Όταν τερματίζουμε μια θεραπευτική σχέση, αποχαιρετάμε και κάποια μέρη του εαυτού μας

Πώς μπορούμε να ολοκληρώσουμε τη ψυχοθεραπευτική διεργασία με σκοπό και νόημα; Τρεις θεραπευτικές ιστορίες δίνουν απαντήσεις που ανακουφίζουν.

Σκεφτείτε τις ιστορίες που λέτε για τις φορές που δίνετε ένα τέλος για κάτι στη ζωή σας. Συγκρίνετε αυτές τις ιστορίες. Τι σας λένε για το τέλος των σχέσεών σας γενικά;

Για πολλούς από εμάς, οι αποχαιρετισμοί έχουν μια κακή επίγευση που σχετίζεται με μερικές από τις χειρότερες αναμνήσεις μας. Στην καλύτερη περίπτωση, τους θεωρούμε ευχάριστους επίλογους περιόδων παρατεταμένης δυστυχίας. Στη χειρότερη περίπτωση, τους ορίζουμε σαν τραυματικούς επίλογους σε ιστορίες, στις οποίες νιώσαμε αδύναμοι και θύματα, ίσως λόγω του ατόμου που μας άφησε ή ενός σκληρού κόσμου που μας πήρε ένα αγαπημένο άτομο.

Από την άλλη μεριά, όταν βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα από τα μάτια εκείνων που έχουμε αφήσει, μπορεί να βιώσουμε περίπλοκες σπείρες ενοχής, τόσο ανεπίλυτες όσο και τη μέρα που αποφασίσαμε να φύγουμε. Οι εντυπώσεις που μας αφήνουν είναι γεμάτες αμφιβολίες, είτε οικειοθελώς είτε αναγκαστικά.

Όταν η θεραπεία είναι επιτυχής, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την προοπτική ενός νέου είδους αποχαιρετισμού. Όταν έχει έρθει πια η ώρα της τελευταίας συνεδρίας, έχει δημιουργηθεί πια μια πραγματικά αμοιβαία σχέση μεταξύ δύο υποτιθέμενων ξένων. Αυτού του είδους η σχέση, η οποία είναι σπάνια στις μέρες μας, σίγουρα αξίζει να διατηρηθεί.

Την ίδια στιγμή, όμως, παραμένει μια επαγγελματική σχέση, σχεδιασμένη να τελειώσει εκ φύσεως, όταν επιτευχθούν οι θεραπευτικοί στόχοι. Όταν τελειώσει η θεραπεία, τόσο οι ψυχοθεραπευτές, όσο και οι άνθρωποι που υπηρετούν, παλεύουν με μερικά από τα ίδια συναισθήματα που προκαλούνται από άλλες απώλειες. Αντιμετωπίζουμε, ίσως για πρώτη φορά, την ευκαιρία να δημιουργήσουμε μια αμοιβαία και εσκεμμένα κατάληξη για μια στοργική σχέση.

Η πραγματοποίηση ενός έντιμου και υγιούς αποχαιρετισμού αντηχεί σε πολλά επίπεδα. Μέσα στο ασφαλές πλαίσιο της θεραπείας, υπάρχει ένα πλήρες φάσμα νοήματος που θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στην εμπειρία του αποχαιρετισμού. Προσφέρω τα παρακάτω σύντομα σενάρια θεραπευτικού τέλους με την προσδοκία ότι μπορούμε να δούμε σε κάθε ένα κάποια βασικά στοιχεία της ανθρώπινης κατάστασης και της δικής μας επιθυμίας να βρούμε την ειρήνη με την πράξη του αποχωρισμού.

Λέγοντας αντίο σε έναν ελλιπή κόσμο

Οι θεραπευτικοί στόχοι του Τίμοθι δεν είχαν αναπτυχθεί συγκεκριμένα με την πάροδο του χρόνου στη θεραπεία. Αφού σταθεροποίησε τις αρχικές κρίσεις κοινωνικού άγχους που τον είχαν φέρει εξαρχής στο γραφείο μου, επέλεγε ανά τακτά χρονικά διαστήματα νέους στόχους για τον εαυτό του. Συνολικά, ήταν μια χρονιά μεγάλης προσωπικής ανάπτυξης για τον Τίμοθι.

