Αναστασία Λελέκη

Η χρήση των ονείρων στην ψυχοθεραπευτική εξέλιξη του θεραπευόμενου

Η χρήση των ονείρων στην ψυχοθεραπευτική εξέλιξη του θεραπευόμενου

Αναστασία Λελέκη

«Όνειρα…, άλλες φορές ευχάριστα άλλες δυσάρεστα… εφιάλτες. Τι συμβαίνει όταν τα όνειρα ζωντανεύουν στη θεραπεία;»


Πρώτος ο Φρόυντ ασχολήθηκε με τα όνειρα των ασθενών του και τα μηνύματά τους. Πίστευε ότι το πρώτο όνειρο είναι σημαντικό διότι αποκαλύπτει τα βασικά προβλήματα του ασθενούς, προτού αυτός υψώσει άμυνες. Αν και τα όνειρα αμφισβητούνται ευτυχώς όχι από πολλούς  θεραπευτές, θεωρώ ότι είναι ένα επιπλέον εργαλείο στη διάθεση του ψυχοθεραπευτή. Τα όνειρα θεωρούνται το στόμα του υποσυνείδητου, η περιγραφή των δυσκολιών του θεραπευόμενου δοσμένη σε άλλη μορφή, αυτής των εικόνων.

Ο ρόλος των ονείρων όπως αναφέρει και ο Yalom στο βιβλίο του «Το Δώρο της Ψυχοθεραπείας», δεν είναι τόσο η ακριβής ερμηνεία τους όσο η άντληση από μέσα τους οποιουδήποτε μηνύματος που μπορεί να βοηθήσει στη διευκόλυνση- επίσπευση της θεραπείας. Η επικέντρωση στα όνειρα στο ξεκίνημα της θεραπείας, συχνά μας διαφωτίζει για τη δέσμευση ή την ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης όσον αφορά στη θεραπευτική συμμαχία. Επιπλέον τα όνειρα καθρεφτίζουν τη πορεία του θεραπευόμενου.

Η Σωτηρία είναι μια γυναίκα γύρω στα 40, την παρακολουθώ αρκετό διάστημα, είναι ανύπανδρη, χωρίς σχέση, το τρίτο παιδί σε μια οικογένεια με 4 παιδιά, μεγάλωσε στην επαρχία με παραδοσιακές απόψεις και πολλές προκαταλήψεις.

Ξεδιπλώνοντας την ιστορία της αναφέρω: ότι οι γονείς της είναι παντρεμένοι από συνοικέσιο, έχουν συγκρουσιακή σχέση με έντονη την παρουσία της μητέρας, την οποία περιγράφει υπερπροστατευτική, καταπιεστική, αυταρχική, εργατική, έξυπνη, παρεμβατική. Ο πατέρας της εμφανίζεται ως εργατικός, εσωστρεφής, κλειστός, δύσκολος στην επικοινωνία. Και με τους δύο γονείς έχει συγκρουσιακή σχέση και λέει ότι δεν τη καταλαβαίνουν.

Όταν γεννήθηκε, οι γονείς της στεναχωρήθηκαν πάρα πολύ γιατί ήταν κορίτσι, η μητέρα της όπως είπε… «σήκωσε πυρετό!». Μέχρι σχεδόν τα 3 της χρόνια ήταν συνέχεια στο κρεβάτι της, εκεί τα έκανε όλα!!! Αυτή τη δήλωση μου την έκανε χαμογελώντας και συμπλήρωσε ότι ήταν πολύ ήσυχο μωρό… με κόπο συγκρατήθηκα να μου ξεφύγει ένα επιφώνημα.

Μεγαλώνοντας η Σωτηρία συνέχισε να είναι υπάκουη, καλό παιδί, αφού τέλειωνε τα μαθήματά της, ήταν «κανόνας» να κάνει τις δουλειές του σπιτιού και να φροντίζει τους παππούδες που έμεναν μαζί τους. Από τη μητέρα της ποτέ δεν άκουσε μπράβο, μόνο αρνητικά σχόλια, και όταν εκείνη τσακωνόταν με το σύζυγό της χρησιμοποιούσε τη Σωτηρία για να αποφορτίζεται, η Σωτηρία ήταν παιδί γονιός για τη μητέρα!!

