Η κρυφή δύναμη των συμπτωμάτων, κλειδί για την επούλωση ψυχικών τραυμάτων

Στην ψυχοθεραπεία δεν λειτουργούμε μόνο σαν ντετέκτιβ ερευνώντας απλά τα συμπτώματα. Η μετατροπή του συμπτώματος σε σύμμαχο του θεραπευόμενου, είναι που αλλάζει όλο το νόημα της ψυχοθεραπευτικής διεργασίας. Μία εκπληκτική θεραπευτική ιστορία το επιβεβαιώνει.

Ως θεραπευτές, διδασκόμαστε να είμαστε ντετέκτιβ, να ερευνούμε μεθοδικά τα συμπτώματα των πελατών σε αναζήτηση για το ένοχο, δηλαδή την πηγή του πόνου τους. Όμως, εάν ξοδεύουμε πολύ χρόνο απασχολούμενοι με τα συμπτώματα των θεραπευόμενών μας, είναι πιθανό να χάσουμε σημαντικές ενδείξεις για τις κρυμμένες τους δυνάμεις.

Με τα χρόνια, έχω μάθει ότι μετατρέποντας ένα σύμπτωμα σε σύμμαχο του θεραπευόμενου, αντί για Νέμεσις, μπορεί να μετατρέψει όλη την εμπειρία της ψυχοθεραπείας τόσο για τον θεραπευτή όσο και για τον θεραπευόμενο.

Δεν έβλεπα όμως πάντα τα συμπτώματα ως συμμάχους. Στην πραγματικότητα, η πρόωρη εκπαίδευση μου σε νοσοκομειακό περιβάλλον μου δίδαξε να βλέπω το σύμπτωμα ως καθαρή παθολογία και ως ένδειξη βλάβης.

Δυστυχώς, όταν βλέπουμε τους θεραπευόμενους ως διαταραγμένους, χάνουμε την ευκαιρία να διερευνήσουμε τις έμφυτες δυνάμεις τους και πως τα συμπτώματα τους μπορεί να είναι πηγές που φαίνονται άσχετες με το κύριο έργο της θεραπείας: τη θεραπεία, τον έλεγχο, τη διαχείριση ενοχλητικών συναισθημάτων και των φυσιολογικών προβλημάτων.

Τα πράγματα γίνονται χειρότερα, όταν οι θεραπευόμενοι πιστεύουν ότι τα συμπτώματα ήταν ο εχθρός τους που επικυρώνει τον φόβο τους ότι κάτι άσχημο συμβαίνει με αυτούς. Πολύ συχνά είδα θεραπεία να κολλάει, καθώς οι θεραπευόμενοι γίνονται ακόμα πιο ανήμποροι, παγωμένοι και απελπισμένοι αντί να προχωρήσουν με τη ζωή τους.

Απογοητευμένος με την περιορισμένη αποτελεσματικότητα του ιατρικού μοντέλου θεραπείας, έψαξα για περισσότερες θετικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία. Εμπνεύστηκα από μεθόδους προσανατολισμένους στη λύση καθώς και την κατά Erickson ύπνωση, η οποία προτείνει ότι οι θεραπευόμενοι διαθέτουν τους πόρους μέσα τους για να θεραπευτούν και με βάση τον ισχυρισμό του Milton Erickson ότι οι θεραπευόμενοι κολλάνε όταν πιστεύουν ότι ελέγχονται από τα συμπτώματα τους.

Ο θεραπευτής Bill O’ Hanlon ονόμασε αυτή την κατάσταση αδυναμίας ως «σύμπτωμα σε έκσταση» και προειδοποίησε ότι και εμείς ως θεραπευτές είμαστε επιρεππείς να υποπέσουμε στην παγίδα και να εστιάσουμε υπερβολικά στα συμπτώματα και στην παθολογία τους.

Μετατρέποντας την κρίση πανικού σε δύναμη

Η Μονίκ, ήταν μία θεραπευόμενή μου, βαθιά τραυματισμένη από τα 18 της ως πρωτοετής κολλεγίου. Είχε βιαστεί βάναυσα και είχε βασανιστεί για δυο μέρες από έναν άνδρα που την είχε υπό την επήρεια ναρκωτικών σε ένα πάρτι αδελφότητας και την κράτησε όμηρο στο διαμέρισμά του. Πριν την επίθεση αυτή, ήταν μια ανταγωνιστική δρομέας και άριστη μαθήτρια που οι αντιδράσεις του μετατραυματικού στρες την είχαν αναγκάσει να εγκαταλείψει το σχολείο.

