Ο Νικόλαος Κουτσουλέρης, ιατρός και ερευνητής στο Ινστιτούτο Ψυχιατρικής Max Planck, ερευνά για πρώτη φορά τη θεωρία του Έμιλ Κρέπελιν για την «πρώιμη άνοια» στο ίδιο Ινστιτούτο που ίδρυσε και εργάστηκε και ο ίδιος ο Κρέπελιν.
Ερευνητές συνέκριναν, για πρώτη φορά, τη σχιζοφρένεια και τη μετωποκροταφική άνοια – διαταραχές που εντοπίζονται και οι δύο στις περιοχές του μετωπιαίου και του κροταφικού λοβού του εγκεφάλου. Η ιδέα ανάγεται στον Εμίλ Κρέπελιν, ο οποίος επινόησε τον όρο “dementia praecox” το 1899 για να περιγράψει την προοδευτική νοητική και συναισθηματική παρακμή νεαρών ασθενών.
Η προσέγγισή του αμφισβητήθηκε γρήγορα, καθώς μόνο το 25% των πασχόντων εμφάνιζε αυτή τη μορφή εξέλιξης της νόσου. Τώρα όμως, με τη βοήθεια της απεικόνισης και της μηχανικής μάθησης, οι επιστήμονες βρήκαν τις πρώτες έγκυρες ενδείξεις νευροανατομικών μοτίβων στον εγκέφαλο που μοιάζουν με την ταυτότητα των ασθενών με μετωποκροταφική άνοια.
Είναι σπάνιο οι επιστήμονες της βασικής έρευνας να επιστρέφουν σε φαινομενικά παρωχημένα ευρήματα που χρονολογούνται πάνω από 120 έτη. Στην περίπτωση του Νικόλαου Κουτσουλέρη και του Ματίας Σρόιτερ, οι οποίοι είναι ερευνητές και γιατροί, αυτό αποτέλεσε μάλιστα μια παρόρμηση. Άλλωστε πρόκειται για τον Εμίλ Κρέπελιν, τον ιδρυτή του Ινστιτούτου Ψυχιατρικής Max Planck (MPI) καθώς και του ψυχιατρικού νοσοκομείου του Πανεπιστημίου Ludwig Maximilian του Μονάχου (LMU), και τον όρο “πρώιμη άνοια”, που επινόησε το 1899.
Αυτός ήταν ο ορισμός του Κρέπελιν για τους νεαρούς ενήλικες που αποσύρονται όλο και περισσότερο από την πραγματικότητα και πέφτουν σε μια μη αναστρέψιμη, παρόμοια με την άνοια, κατάσταση. Ο Κρέπελιν έζησε για να δει τον ισχυρισμό του να καταρρίπτεται. Ωστόσο, στις αρχές του 20ού αιώνα, οι ειδικοί άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο “σχιζοφρένεια” για τους ασθενείς αυτούς, καθώς η νόσος δεν έχει τόσο άσχημη πορεία σε όλους τους πάσχοντες.
Ο Κρέπελιν που υποστήριζε την ιδέα μιας μετωποκροταφικής νόσου, υπέθεσε ότι ο λόγος για την ενίοτε εξουθενωτική πορεία των ασθενών εντοπίζεται στις περιοχές του μετωπιαίου και του κροταφικού λοβού του εγκεφάλου. Εκεί ελέγχονται η προσωπικότητα, η κοινωνική συμπεριφορά και η ενσυναίσθηση. Όμως η ιδέα αυτή απορρίφθηκε, καθώς στους εγκεφάλους αυτών των ασθενών δεν βρέθηκαν παθολογικά στοιχεία για νευροεκφυλιστικές διεργασίες που παρατηρούνται στη νόσο του Αλτσχάιμερ, λέει ο Κουτσουλέρης, ο οποίος εργάζεται στους ίδιους χώρους εργασίας που δούλεψε ο Κρέπελιν, το MPI και το LMU. Ο ίδιος συνεχίζει: Από τότε που έγινα ψυχίατρος, ήθελα να ασχοληθώ με αυτό το ζήτημα.
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, με αρκετά μεγάλα σύνολα δεδομένων, τεχνικές απεικόνισης και αλγόριθμους μηχανικής μάθησης, ο καθηγητής είχε τα εργαλεία στα χέρια του για να βρει ενδεχομένως απαντήσεις. Είχε βρει τον κατάλληλο συνεργάτη στο πρόσωπο του Ματίας Σρόιτερ, ο οποίος μελετά νευροεκφυλιστικές ασθένειες, συγκεκριμένα μετωποκροταφικές άνοιες, στο Ινστιτούτο Max Planck για τις ανθρώπινες γνωστικές και εγκεφαλικές επιστήμες.
Διαβάστε σχετικά: Σχιζοφρένεια και Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία
Ομοιότητες μεταξύ σχιζοφρένειας και μετωποκροταφικής άνοιας
Η μετωποκροταφική άνοια (FTD), ιδίως η συμπεριφορική παραλλαγή (bvFTD), είναι δύσκολο να αναγνωριστεί στα αρχικά της στάδια, επειδή συχνά συγχέεται με τη σχιζοφρένεια. Έτσι, οι ομοιότητες είναι προφανείς: στους πάσχοντες και των δύο ομάδων εμφανίζονται αλλαγές τόσο στην προσωπικότητα όσο και στη συμπεριφορά. Ξεκινά μια συχνά δραματική εξέλιξη για τα πάσχοντα άτομα και τους συγγενείς.