Το αίτημά της που ειπώθηκε ξεκάθαρα στη πρώτη συνεδρία ήταν: «θέλω να σταματήσω να φοβάμαι, θέλω να βάλω χρώμα στη ζωή μου».

Η Σωτηρία έπασχε από φοβίες και κατά διαστήματα πάθαινε κρίσεις πανικού. Από το πρώτο ραντεβού φάνηκε ξεκάθαρα πόσο «μπλεγμένη - αλυσοδεμένη» συναισθηματικά ήταν με τη μητέρα της. Όταν τελειώσαμε το ραντεβού έπαθε πανικό γιατί ανακάλυψε ότι είχε αρκετές…. κλήσεις στο κινητό από τη μητέρα της. Μου εκμυστηρεύτηκε ότι φοβόταν να της πει που ήταν – θα τη μάλωνε, από την άλλη πλευρά δεν άντεχε, είχε τύψεις να μην της πει, διότι τότε δεν θα ήταν ειλικρινής μαζί της δηλαδή και στις δύο περιπτώσεις η Σωτηρία ήταν λάθος. Ήταν ολοφάνερο ότι η Σωτηρία είχε θέμα ορίων.

Για αρκετό χρονικό διάστημα (6 μήνες) αν και ερχόταν στις συνεδρίες με συνέπεια και ενώ φαινόταν να έχει αναπτυχθεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ μας, (είχε κάνει και κάποιες προόδους όσον αφορά στην επικοινωνία με τη μητέρα της, δηλαδή βάζοντας όρια με το να της λέει τι την ενοχλεί…),μου αφηγήθηκε το εξής όνειρο:

 

«Είδα ένα παιδί να είναι έξω από το σπίτι μου, στο χωριό, να κινδυνεύει από έναν άγριο μαύρο σκύλο. Μόλις τη τελευταία στιγμή πριν το καταβροχθίσει, πρόλαβα και πήρα το παιδί μέσα στο σπίτι και έκλεισα τη πόρτα, ενώ ο σκύλος προσπαθούσε να μπει».

 

Τη ρώτησα πως ένιωθε στο όνειρο, είπε: «φόβο, απειλή». Αυτά τα συναισθήματα που ένιωσε η θεραπευόμενή μου αποκάλυπταν τη δυσκολία – αντίστασή της να σχετισθεί μαζί μου, αφού θεώρησα ότι στο όνειρό της εγώ ήμουν ο «μαύρος σκύλος». Η Σωτηρία απειλείτο, ένιωθε ευάλωτη, εκτεθειμένη,  μάλλον φοβόταν να εμπιστευθεί. Σκέφτηκα.. οι σχέσεις για τη Σωτηρία είχαν κανόνες, τυφλή υπακοή, φόβο, τύψεις, απόρριψη.

Ενδεχομένως οι αλλαγές της Σωτηρίας στην επικοινωνία με τη μητέρα της να ήταν αποτέλεσμα υπακοής στις υποδείξεις του θεραπευτή και όχι δική της επιλογή. Μήπως υπακούοντάς με ένιωθε ότι προδίδει τη μητέρα της;

Η Σωτηρία αυτοπροσδιοριζόταν μέσα από την προσφορά της στην οικογένεια και εγώ της πρότεινα να ξεχωρίσει, την έσπρωχνα να δώσει προτεραιότητα στον εαυτό της.

Σύμφωνα με το Συστημικό μοντέλο ψυχοθεραπείας, οι «αντιστάσεις» που στην προκείμενη περίπτωση εμφανίζονται με τη μορφή ονείρου, εκδηλώνονται κατά τη διάρκεια έντονης προσπάθειας (πάλης) για τη διατήρηση της υπάρχουσας ισορροπίας (ομοιόστασης) από φόβο για το καινούριο και την ανάγκη για αλλαγή (Katakis, 1990).