Μεταβαίνοντας στο δεύτερο έτος εβδομαδιαίων συνεδριών, περνούσαμε λιγότερο χρόνο εξετάζοντας συγκεκριμένες προκλήσεις στη ζωή και περισσότερο χρόνο εξερευνώντας πτυχές τις προσωπικότητάς του που δεν είχαν εκφραστεί προηγουμένως. Η «επέκταση της αυτογνωσίας» ήταν ένας κατάλληλος στόχος για το χρόνο που περάσαμε μαζί, αλλά είχε ταυτόχρονα μια αίσθηση ατελείωτης έκτασης. Μερικούς μήνες αργότερα, συμφωνούσαμε ότι η συνεργασία μας είχε περάσει την κορύφωσή της. Είχε φτάσει η ώρα να πούμε αντίο.

Η ευκολία και η συντροφικότητα που είχαμε αποκτήσει από τον παρατεταμένο χρόνο που είχαμε περάσει μαζί, έδωσαν στον Τιμ μια ευρεία άποψη για τον εαυτό του. Είχε εξελιχθεί στο σημείο να μπορεί να περιμένει το απρόσμενο να εμφανιστεί. Έτσι, καθώς έφτασε η ώρα του χωρισμού μας, δεν υπήρχε η αίσθηση ότι είχε φτάσει σε κάποιον καθορισμένο προορισμό.

Σε αντίθεση με την αποφοίτησή του από το σχολείο, δεν είχε τελικές εξετάσεις για να μετρηθεί η επίτευξη ενός προκαθορισμένου προγράμματος σπουδών. Αντιθέτως, ενώ γνωρίζουμε πώς είναι να τερματίζουμε τις σχέσεις έξω από το γραφείο, το τελικό σημείο στη θεραπεία ήταν ασαφές. Νιώθω σαν να μένουν ακάλυπτα τόσα πολλά, τόσα πολλά μέρη μου που μόλις αγγίξαμε, μου είπε. Αυτό με πονάει λίγο. Ωστόσο, νιώθω ότι είναι σωστό να κλείσω αυτό το κεφάλαιο της ζωής μου. Είμαι ευγνώμων για αυτό.

Το τέλος της θεραπείας, για τον Τιμ, απαιτούσε μια νέα εμπειρία αυτο-αποδοχής. Είπαμε αντίο με μια γλυκόπικρη ευγνωμοσύνη για αυτό που είχε συμβεί – τόσο σκόπιμα όσο και απροσδόκητα – μεταξύ μας. Καθώς δίναμε τα χέρια για τελευταία φορά, μοιραστήκαμε μια τελευταία στιγμή συμφωνίας: Αυτό ήταν αρκετό.

Διαβάστε σχετικά: Το «τέλος» της ψυχοθεραπείας δεν είναι ποτέ πραγματικά το τέλος

Λέγοντας αντίο σε ένα μοναχικό κόσμο

Η Τζούλι ένιωθε παγιδευμένη στις σχέσεις της και αναζήτησε βοήθεια στη θεραπεία για να θέτει καλύτερα όρια. Έχω βαρεθεί να φοβάμαι να παίρνω τις δικές μου αποφάσεις, όταν ενοχλούν εκείνους που με νοιάζονται, είπε. Περάσαμε τρεις μήνες μαζί, καθώς εστίαζε στην εδραίωση περισσότερης ανεξαρτησίας ως κόρη, σύζυγος και μητέρα.

Η Τζούλι ήταν πρακτική σχετικά με τους στόχους της και επιμελής στην εφαρμογή νέων δεξιοτήτων αντιμετώπισης, όταν αντιμετώπιζε την ανησυχία των άλλων. Έπαιξα ένα φαινομενικά συμπληρωματικό ρόλο στην προσωπική της μεταμόρφωση, καθώς ενθάρρυνα την κρυμμένη αίσθηση της δύναμής της, επαινούσα την ευφυΐα της και της επιβεβαίωνα την ορθότητα της αναζήτησής της. Κατά τη διάρκεια αυτών των 12 συνεδριών, κατάφερα να αποκτήσει έναν πιο ειλικρινή και ισορροπημένο ρόλο στην οικογένειά της και ένιωσε «σχεδόν έτοιμη» να τελειώσει τη θεραπεία.

