Η αίσθηση ότι οι πράξεις σας ελέγχονται από εξωτερικές δυνάμεις είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της σχιζοφρένειας.
Μια ερευνητική ομάδα του Hertie Institute for Clinical Brain Research, του Πανεπιστημίου του Tübingen και του Κέντρου Ψυχικής Υγείας των Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων του Tübingen εξέτασε τώρα λεπτομερέστερα αυτό το φαινόμενο των “παραληρητικών ιδεών ελέγχου”.
Σε μια μελέτη, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που βιώνουν αυτή την ψευδαίσθηση αντιλαμβάνονται το χρονικό διάστημα μεταξύ των δικών τους πράξεων και των συνεπειών τους, με διαφορετικό τρόπο από τους υγιείς ανθρώπους. Με τα νέα ευρήματά τους, οι ερευνητές ίσως μπορέσουν να προβλέψουν την πιθανότητα του αισθήματος του ελέγχου και να αυξήσουν την κατανόηση αυτής της διαταραχής του εαυτού.
Αυτό έχει σημασία, επειδή έννοιες όπως η προσωπική ευθύνη εδράζονται στον εαυτό και διαμορφώνουν μεγάλα τμήματα της κοινωνικής μας ζωής, μέχρι και την απονομή της δικαιοσύνης, εξηγούν οι ερευνητές. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο τρέχον τεύχος του περιοδικού PNAS.
Αντιλαμβανόμενη χρονική σύνδεση
Για να διερευνήσουμε το αίσθημα της ευθύνης των πράξεων, εστιάσαμε στο φαινόμενο της σκόπιμης σύνδεσης, λέει ο κοινός επικεφαλής της μελέτης Δρ. Άλεξ Λίντερ. Ο όρος αυτός, λέει, περιγράφει την αντιληπτή χρονική εγγύτητα μεταξύ μιας ενέργειας και της συνέπειάς της. Ο Λίντερ αναφέρει ως παράδειγμα το άναμμα μιας λάμπας: Πατάω τον διακόπτη και την ίδια στιγμή ανάβει η λάμπα. Η στενή χρονική αλληλουχία με βοηθά να καταλάβω ότι εγώ ήμουν αυτός που άναψε το φως.
Ωστόσο, υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες η ακολουθία δεν είναι τόσο στενά χρονικά προσδιορισμένη – όπως με τις λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας, οι οποίες συχνά ανάβουν μόνο μετά από μια χρονική καθυστέρηση. Εδώ, ο εγκέφαλός μας μεταβάλλει υποκειμενικά την αντίληψη της ενέργειας και της συνέπειάς της: το άνοιγμα του διακόπτη γίνεται αντιληπτό ως αργότερα και το άναμμα ως νωρίτερα από ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Ένας έξυπνος μηχανισμός – αλλά ένας μηχανισμός που δεν λειτουργεί σε ασθενείς με παραληρητικές ιδέες ελέγχου, όπως ανακαλύψαμε τώρα, λέει ο Λίντερ.
Η ομάδα ερευνητών συγκέντρωσε 20 υγιή άτομα και 20 ασθενείς με σχιζοφρένεια. Δέκα από αυτούς υπέφεραν από το αίσθημα ότι ελέγχονταν από κάποια εξωτερική δύναμη. Όλοι οι συμμετέχοντες ολοκλήρωσαν την ίδια εργασία: έπρεπε να υποδείξουν πότε είδαν μια λάμπα να ανάβει, πατώντας ένα κουμπί με το δεξί τους χέρι.
Υπήρχαν τρεις διαφορετικές πειραματικές συνθήκες: Στη μία, η λάμπα άναβε με έναν διακόπτη με το αριστερό χέρι του υποκειμένου της δοκιμής. Σε μια άλλη, οι συμμετέχοντες παρατηρούσαν πώς ένα μηχάνημα έκανε το άναμμα για λογαριασμό τους. Στην ομάδα ελέγχου, υπήρχαν φορές στις οποίες το άναμμα της λάμπας αναγγέλθηκε μόνο από ένα προηγούμενο ερέθισμα αναφοράς.