Επιπλέον, η αντίσταση κάποιες φορές εκλαμβάνεται και ως «αποτυχία» του θεραπευτή να μιλήσει στη γλώσσα του θεραπευόμενου. Σίγουρα πάντως τις αντιστάσεις τις αποδεχόμαστε ως ένα μηχανισμό αντικατάστασης νέων ισορροπιών και όχι ότι ο θεραπευόμενος δεν θέλει την αλλαγή, απλά οι άνθρωποι χρειάζονται χρόνο για να εμπιστευθούν το καινούριο.

Πώς να εμπιστευθεί η Σωτηρία τη θεραπευτική σχέση, αφού αυτό που θα τη βοηθούσε στη θεραπεία των συμπτωμάτων της δηλαδή «η υπερ – εμπλοκή» στη σχέση ήταν και η αιτία που ζήτησε βοήθεια; Κάθε παρέμβασή μου ηχούσε σαν «εντολή – θέσφατο» στο γνωστικό σύστημα αυτοανοφοράς της Σωτηρίας που αν δεν την ακολουθούσε ένιωθε τύψεις. Τρομερό βασανιστήριο.

Αποφάσισα λοιπόν να προσέχω το πώς προτείνω ή παρεμβαίνω. Κοιτώντας τις σημειώσεις προηγούμενων συνεδριών ανακάλυψα ότι ένιωθα αγωνία… που προφανώς έβγαινε στην επικοινωνία μου με τη Σωτηρία υπό μορφή πίεσης, εντολής.

Έτσι στο τέλος κάθε συνεδρίας κατέγραφα τα συναισθήματά μου καθώς και τα συναισθήματα της Σωτηρίας. Αυτό το διπλοτσεκάρισμα των συναισθημάτων με βοηθούσε να μη λειτουργώ πιεστικά, ώστε η Σωτηρία να μη νιώθει ότι είμαι ένα ακόμα πρόσωπο Κύρους που προσπαθεί να της επιβάλει το «σωστό». 

Επίσης σε οτιδήποτε έφερνε στη θεραπεία η Σωτηρία, διερευνούσα πως ένιωθε, τι ήθελε, προσπαθούσα να τη βοηθήσω να ανακαλύψει αν αυτό που έλεγε το ήθελε, ήταν δικό της ή εντολή άνωθεν!! (μάνα). Απέφευγα συστηματικά να της λέω την άποψή μου, όποτε τη ζητούσε, γιατί μου τη ζητούσε, η Σωτηρία δυσκολευόταν να ξεχωρίσει τι της άρεσε, αν της άρεσε… έψαχνε την επιβεβαίωση, στόχος μου ήταν να της δείξω εμπιστοσύνη ώστε να αποκτήσει αυτοπεποίθηση.

Σε αυτή τη θεραπευτική φάση η Σωτηρία ήρθε με δύο όνειρα:

1ο όνειρο

«Ήμαστε μαζί σε ένα αυτοκίνητο που οδηγείτε και πηγαίνουμε στο χωριό μου. Στο δρόμο σας μιλούσα για το πόσο δύσκολα ένιωθα, δεν πρόλαβα να τελειώσω τη κουβέντα μου. Τρέχατε στο δρόμο και δεν προσέξατε μια πινακίδα με STOP που ήταν μέσα στο χωριό. Αναστατώθηκα, φοβήθηκα, σας είπα ότι θα μπορούσαμε να είχαμε χτυπήσει…..»

2ο όνειρο

«Όνειρο με χιόνι στο χωριό. Το χιόνι εμπόδιζε το λεωφορείο να έρθει να με πάρει για το σχολείο που ήταν στη πόλη. Χάρηκα που λόγω του χιονιού δεν κατάφερα να πάω στο σχολείο….». Να διευκρινίσω εδώ ότι η Σωτηρία τις συνεδρίες τις ονόμαζε μάθημα…

