σελ. 173-185) και η Αφηγηματική (White Mc.,1988, Morgan 2011).

Οι αφηγήσεις εκφράζουν την πραγματικότητα που έχουμε διαμορφώσει. Όπως αναφέρει ο Bruner (2004), στο εξαίρετο ανάτυπο που επιμελήθηκε ο Γιάννης Κουγιουμζάκης, «Δημιουργώντας ιστορίες», Όλοι κάνουμε ένα αφήγημα για να κατανοήσουμε τη ζωή (σελ. 42). Οι αφηγήσεις αυτές εκφράζουν την πραγματικότητα του καθένα, παρόλο που δεν είναι «αθώες». Γίνονται στα μέτρα μας για να αιτιολογούμε τα βιώματα μας και να προωθούμε τους στόχους μας (σελ. 37). Οι αφηγήσεις που κάνουν οι άνθρωποι με προβλήματα, είτε ο τρόπος που αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα δεν τους βοηθάνε να βρούνε λύσεις.

Στα πλαίσια αυτού του ρεύματος για τη σημασία της γλώσσας στην κατασκευή της πραγματικότητας εντάσσεται και η χρήση του λόγου στη θεραπευτική συνεδρία που εστιάζει σε μελλοντικά όνειρα.

Οι θεραπευτές που ακολουθούν το μοντέλο της Εστιασμένης στη Λύση Οικογενειακής Θεραπείας χρησιμοποιούν εκτενώς τη μεταφορά συμβουλευόμενου/ης σε μελλοντικές καταστάσεις που θα έχει λυθεί το πρόβλημα ως οδηγών που καθορίζουν την πορεία των συμβουλευόμενών τους προς το μέλλον.

– Αν γινόταν ένα θαύμα, και είχε λυθεί το πρόβλημα, πως θα ήταν η ζωή σου;

– Τι θα έκανες τότε;

– Πώς θα είναι η ζωή σου, όταν δεν θα τσακωνόσαστε σαν ζευγάρι, ή όταν θα μπορείς να παρακολουθείς τα μαθήματα στο σχολείο;

Το άτομο μεταφέρεται από την κατάσταση του προβλήματος στην κατάσταση της απαλλαγής από το πρόβλημα.. Ο οραματισμός της λύσης, δίνει ελπίδα και με τη βοήθεια του θεραπευτή στη συνέχεια, τα άτομα δρομολογούν μικρά βήματα προς τη λύση. Όπως αναφέρει η Penny Penn (1985), όταν σκέφτεστε την κατάστασή σας στο μέλλον, εγκαθίσταται αυτόματα ένα νέο πλαίσιο γύρω από το παρόν πλαίσιο.

Οι Peter Lang & Elspeth McAdam (ό.π.) αναφέρονται στις θέσεις του John Dewy για το πως οι συζητήσεις για το μέλλον καθορίζουν το παρόν με τη μεταφορά του τέλους της θέας. Είναι το τέλος της θέας, όπως την εκφράζει ο Dewy, που μεταβάλλει την αντίληψή μας και τις δυνατότητές μας και δραστηριοποιεί αντίστοιχα τις πράξεις μας και το συναίσθημά μας στο παρόν.

Διευκρινίζει την έννοια με το παράδειγμα του χτισίματος του σπιτιού. «Το τέλος της θέας του σπιτιού ενημερώνει κάθε στάδιο της διαδικασίας – υλικά, είδος εργασίας που γίνεται στο παρόν – και ως εκ τούτου είναι η θέα στο μέλλον που καθορίζει τις παρούσες πράξεις» (Tiles, 1990, Dewey, p.195). Ο John Dewey, (στο Elspeth & P Lang, 1997), για να δείξει επίσης ότι το μέλλον είναι αυτό που καθορίζει το παρόν αναφέρει ως παράδειγμα τη συμπεριφορά του τοξότη.

Ο στόχος του τοξότη είναι στο μέλλον. Αυτό όμως που γίνεται παρατηρώντας τη συμπεριφορά του είναι ότι όλες του οι κινήσεις στη σκηνή γίνονται με βάση την επίτευξη του μελλοντικού στόχου: στήσιμο του σώματος, θέση των χεριών, κίνηση, η κρίση του, η προσοχή του, η συναισθηματική του κατάσταση είναι σε συνάρτηση με τον μελλοντικό στόχο.

Θα αναφέρω δύο παραδείγματα από τη χρήση της διαδικασίας αυτής σε δύο δικά μας περιστατικά.

