Αν κάποιος τολμήσει να δραπετεύσει από το status quo της οικογένειας του, ακόμα και αν αυτό είναι νοσηρό, είναι καταδικασμένος είτε να αποπεμφθεί από την αγέλη, ως μαύρο πρόβατο.
Η ομοιόσταση ως φυσικό φαινόμενο των έμβιων συστημάτων είναι η δύναμη της τάσης του συστήματος να επαναφέρεται στην πρότερή του κατάστασή. Για παράδειγμα το ανθρώπινο σώμα κινείται αυτόματα προς την προηγούμενη του υγιή κατάσταση, όταν έρχεται σε επαφή με ένα μικρόβιο ή ιό. Βάζει τα λευκά αιμοσφαίρια σε εμπόλεμη κατάσταση απομάκρυνσης του ξενιστή. Ή ένας βιότοπος, στον οποίο θα προσθέσουμε τεχνητά ένα ξένο πλάσμα, σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου θα το αφανίσει, επιστρέφοντας στην γνώριμη του μικροοικολογία.
Ο Gregory Bateson αναφέρει το εξής παράδειγμα: έστω ότι έχουμε ένα δάσος που ζει ένας Χ αριθμός λαγών και ένας Υ αριθμός λύκων. Εάν σ’ αυτό το δάσος, προσθέσουμε περισσότερους λαγούς, η προσφορά θα αυξηθεί και σύντομα και άλλοι λύκοι θα φτάσουν στο δάσος για τροφή. Αυτό σταδιακά θα έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση του αριθμού των λαγών και επομένως και την απομάκρυνση πολλών λύκων προς αναζήτηση άλλου τόπου για τροφή. Τελικά, το σύστημα του δάσους θα επιστρέψει στην κατάσταση που ήταν πριν την βίαιη έλευση νέων λαγών.
Στα απλά έμβια συστήματα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η ομοιόσταση ως δύναμη αυτοποίησης γίνεται κατανοητή. Τι γίνεται όμως στα σύνθετα συστήματα, όπως είναι η οικογένεια; Ο Don Jackson ήταν ο πρώτος μου μίλησε για Οικογενειακή Ομοιόσταση. Ισχυρίστηκε ότι οι οικογένειες καθορίζουν μια βασική γραμμή, ένα σύνολο κανόνων και ότι διατηρούν αυτή τη συνοχή με την πάροδο του χρόνου ανεξάρτητα από τις αναρίθμητες επιθέσεις τόσο από το περιβάλλον όσο και από τα μεμονωμένα μέλη, ενώ πρόσθεσε ότι οι οικογένειες που περιέχουν ένα αποκλίνον μέλος είναι εξαιρετικά σταθερές στα ομοιοστατικά τους σχήματα και δεν «επιτρέπουν» απόκλιση από τέτοια σχήματα.
Με άλλα λόγια, αν κάποιος τολμήσει να δραπετεύσει από το status quo της οικογένειας του, ακόμα και αν αυτό είναι νοσηρό, είναι καταδικασμένος είτε να αποπεμφθεί από την αγέλη, ως μαύρο πρόβατο, είτε να συνετιστεί, καθώς άλλα μέλη της οικογένειας θα νοσήσουν ή θα βιώσουν έντονη κρίση και επομένως η επανάσταση διακόπτεται και η προηγούμενη αποδεκτή συμπεριφορά είναι μονόδρομος.
Το ενδιαφέρον με την οικογενειακή ομοιόσταση, είναι ότι η τάση είναι να επιστρέψουμε, όπως ήμασταν πριν, όχι να γίνουμε υγιείς ή ευτυχισμένοι. Άλλωστε η ευτυχία (και άρα η υγεία) παραδοσιακά δεν είναι κοινωνικό ζητούμενο. Αντίθετα η αρετή και η θυσία εξαίρονται.
Ο Murray Bowen, προχωρώντας την υπόθεση του Jackson ένα βήμα παραπάνω, τονίζει ότι το σύμπτωμα έρχεται σε μια οικογένεια ως ρυθμιστής μιας επικείμενης αλλαγής στις ενδοοικογενειακές θέσεις και σχέσεις. Το σύμπτωμα συσσωρεύει το άγχος, διαταράσσει την ισορροπία και καθρεφτίζει τις σχεσιακές αλληλεπιδράσεις του συστήματος. Τα συμπτώματα μπορεί, ναι μεν, να αρχίζουν από μας, αλλά πάντα εκδηλώνονται, ανατροφοδοτούνται και νοηματοδοτούνται μέσα σε ένα πλαίσιο σχέσεων. Άμα εγώ κακοπερνώ, σε πιέζω να αλλάξεις για να μην αγχώνομαι. Ή αλλάζω εγώ, για να μη κακοπερνάς εσύ. Η προσπάθεια της πάση-θυσία ένωσης οδηγεί τις σχέσεις να γίνονται άκαμπτες και δημιουργεί συμπτώματα.