Αυτή η δομημένη ουδετερότητα που είχα υιοθετήσει, θεωρούσα ότι ήταν βοηθητική για τη θεραπευόμενή μου, τι μου έλεγαν όμως τα όνειρα;  ότι αν και έχει εμπιστευθεί ώστε να με αφήσει να οδηγώ, νιώθει ότι δεν την ακούω…. δεν την καταλαβαίνω, όπως δεν την καταλαβαίνουν και οι γονείς της. Μου λέει ότι βιάζομαι, ζητάει περισσότερο σεβασμό στο ρυθμό της. Επιπλέον αν και δεν είναι ξεκάθαρο διαφαίνεται από τα συμφραζόμενα κάποιος θυμός συγκεκαλυμμένος (αναστατώθηκα, 1οόνειρο). Στοιχείο - συναίσθημα που είναι βοηθητικό στη θεραπεία των ανθρώπων (προβολή συναισθημάτων για πρόσωπα κύρους π.χ. γονείς, στο πρόσωπο του θεραπευτή).

Στο 2ο όνειρο με προειδοποιεί ότι ψάχνει ευκαιρία να μην έρθει, ίσως και να διακόψει.. Προφανώς η Σωτηρία έχει αμφιθυμία, από τη μια πλευρά εμπιστεύεται, από την άλλη ίσως να έχει κουραστεί, να νιώθει απογοήτευση, μπορεί να θέλει ένα διάλειμμα, μπορεί να χαλαρώνει στη σχέση σε σημείο που να της επιτρέπεται να κάνει το πρώτο της σκασιαρχείο από το μάθημα!!! Χωρίς επιπτώσεις!!

Χρειαζόταν περαιτέρω διερεύνηση… σε αυτό το σημείο διέκοψα τους συλλογισμούς μου διότι μια σκέψη ξεπετάχτηκε… κοίτα να δεις τι έχει γίνει!! η Σωτηρία έχει καταφέρει με πλάγιο τρόπο (όνειρα) να ασχολούμαι μαζί της, να επινοώ συνέχεια τρόπους επικοινωνίας για να τη προσεγγίζω σαν να είχα κάτι εύθραυστο, να τη φροντίζω… τελικά αλλάζει…. Η Σωτηρία έγινε η προτεραιότητα στη θεραπευτική σχέση, κάτι που δεν ήταν ποτέ σε καμιά άλλη σχέση, ένιωσα μια κάποια ικανοποίηση, περίμενα όμως και το σημάδι!!! Το όνειρο! και ήρθε δεν με απογοήτευσε… 

 

«Περπατάω σε ένα δρόμο είμαι μόνη μου, ξαφνικά ανακαλύπτω ότι πιο πίσω ακολουθεί η μάνα μου, περνάω μέσα από μεγάλες καγκελόπορτες που αφού τις περάσω τις κλείνει η μάνα μου, νιώθω φόβο… μπροστά μου είναι το άπειρο δεν βλέπω κάτι, μόνο το μακρύ δρόμο!!, θυμάμαι να λέω με πανικό.. που πάω; Πως θα γυρίσω πίσω;»

 

Ο θεραπευτής Gestalt Fritz Perls, που επινόησε αρκετές τεχνικές ερμηνείας των ονείρων, υποστήριζε ότι σχεδόν τα πάντα μέσα σε ένα όνειρο αφορούν σε κάποια πλευρά του ονειρευτή.

Η Σωτηρία βεβαίωσε την υπόθεσή μου, εμπιστευόταν και προχωρούσε, φοβόταν το καινούριο και συγχρόνως άλλαζε.. εγκατέλειπε δοξασίες, πεποιθήσεις, συμπεριφορές  που τη δυσκόλευαν και αυτό φαινόταν από τις πόρτες που έκλειναν από τη μάνα =>το παλιό έμενε πίσω!! Σειρά είχα εγώ.... να τη στηρίξω ώστε αν και φοβισμένη να προχωράει, να εξερευνά και να επιλέγει καινούρια μονοπάτια στη ζωή της.   


the therapy network logo

 

Επισκεφθείτε το TherapyNetwork.eu και παρακολουθήστε επιμορφωτικές συνεδρίες με τους πιο γνωστούς θεραπευτές να διδάσκουν την τέχνη της ψυχοθεραπείας.

 

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...