Η Μαρία μετά την τον θάνατο του συζύγου τους έπασχε από κατάθλιψη σύμφωνα με την γνωμάτευση του ψυχιάτρου της. Την έφερε για υποστήριξη στο κέντρο μας η κόρη της. Το τελευταίο διάστημα δεν σηκωνόταν σχεδόν από το κρεβάτι παρά μόνο για να φάει και για τις προσωπικές τις ανάγκες.

Μετά τις συστάσεις και την γνωριμία μας την ρωτήσαμε τι θα έκανε αν θεραπευόταν η αρρώστια της, όπως λέει, και μπορούσε να σηκωθεί από το κρεβάτι.Τι θα ήθελε να κάνει και πως θα ήταν η μέρα της.

Διαβάστε σχετικά: Η ψυχοθεραπεία δουλεύει μόνο αν βοηθάς κι εσύ

Η Μαρία σήκωσε το ως τότε χαμηλωμένο βλέμμα της και ένα αμυδρό χαμόγελο ζωγραφίστηκε στο πρόσωπο της.

– Θα έφτιαχνα πρώτα ένα καφέ για μένα και θα ετοίμαζα πρωινό για τα παιδιά, όπως παλιά, και θα καθόμασταν όλοι μαζί γύρω από το τραπέζι της κουζίνας να μιλήσουμε για λίγο τρώγοντας. Έμεινε για λίγο στην εικόνα αυτή με φανερή ικανοποίηση στο πρόσωπό της και συνέχισε. Μετά θα ήθελα να πάω στην φίλη μου, τη Γιάννα, που δουλεύει στην πόλη σε ένα μαγαζί και να μιλήσουμε, όπως παλιά.

Εκεί σταμάτησε και βυθίστηκε για λίγο στον εαυτό της σαν να ζούσε τις εικόνες που μας είχε περιγράψει πριν. Συνεχίσαμε με το να μας λέει πως ήταν η ζωή της με τον άντρα της και με τα παιδιά τους και τι ωραία πράγματα έκαναν μαζί. Με βάση αυτά που μας είπε, της τονίσαμε πόσες δεξιότητες και προσόντα είχε και πόσο αξιόλογο άτομο ήταν. Πήρε το χώρο της να μιλήσει επίσης και για τα προβλήματα τα οποία αντιμετώπιζε τώρα.

Στην επόμενη συνεδρία η Μαρία στην ερώτηση μας πως πήγε η προηγούμενη εβδομάδα με πολύ περηφάνια μας είπε ότι πολλά από αυτά που ονειρεύτηκε τα έκανε πράξη.

– Σηκώθηκα από το κρεβάτι, έκανα καφέ για μένα και την δεύτερη μέρα και πρωινό για τα παιδιά. Μετά από δύο μέρες πήγα στη φίλη μου τη Γιάννα και μιλήσαμε για λίγο.

Στις δέκα συνεδρίες που ακολούθησαν το “ονείρεμα” που έκανε στην πρώτη συνεδρία αποτέλεσε το πρώτο βήμα για να ακολουθήσουν και πολλές άλλες αλλαγές στη ζωή της Μαρίας, μεταξύ των οποίων να ονειρευτεί να αρχίσει να γράφει ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο για τα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που έκανε στη ζωή της. Ο άντρας της, αν και απών, ήταν συχνά παρών σε αυτή τη διαδικασία να χαίρεται μαζί της για ό,τι έκανε για εκείνη και τα παιδιά τους.

Αναφέρουμε μια άλλη περίπτωση, στην οποία επίσης χρησιμοποιήσαμε τα όνειρα για το μέλλον για την αντιμετώπιση μιας δύσκολης κατάστασης.

H Xριστίνα μετά από χρήση ακτινοβολίας και χημειοθεραπείας για θεραπεία καρκίνου, παθαίνει υποτροπή και βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση με ίδιες πιθανότητες να ζήσει ή να πεθάνει, σύμφωνα με τη γνωμάτευση των γιατρών (πολύ χαμηλά λευκά και αδυναμία αντιμετώπισης ενός μικροβίου). Στις δύσκολες ώρες, όταν δεν μπορούσε να επικοινωνήσει και βυθιζόταν στον ύπνο της – οι γιατροί συνιστούσαν εγρήγορση – ταξιδεύαμε στο μέλλον, σε καταστάσεις που ήθελε να ζήσει.