Η χρονική αλληλουχία έχει ως εξής:
- Συσσωρεύεται πόνος στη σχέση. (που αρχικά φαίνεται μόνο σε συγκεκριμένες εκφάνσεις του σχετίζεσθαι)
- Ο πιο ευάλωτος φέρει σύμπτωμα. (ο σωτήρας/ υπερπροσαρμοστικός)
- Οι άλλοι αναπροσαρμόζονται γύρω του. (Νεγκετροπία)
- Η ομοιόσταση καλά κρατεί.
- Αν επιβαρυνθεί κι άλλο η σχέση, έχουμε νέα συμπτώματα, στο ίδιο άτομο ή και σε άλλα- καταρχάς το πιο κοντινό θυμικά.
Με απλά λόγια. Μια οικογένεια που είναι συγχωνευμένη, αλληλεξαρτούμενη, όχι βάση επιθυμίας ή επιλογής, αλλά εξ αιτίας κοινωνικών προτύπων, πρακτικών βαρών, φόβου αλλαγής, κλπ., θα γεννήσει συμπωματικά μέλη. Μερικά παραδείγματα: Ένα ζευγάρι που έχει απομακρυνθεί θα προκαλέσει μια ασυνείδητη αυτόματη αντίδραση επανένωσης σε ένα παιδί, που δεν θα θέλει να πηγαίνει στο σχολείο. Η απόλυση της μαμάς από τη δουλειά, θα κάνει το παιδί να θυσιαστεί αρρωσταίνοντας, για να πάρει από αυτήν την στεναχώρια και την υποτίμηση της από τον πατέρα. Ο αλκοολισμός του συντρόφου και η απογοήτευση από τη σχέση, θα κάνει τη σύντροφο να μπει σε κατάθλιψη, επιθυμώντας να τον επιστρέψει στο ρόλο του ισχυρού. Η σεξουαλική ψυχρότητα της γυναίκας έρχεται να καταλαγιάσει την στυτική δυσλειτουργία του άντρα.
Όσο πιο δεμένες είναι οι οικογένειες, όσο πιο αλληλεξαρτημένες τόσο πιο έντονα και φαντασμαγορικά είναι τα συμπτώματα. Το ποιος θα φέρει το σύμπτωμα είναι πολύπλευρο για να αναλυθεί εδώ. Εμένα μ’ αρέσει να λέω: «ο πιο δυνατός κι άρα ο πιο ευάλωτος». Το σημαντικό είναι η κατανόηση ότι οι άνθρωποι είμαστε πολλά παραπάνω από ένας αυτόνομος μοναχικός εαυτός. Είμαστε, στην πραγματικότητα συμπλέγματα πολύπλοκων σχέσεων και αλληλεπιδράσεων. Είμαστε θραύσματα οικογενειών, όπως έλεγε και ο Carl Whitaker. Η θέαση ενός συμπτώματος ως καθαρά ατομικού ζητήματος είναι ατελής και άσκοπη. Αυτό που ζητά θεραπεία, δεν είναι το άτομο, αλλά η οικογένεια. Οι σχέσεις της οικογένειας. Η κατάθλιψη μου, δεν είναι κατάθλιψη μου, είναι κατάθλιψη μας.
Η συστημική θεραπεία, η θέαση του ανθρώπου ως σχεσιακού εαυτού, έρχεται να απομπλέξει τον φερόμενο ως ασθενή και να απενεχοποιήσει τους αποδιοπομπαίους τράγους. Γνωρίζει και ξεγελά την ομοιόσταση, ενισχύοντας δυνάμεις μορφογένεσης και νεγκεντροπίας. Προωθεί τον ευτυχισμένο άνθρωπο και την ευτυχισμένη οικογένεια και όχι την θυσία. Περιπαίζει τον ρόλο του θύματος, και ενισχύει την δύναμη του θάρρους. Και τελικά, δε θεραπεύει το άτομο, αλλά με το εφέ κύματος θεραπεύει την οικογένεια και την κοινωνία.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