Ίσως θα έπρεπε να προγραμματίσω να σας βλέπω κάθε μήνα, είπε. Έχετε γίνει κάτι σαν πατρική φιγούρα για μένα και δε θέλω να το χάσω αυτό.Αυτή η δήλωση, την οποία τη μοιράστηκε μαζί μου στην τελευταία μας συνεδρία, δεν ήταν χαρακτηριστική για την Τζούλι. Τα δάκρυά της, καθώς μιλούσε, φαίνονταν να την ξαφνιάζουν, αλλά όχι και να την ντροπιάζουν.

Ένιωσα συγκινημένος από τη στοργικότητά της, αλλά αναγνώρισα, επίσης, ότι τα δάκρυά της δεν αφορούσαν αυτήν και εμένα. Υπήρχε το πνεύμα ενός άλλου πατέρα στον χώρο μαζί μας, έναν που δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να δείξει αυτά τα δάκρυα. Με άφησε πολύ πριν ήμουν έτοιμη να τον αφήσω να φύγει. Ακόμα φοβάμαι να είμαι μόνη μου.

Η Τζούλι και εγώ συμφωνήσαμε σε μια παράταση της θεραπείας κατά τέσσερις εβδομάδες για να εξετάσουμε λίγο βαθύτερα τους φόβους που σχετίζονταν με την πρόωρη απώλεια του πατέρα της. Ήταν μια ευερέθιστη και ευαίσθητη σειρά συνεδριών. Σε μια από αυτές, η Τζούλι έδωσε στον εαυτό της τη σύντομη άδεια να ξεσπάσει και να σπαράξει στο κλάμα που εγκαταλείφθηκε σε ένα μοναχικό κόσμο, μια πλευρά του εαυτού της που εκφραζόταν τόσο σπάνια, αλλά βρισκόταν στο επίκεντρο των εδραιωμένων συνηθειών εξάρτησής της.

Έπειτα, όσο γρήγορα εμφανίστηκαν, τόσο γρήγορα τα έντονα συναισθήματα υποχώρησαν. Την επόμενη εβδομάδα, ξαναδοκιμάσαμε να κάνουμε μια τελευταία συνεδρία. Η φωνή της Τζούλι ήταν σταθερή και τα χέρια της βρίσκονταν χαλαρά στο πλευρό της, καθώς με ευχαρίστησε για τη συνεργασία μας. Ο αποχαιρετισμός μας ήταν αυτός δύο ενηλίκων – μοναδικός, ακέραιος, προετοιμασμένος.

Λέγοντας αντίο σε έναν παροδικό κόσμο

Ο θάνατος είχε γίνει εμμονή για τον Μάθιου. Είχε κάθε λόγο να φοβάται το θάνατο – όπως όλοι μας – αλλά για τον Μάθιου αυτοί οι φόβοι έτειναν να εισχωρούν σε κάθε λεπτό της ημέρας του. Το διαμέρισμά του είχε αρχίσει να αντανακλά την εσωτερική του κατάσταση (Γιατί να πλύνω τα πιάτα, αφού μπορεί να πεθάνω αύριο;), καθιστώντας το ένα ακατάλληλο μέρος για χαλαρή διασκέδαση ή ραντεβού. Στη θεραπεία αναζητούσε το χώρο να παρουσιάσει τις θλιβερές τους σκέψεις, για τις οποίες γνώριζε, ότι οι φίλοι του θα τις έβρισκαν πολύ σκυθρωπές.

Με τον καιρό, καθώς είχαμε διαμορφώσει το δικό μας καταφύγιο για τα πιο σκοτεινά του οράματα (τόσο αληθινά όσο και φανταστικά), ο Μάθιου έμαθε να κατηγοριοποιεί τους φόβους του και να τους συζητάει μαζί μου. Καθώς οι συνεδρίες μας εστίαζαν στο να δώσουν χώρο στις ψυχαναγκαστικές, μακάβριες σκέψεις του, η υπόλοιπη ζωή τους άρχισε να ανθίζει.