Δεδομένου ότι και οι δύο διαταραχές εντοπίζονται στις μετωπιαίες, κροταφικές και νησιωτικές περιοχές του εγκεφάλου, ήταν προφανές να συγκριθούν και άμεσα. Φαίνεται ότι βρίσκονται σε παρόμοιο φάσμα συμπτωμάτων, οπότε θέλαμε να αναζητήσουμε κοινές ταυτότητες ή μοτίβα στον εγκέφαλο, λέει ο Κουτσουλέρης περιγράφοντας το σχέδιό του.
Με μια διεθνή ομάδα, ο Κουτσουλέρης και ο Σρόιτερ χρησιμοποίησαν τεχνητή νοημοσύνη για να εκπαιδεύσουν νευροανατομικούς ταξινομητές και των δύο διαταραχών, τους οποίους εφήρμοσαν σε εγκεφαλικά δεδομένα από διαφορετικές ομάδες.
Το αποτέλεσμα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό JAMA Psychiatry, ήταν ότι το 41% των ασθενών με σχιζοφρένεια πληρούσε τα κριτήρια του ταξινομητή για bvFTD. Όταν το είδαμε αυτό και στους ασθενείς με σχιζοφρένεια, χτύπησε καμπανάκι – γεγονός που υποδηλώνει ομοιότητα μεταξύ των δύο διαταραχών, ισχυρίζονται οι Κουτσουλέρης και Σρόιτερ.
Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι όσο υψηλότερη ήταν η βαθμολογία bvFTD των ασθενών, η οποία μετρούσε την ομοιότητα μεταξύ των δύο διαταραχών, τόσο πιο πιθανό ήταν να έχουν φαινότυπο “bvFTD-like” και τόσο λιγότερο πιθανό ήταν να βελτιώσουν τα συμπτώματά τους σε διάστημα δύο ετών.
Γιατί ο 23χρονος ασθενής μου δεν αναρρώνει;
Ήθελα απλώς να μάθω γιατί ο 23χρονος ασθενής μου με συμπτώματα έναρξης σχιζοφρένειας, όπως ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες και γνωστικά ελλείμματα, δεν είχε βελτιωθεί καθόλου, ακόμη και μετά από δύο χρόνια, ενώ ένας άλλος που ξεκίνησε εξίσου άσχημα συνέχιζε τις σπουδές του και είχε βρει κοπέλα. Ξανά και ξανά, έβλεπα αυτούς τους νέους ανθρώπους που δεν ανέκαμπταν καθόλου, λέει ο Κουτσουλέρης.
Όταν οι ερευνητές έλεγξαν τους συσχετισμούς και σε ασθενείς υψηλού κινδύνου, όπως ο 23χρονος, επικύρωσαν σε νευροανατομικό επίπεδο αυτού που ο Κρέπελιν ήταν ο πρώτος που περιέγραψε αποφασιστικά: δεν υπάρχει καμία απολύτως βελτίωση στην κατάσταση ορισμένων ασθενών.
Το αντίθετο μάλιστα καθώς επηρεάστηκαν παρόμοιες νευρωνικές δομές, ιδίως το λεγόμενο δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας και το δίκτυο προσοχής του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνα για τον έλεγχο της προσοχής, την ενσυναίσθηση και την κοινωνική συμπεριφορά και παρουσίασαν μείωση του όγκου στην περιοχή της φαιάς ουσίας που φιλοξενεί τους νευρώνες.
Στην bvFTD, ορισμένοι νευρώνες (νευρώνες von Economo) χάνονται- στη σχιζοφρένεια, οι νευρώνες αυτοί αλλοιώνονται επίσης. Αυτό αντικατοπτρίστηκε από τη νευροανατομική βαθμολογία: μετά από ένα έτος, είχε διπλασιαστεί σε αυτά τα σοβαρά πάσχοντα άτομα.
Για λόγους σύγκρισης, οι επιστήμονες είχαν επίσης υπολογίσει το σκορ της νόσου του Αλτσχάιμερ χρησιμοποιώντας έναν ειδικό ταξινομητή και δεν βρήκαν εκεί αυτές τις επιδράσεις. Αυτό σημαίνει ότι η έννοια της πρώιμης άνοιας δεν μπορεί πλέον να εξαλειφθεί εντελώς- παρέχουμε την πρώτη έγκυρη απόδειξη ότι ο Κρέπελιν δεν είχε άδικο, τουλάχιστον σε ορισμένους από τους ασθενείς, λέει ο Σρόιτερ.
Σήμερα, ή στο εγγύς μέλλον, αυτό σημαίνει ότι οι ειδικοί θα είναι σε θέση να προβλέψουν σε ποια υποομάδα ανήκουν οι ασθενείς. Τότε θα μπορεί να ξεκινήσει σε πρώιμο στάδιο η εντατική θεραπευτική υποστήριξη, ώστε να αξιοποιηθεί κάθε εναπομείναν δυναμικό ανάκαμψης, λέει ο Κουτσουλέρης.
Επιπλέον, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν νέες εξατομικευμένες θεραπείες για αυτή την υποομάδα που θα προάγουν τη σωστή ωρίμανση και συνδεσιμότητα των προσβεβλημένων νευρώνων και θα αποτρέπουν την προοδευτική καταστροφή τους ως μέρος της διαδικασίας της νόσου.
Έρευνα: Nikolaos Koutsouleris et al, Exploring Links Between Psychosis and Frontotemporal Dementia Using Multimodal Machine Learning, JAMA Psychiatry (2022). DOI: 10.1001/jamapsychiatry.2022.2075
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