Ο κακοποιός της Μονίκ είχε συλληφθεί, αλλά οι συνεχείς υπενθυμίσεις του σαδιστικού συμβάντος την στοίχειωναν στην γενέτειρα της, όπου πήγαινε σχολείο. Η μητέρα της σκέφτηκε ότι θα ήταν βοηθητικό για τη Μονίκ αν έμενε με μια θεία της στο Τενεσί για το καλοκαίρι.

Όταν η μητέρα της ρωτήθηκε εάν θα μπορούσα να δουλέψω θεραπευτικά με την κόρη της, μου είπε ότι η Μόνικ είχε δει αρκετούς θεραπευτές και ψυχίατρους κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών, αλλά εκείνη δεν φαίνεται να πηγαίνει καθόλου καλύτερα. Στην πραγματικότητα, ένιωθε ότι όλοι οι γιατροί ήθελαν να την ‘ναρκώσουν’ να μιλάει για το συμβάν ξανά και ξανά και η οποία πεισματικά αρνιόταν να το κάνει.

Όταν χαιρέτησα την Μονίκ στην αίθουσα αναμονής για την πρώτη μας συνεδρία, έκανε αέρα στο κοκκινισμένο της πρόσωπο με το ένα χέρι και με το άλλο τύλιγε τα πλεγμένα μαλλιά της στην κορυφή του κεφαλιού της. Βάδιζε πάνω κάτω με τα φθαρμένα μπλε παπούτσια της. Σκεπτόμενος ότι μπορεί να αντιδράει στο ζεστό κλίμα, τη ρώτησα: Ζεσταίνεσαι; Μπορώ να ρυθμίσω τον κλιματισμό.

Η Μονίκ κούνησε το κεφάλι της, σκούπισε τον ιδρώτα από το πρόσωπο της και απάντησε: Όχι, έχω κρίση πανικού.

Της απάντησα: Ωχ Θεέ μου, πρέπει να αισθάνεσαι απίστευτα άβολα και φοβισμένη. Αν θέλεις, μπορώ να σου δείξω μερικούς τρόπους να τον ελέγξεις.

Η Μονίκ με κοίταξε με δάκρυα: Το ελπίζω. Νιώθω σαν ένα τέρας. Μόλις μπήκαμε στο γραφείο μου, η Μονίκ κάθισε για μια στιγμή και μετά πήδηξε πάνω: Λυπάμαι, δεν γίνεται να συνεχίσω, είπε. Δεν μπορώ να καθίσω ακόμα όσο είμαι έτσι.

Της απάντησα: Αυτό συμβαίνει επειδή το σώμα σου, εκχέει επιπλέον αδρεναλίνη για να σε ενισχύσει να ξεπεράσεις μια πρόκληση. Αυτή η αντίδραση ονομάζεται ‘πάλη ή φυγή’. Όταν τα σώματα μας είναι σε αυτήν την κατάσταση, θέλουμε να τρέξουμε ή να κουνηθούμε με κάποιο τρόπο.

Παρατήρησα ότι κέρδισα προσωρινά την προσοχή της Μονίκ. Έχουμε ένα ιδιωτικό μονοπάτι πίσω από το γραφείο μου, της είπα, θα ήθελες να πάμε εκεί έξω; Το σώμα σου προφανώς θέλει να κουνηθεί τώρα, έτσι το περπάτημα μπορεί να σε βοηθήσει να νιώσεις καλύτερα. Εκείνη κούνησε το κεφάλι. Παρ’ όλο που διδάχτηκα να οδηγώ τους πελάτες στο να ηρεμούν με ασκήσεις αναπνοής όταν πανικοβάλλονται, έχω διαπιστώσει ότι η κίνηση του σώματος μπορεί να ελέγξει γρηγορότερα μια κρίση πανικού.

Διαβάστε σχετικά: Κρίσεις πανικού: Τί είναι και πώς αντιμετωπίζονται;

Όσο η Μονίκ και εγώ περπατούσαμε μαζί στο σκιερό μονοπάτι, ρώτησα τι παρατηρεί τώρα στο σώμα της. Νιώθω περισσότερο προσαρμοσμένη, είπε. Επειδή η Μονίκ ήταν στην ομάδα στίβου και απολάμβανε το τρέξιμο, της πρότεινα ότι ίσως αποκτήσει επιπλέον ανακούφιση αν έτρεχε για λίγα λεπτά. Χωρίς καμία λέξη, η Μονίκ άρχισε να τρέχει γύρω από το κυκλικό μονοπάτι και εγώ να την παρακολουθώ από το περιθώριο.