Άρχισε να ενδιαφέρεται πιο πολύ για τους άλλους και να υιοθετεί περισσότερα από τα ενδιαφέροντά τους ως δικά του. Το διαμέρισμά του άρχισε να εκφράζει περισσότερο μια πραγματική επένδυση στη ζωή.

Αναμένοντας το πιθανό τέλος της θεραπείας, ο Μάθιου αγχώθηκε. Δεν είχε καμία πρόθεση να θεωρήσει το τέλος της συνεδρίας ως ένα σημείο προόδου ή μια καινούρια ευκαιρία. Για αυτόν, το τέλος από οτιδήποτε θα έχει πάντα την αίσθηση μιας μεγάλης συμφοράς.

Το τέλος της σχέσης μας σήμαινε για αυτόν και το τέλος της σχέσης του με την ιστορία των σκέψεων που ειπώθηκαν μεταξύ μας. Χωρίς εσένα ως μάρτυράς μου, είναι σαν όλες αυτές οι πτυχές μου να φεύγουν, επίσης, μακριά μου, είπε. Κατάλαβα, αμέσως, την αλήθεια των λέξεών του.

Όταν τερματίζουμε μια σχέση, είμαστε αναγκασμένοι να αποχαιρετίσουμε και κάποια μέρη του εαυτού μας.

Ο τερματισμός της θεραπείας ήταν ο επίλογος, όχι μόνο για την παρελθοντική δυσλειτουργία του Μάθιου, αλλά και για την καλοσύνη, την ακεραιότητα και την ευφυΐα που δείξαμε ο ένας στον άλλο. Αποφασίσαμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το τελείωμα σαν μια κηδεία. Μιλήσαμε διαδοχικά, τιμώντας τη θλίψη που συνεπάγεται από τον αποχωρισμό αυτής της σημαντικής, αλλά παροδικής, σχέσεις.

Οι δεσμοί μας με τους άλλους σε αυτόν τον πλανήτη έχουν πάντα μια δόση μελαγχολίας, λόγω της συντομίας τους. Κάθε αντίο είναι ένας μικρός θάνατος των μεγάλων πτυχών του εαυτού μας που μπορούμε να βρούμε μόνο ο ένας στον άλλο.

Ωθήθηκα προς την καριέρα μου μέσω της έντονης επιθυμίας να χτίσω βαθιές σχέσεις. Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής μου ως ψυχοθεραπευτής, δε γνώριζα ότι θα γινόμουν και αυθεντία στο να τις ολοκληρώνω. Φυσικά, η πόρτα προς αυτές τις σχέσεις ποτέ δεν κλείνει τελείως. Οι περισσότεροι άνθρωποι καλούνται να επιστρέψουν, όταν απαιτείται, ή να προγραμματίσουν επιπλέον συνεδρίες για να επανεξετάσουν τους μακροπρόθεσμους στόχους τους.

Αλλά η πράξη του τερματισμού της θεραπείας είναι πάντα ένα κρίσιμο κομμάτι της διαδικασίας και ένας έντονος συλλογισμός σχετικά με τη φύση του ατόμου που ζητά βοήθεια. Οι οικονομικοί περιορισμοί, οι προγραμματισμένες συγκρούσεις και οι απότομες αλλαγές στο σπίτι, συνήθως, παρέχουν τους πρακτικούς λόγους για τους ξαφνικούς τερματισμούς. Αυτά είναι γνήσια, αλλά συχνά καλύπτουν, επίσης, μια υποκείμενη δυσπιστία, ότι ένα ουσιαστικό τέλος είναι δυνατόν σε ένα διχασμένο και εύθραυστο κόσμο.

Έχω μάθει να επισημαίνω ότι ένα εσκεμμένο αντίο είναι το πιο διδακτικό. Ένας αληθινός σύντροφος δεν αξίζει τίποτα λιγότερο.

Απόδοση: Σοφία Ανδριανάκη – Μετάφραση και επιμέλεια ξενόγλωσσων άρθρων
Πηγή