Το σημαντικό σε αυτή την πειραματική διάταξη ήταν ότι η λάμπα είχε σταθερή καθυστέρηση ενεργοποίησης μισού δευτερολέπτου σε όλες τις περιπτώσεις, λένε οι ερευνητές. Το διάστημα μεταξύ των τριών υποτιθέμενων εναύσματος και του ανάμματος της δοκιμαστικής λάμπας ήταν έτσι πάντα το ίδιο σε διάρκεια.
Διαβάστε σχετικά: H σχιζοφρένεια δεν αλλοιώνει μόνο τον εγκέφαλο αλλά και το σώμα
Η σκόπιμη σύνδεση ως μετρήσιμο φαινόμενο
Ωστόσο, τα υποκείμενα αντιλαμβάνονταν διαφορετικά το μήκος του χρονικού διαστήματος. Όταν τα υποκείμενα έπρεπε να πατήσουν εκ των προτέρων έναν διακόπτη, τόσο οι υγιείς όσο και οι ασθενείς με σχιζοφρένεια χωρίς αυταπάτες ελέγχου, έδειξαν σαφώς σκόπιμη σύνδεση, αναφέρουν οι ερευνητές. Τα υποκείμενα έδιναν σήμα ότι το φως ανάβει σημαντικά νωρίτερα από ό,τι συνέβη στην πραγματικότητα.
Επίσης, αντιλαμβάνονταν ότι η διάρκεια ήταν μικρότερη από ό,τι όταν είτε το μηχάνημα πατούσε τον διακόπτη είτε όταν δινόταν εκ των προτέρων μόνο ένα ερέθισμα αναφοράς. Εδώ, οι συμμετέχοντες αντιλαμβάνονταν την περίοδο μέχρι να ανάψει η λάμπα ως μεγαλύτερη.
Στους ασθενείς με ψευδαισθήσεις ελέγχου, ωστόσο, ο μηχανισμός της σκόπιμης δέσμευσης δεν παρουσιαζόταν. Αντιλαμβάνονταν το χρονικό διάστημα ως το ίδιο και στις τρεις περιπτώσεις. Στην πραγματικότητα, αφού χρειάστηκε να χειριστούν οι ίδιοι τον διακόπτη, ανέφεραν ότι μια εξωτερική δύναμη -πιθανότατα ένας υπολογιστής- άναψε τη λάμπα. Κατά συνέπεια, όσο ασθενέστερη ήταν η σκόπιμη δέσμευσή τους, τόσο περισσότερο βίωναν τις δικές τους ενέργειες ως εξωτερικά καθορισμένες στην καθημερινή ζωή.
Οι ερευνητές λένε ότι η μελέτη αυτή υπογραμμίζει τη σημασία της άθικτης αντίληψης της χρονικής εγγύτητας μεταξύ δράσης και συνέπειας για το αίσθημα της ευθύνης των πράξεων. Η μελέτη συμβάλλει επίσης στην κατανόηση της μειωμένης αίσθησης του ελέγχου της πράξης σε ασθενείς με σχιζοφρένεια που έχουν παραληρητικές ιδέες ελέγχου. Οι ερευνητές ελπίζουν ότι τέτοιες απλές μηχανιστικές εξηγήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον για την ποσοτική αξιολόγηση αυτής της διαταραχής του εαυτού στη σχιζοφρένεια και για την πρόβλεψη της πιθανότητας εμφάνισής της.
Η μελέτη μας είναι μέχρι στιγμής μία βασική έρευνα σε μια μικρή ομάδα που δεν μπορεί να προσφέρει άμεση βελτίωση στους ασθενείς, λένε οι ερευνητές. Ωστόσο, η μελέτη παρέχει σημαντικές ενδείξεις για το πώς μπορεί να βελτιωθεί η αντίληψή τους για την αυτο-δράση. Μελλοντικές μελέτες θα πρέπει να δείξουν αν αυτό είναι εφικτό. Η εργασία καθιστά ένα ψυχολογικό πρόβλημα κατανοητό με τη χρήση σχετικά απλών μηχανισμών, λέει ο Λίντερ: Αυτή η διαπίστωση και μόνο θα μπορούσε να βοηθήσει τους πάσχοντες ασθενείς και να βελτιώσει την κοινωνική αποδοχή της νόσου.
Έρευνα: Manuel J. Roth et al, Impaired perception of temporal contiguity between action and effect is associated with disorders of agency in schizophrenia, Proceedings of the National Academy of Sciences (2023). DOI: 10.1073/pnas.2214327120
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