Οργανώσαμε ένα ταξίδι στην Ιταλία να δει το γιο της, που έμενε εκεί: Αγοράσαμε τα υλικά για τις πίτες που θα έφτιαχνε, το μπλουζάκι για το γιο της, την βαλίτσα που θα έπαιρνε μαζί της, την καμπίνα στο καράβι και την ώρα της συνάντησης. Συχνά γινόταν διορθώσεις στην ώρα και τη μέρα του ταξιδιού, στο τι θα φορούσε, στο τι θα ψώνιζε.

Ετοιμάσαμε το γάμο της ανιψιάς της. Τι θα φορούσε η νύφη και τι οι άλλοι συγγενείς και τι θα φορούσε η ίδια. Διαλέξαμε από το διαδίκτυο και ένα καινούριο καπέλο που θα φορούσε, γιατί λόγω της χημειοθεραπείας είχαν πέσει τα μαλλιά της. Πως θα ήταν η εβδομάδα του γάμου και ποιος θα έκανε τι. Κάναμε επίσης όνειρα για την ανακαίνιση του μαγαζιού της.

Το χρώμα, τα φώτα, οι εταιρίες που θα συνεργαζόταν, η εξοικονόμηση των χρημάτων και το κέρδος που θα είχε και οι επενδύσεις που θα έκανε. Τα θέματα αυτά ήταν τα αγαπημένα της και δεν κουραζόταν να τα επαναλαμβάνουμε και να τα εμπλουτίζουμε κάθε φορά. Ήταν οι μόνες φορές που έδειχνε να ενδιαφέρεται πραγματικά για τη ζωή και να βγαίνει από το λήθαργο.

Η Χριστίνα ξεπέρασε την κρίση. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πόσο τη βοήθησαν τα ταξίδια της στο μέλλον να επιβιώσει, γνωρίζουμε όμως ότι σίγουρα έπαιξαν κάποιον ρόλο. Και αλλιώς όμως να ερχόταν τα πράγματα, στις δύσκολες ώρες της έζησε κάποιες όμορφες στιγμές και αυτό εκτός από την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση που έδινε στην ίδια, έδινε χαρά και στους δικούς της να την βλέπουν χαρούμενη να κάνει όνειρα.

Συγγραφέας: Βάσω Παπαδιώτη – Αθανασίου, Τ. Αν Καθηγήτρια Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Συστημικής Θεραπείας και Συμβουλευτικής (www.kesythes.gr)

Βιβλιογραφία

Berg & De Shazer 1993. Making numbers talk: A solution-focused approach. In S. Friedman (Ed.), The new language of change. New York: Guilford Press..

Bruner, J. (2004). Δημιουργώντας ιστορίες. επιμ Γιάννης Κουγιουμζάκης Εκδ. Πεδίο

Burr, V. (2015). An introduction to social constructionism. 3^rd ed. New York: Routledge.

Gergen,K.J.1985. Social constructionist movement in psychology. American Psychologist, 40(3): 266-275.

Gergen, Κ.(1994). Realities and Relationships. Soundings in Social Constructionism. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Lang, P., & McAdam, E. (1997) Narrative-ating: Future dreams in present living. Human Systems The Journal of Systemic Consultation and Management, Leeds Family Therapy Research Centre and Kensington Consultation Centre.

Mc White (1988, Spring). Saying hullo again: The incorporations of the lost relationship in the resolution of grief. Dulwilch Centre Newsletter, 7-11.

Morgan, A. 2011. Τι είναι η Αφηγηματική Θεραπεία; Μία ευκολοδιάβαστη εισαγωγή ( επιμ. Β. Καφταντζή, μτφρ. Α. Χαρβάτης). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

O΄ Hanlon & W.H. & Weiner-Davis, M.(1989). In search of solutions: A new direction in psychotherapy. New York: Norton.

Penn, P. (1985). Feed – Forwards: Future Questions, Future Maps. Family Process 24:3: 299-310.

Παπαδιώτη-Αθανασίου, Β. & Σοφτά-Nall, Λ. 2018 (Επ.). Σχολές Οικογενειακής – Συστημικής Θεραπείας. Αθήνα: Τόπος.

Tiles L.E., (1990). Dewey, Rutledge, London.

Χαρβάτης, Α., & Πήτερσεν Κ., (2018). Αφηγηματική Ψυχοθεραπεία και Κοινοτική Πρακτική, στο Παπαδιώτη Β. και Σοφτά-Nall Λ., Σχολές Οικογενειακής-Συστημικής Θεραπείας, Τόπος, Αθήνα.