Μετά τον πρώτο γύρο, ανέφερε ότι δεν φαίνεται το τρέξιμο να ηρεμεί τα νεύρα της και συνέχισε να τρέχει γύρω από το μονοπάτι μερικές ακόμα φορές. Όταν τελείωσε, μου χαμογέλασε ελαφρώς και ανέφερε: Είχες δίκιο. Όταν άρχισα να τρέχω, ο καρδιακός μου ρυθμός δεν πήγαινε πιο γρήγορα ή δεν φαινόταν τόσο τρομακτικό πια. Είναι ακριβώς αυτό που υποτίθεται ότι αισθάνομαι όταν τρέχω. Άφησε μια δυνατή ανάσα. Αυτό είναι ανακουφιστικό.

Στην επόμενη συνεδρία μας, η Μονίκ είπε ότι περπατούσε ή έτρεχε για τουλάχιστον 20 λεπτά τη μέρα. Παρατήρησε ότι το τρέξιμο μείωσε την ένταση του άγχους της και την βοήθησε να θυμηθεί κάποια στοιχεία του ευτυχισμένου πρώην εαυτού της. Είπε: «Ξέρω ότι πρέπει να μιλήσουμε για το τι μου συνέβη αλλά δεν θυμάμαι και πολλά επειδή αυτός ο άνδρας με είχε υπό την επήρεια ναρκωτικών όλη την ώρα».

Εγώ πρότεινα στην Μονίκ αντί να μου διηγηθεί την ιστορία από την αρχή, να ξεκινήσει λέγοντας μου το τέλος, όταν βρέθηκε να καταλαβαίνει τι γινόταν και διέφυγε της κατάστασης. Πρόσθεσα: «Για μένα, να ακούσω το πώς επεβίωσες από μια τέτοια οδυνηρή κατάσταση είναι το πιο σημαντικό μέρος της ιστορίας».

Η Μονίκ δίστασε και στη συνέχεια βυθίστηκε μέσα της. «Θυμάμαι που ξύπνησα γυμνή με ανυπόφορο πόνο, δίπλα σ αυτόν τον άντρα που μόλις μετά βίας ήξερα. Όταν σηκώθηκα, το δωμάτιο γύριζε και ένιωθα σαν να επρόκειτο να κάνω εμετό. Αυτός κοιμόταν και αποφάσισα ότι ήταν η ευκαιρία μου να βγω από εκεί». Η αναπνοή της γινόταν πιο γρήγορη και αναρωτήθηκα εάν την πίεζα πολύ. Άγγιξα τον ώμο της για να την κάνω να θυμηθεί ότι ήμουν εκεί γι αυτήν.

Αλλά όταν πήγα να φύγω από το κρεβάτι, σκόνταψα και αυτός ξύπνησε. Άρπαξε το χέρι μου και προσπάθησε να με τραβήξει πίσω, έκανα εμετό πάνω του, ακριβώς στο πρόσωπο του. Εκείνος μου φώναξε και πήγε στο μπάνιο να ξεπλυθεί. Είδα την μπροστινή πόρτα και έτρεξα ουρλιάζοντας προς τα εκεί όσο πιο γρήγορα μπορούσα.

Αυτός προσπάθησε να τρέξει μετά από μένα αλλά εγώ ήμουν πιο γρήγορη από αυτόν. Ευτυχώς, δυο από τους γείτονες του ήταν έξω. Ήταν μεγαλώσωμοι άνδρες και τον έριξαν κάτω μέχρι να έρθει η αστυνομία και να τον συλλάβει.

Αυτός είναι εξαιρετικός τρόπος για να χρησιμοποιείς τις αθλητικές δεξιότητες σου, την ενθάρρυνα.

Η Μονίκ πήρε μια μεγάλη ανάσα και στη συνέχεια με κοίταξε. Το πρόσωπο της ήταν αναζωογονημένο. Ναι, αυτός ήταν ο ταχύτερος δρόμος που είχα τρέξει ποτέ!.

Δεν ήθελα να διακόψω τη ροή της αλλά σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να είναι μια καλή διδακτική στιγμή. Λοιπόν, αυτή είναι η απάντηση στο ‘πάλη ή φυγή’, της είπα. Όταν θέλεις να ξεφύγεις από κάτι, δεν αισθάνεσαι άγχος. Το αισθάνεσαι σαν ένα σωστό φυσικό κύμα ενέργειας όταν τη χρειάζεσαι. Ακόμα και οι εμετοί είναι μέρος της. Το σώμα σου αδειάζει το στομάχι σου για να ανακατευθύνει την ενέργεια μακριά από την χώνεψη στα τα πόδια σου, έτσι ώστε να μπορείς να τρέξεις πιο γρήγορα.

Στις επόμενες συνεδρίες, συνέχισα να βοηθάω την Μονίκ να αντιληφθεί αυτό το μέρος της ιστορίας, μέχρι να μπορέσει να ενσωματώσει πλήρως τα συναισθήματα δύναμης και αντοχής που χρησιμοποίησε για να ξεφύγει από τον κακοποιό της. Για να αναρρώσει από την εφιαλτική της εμπειρία, η Μονίκ χρειάστηκε να ενώσει τα κομμάτια των αναμνήσεων της σε μια συνεκτική αφήγηση που λήγει με την ηρωική διαφυγή και την επιβίωση της.

Από νευρολογική άποψη, αυτό σημαίνει ότι μετακίνησε την ανάμνηση της δοκιμασίας της, από έμμεση σε ξεκάθαρη, ως ένα τρόπο σηματοδότησης του συναισθηματικού εγκέφαλού της ότι το τραύμα της έκλεισε και ότι βρίσκεται πλεόν εκτός κινδύνου. Συνεχίσαμε να ενσωματώνουμε το περπάτημα, το τρέξιμο και άλλες σωματικές δραστηριότητες σε κάθε συνεδρία για να την κρατήσει συνδεδεμένη με την δύναμη και την ενέργεια της.

Διαβάστε σχετικά: Ο δρόμος της ψυχοθεραπείας είναι αυτός της επιθυμίας

Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού, ένιωθε αρκετά ασφαλής για να επιστρέψει στην πόλη καταγωγής της και να παρακολουθήσει ένα διαφορετικό κολέγιο. Πέντε χρόνια αργότερα, μου τηλεφώνησε κατά τη διάρκεια μια επίσκεψης στο Τένεσι για να μου πει ότι είχε τελειώσει το σχολείο, είχε παντρευτεί έναν υπέροχο άντρα και μόλις είχε γεννήσει ένα όμορφο κοριτσάκι.

Ήθελα να σε ευχαριστήσω γιατί ήσουν ο πρώτος άνθρωπος που με είδε σαν ένα δυνατό πρόσωπο και όχι σαν ένα αβοήθητο θύμα, είπε. Ήταν μεγάλη αφύπνιση για εμένα όταν με πήγατε την πρώτη φορά, έξω στο μονοπάτι για να τρέξω. Με έκανε να δω ότι δεν είχα σπάσει και ότι μπορούσα να πάω καλύτερα. Άρχισα να εμπιστεύομαι πάλι το σώμα και τον εαυτό μου.

Η αναπλαισίωση των συμπτωμάτων ως συμμάχους, δεν μπορεί να προσεγγισθεί ως απλή τεχνική ή θεραπευτικό τέχνασμα. Πάντα ξεκινάω μεταφέροντας την συμπόνια μου για τον αγώνα του πελάτη μου και βεβαιώνοντας ότι έχω πλήρη ενσυναίσθηση και κατανόηση για τον πόνο του. Αν μπω να παραλείψω ή να συμπιέσω τα παραπάνω βήματα, μπορώ εύκολα να χάσω το δεσμό μου με τον θεραπευόμενο.

Για αυτό βαδίζω προσεκτικά πριν καλέσω τον θεραπευόμενο να συνεργαστούμε για να μετατρέψουμε ένα σύμπτωμα, του οποίου την οδυνηρότητα, πάντα επικυρώνω, σε ένα ποιοτικό στοιχείο που αυξάνει την αίσθηση του ελέγχου, της ικανότητας και του σκοπού.

Η αλήθεια είναι ότι οι θεραπευόμενοι οι οποίοι αισθάνονται πολύ συγκλονισμένοι ή ντρέπονται για τα συμπτώματα τους, δεν μπορεί να είναι ανοιχτοί σε μια «φιλική σχέση» με αυτά. Όπως γνωρίζουμε, πολλοί είναι αποφασισμένοι να μάθουν να ελέγχουν τα δύσκολα συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Όταν συμβαίνει αυτό, τιμώ το αίτημα τους.

Αλλά καθώς διδάσκω τεχνικές για την ρύθμιση των συναισθημάτων, μοιράζομαι ακόμα την άποψη μου ότι τα συναισθήματα αντί να μας εμποδίζουν, προσπαθούν να μας βοηθήσουν να αναλάβουμε δράση για να λυθεί ένα πρόβλημα. Όταν οι θεραπευόμενοι λαμβάνουν υπόψη τους την πιθανότητα ότι ένα σύμπτωμα υποκρύπτει μια δύναμη, τότε εξάπτεται η περιέργεια τους και τους βοηθά να είναι λιγότερο φοβισμένοι με τα συμπτώματα τους.

Μπορεί να είναι δύσκολο για μας να αναγνωρίσουμε ότι τα συμπτώματα των θεραπευόμενων μπορεί να αποκαλύψουν την πορεία για την επούλωση αλλά αν δούμε και ακούσουμε προσεκτικά, μπορεί να ανακαλύψουμε ότι δεν χρειάζεται να είναι κανείς ντέτεκτιβ για να ανακαλύψει τις μεγάλες τους δυνάμεις. Συνήθως είναι ορατές.