«Αυτό δεν συνέβη ποτέ»: Γιατί οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το gaslighting;

Το gaslighting χρησιμοποιείται συχνά ως ναρκισσιστική άμυνα, επειδή οι ναρκισσιστές επιχειρούν να αντισταθμίσουν ένα αίσθημα ντροπής, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους στους άλλους ως τέλειο. Τι κερδίζουν όμως με το να το χρησιμοποιούν;

Το gaslighting είναι μια μορφή χειραγώγησης, στην οποία κάποιος διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα ένα άλλο άτομο να αμφισβητεί την ίδια του την αντίληψη.

Ο όρος προέρχεται από μια ταινία του 1944, με τον τίτλο Gaslight, στην οποία ένας σύζυγος προσπαθεί να εμποδίσει τη γυναίκα του να καταλάβει ότι είναι εγκληματίας, αλλάζοντας την πραγματικότητά της και προσπαθώντας να την κάνει να πιστέψει ότι αυτά που συμβαίνουν τα φαντάζεται. Ο τίτλος συγκεκριμένα προέρχεται από μια σκηνή της ταινίας, όπου ο σύζυγος κάνει τα φώτα γκαζιού να τρεμοπαίζουν και όταν η γυναίκα του ρωτά γιατί συμβαίνει αυτό, της λέει πως έχει παραισθήσεις.

Το gaslighting είναι μια πολύ συνηθισμένη συμπεριφορά, που χρησιμοποιείται σε πολλές διαφορετικές καταστάσεις και σχέσεις για να αποκτήσει κάποιος δύναμη και έλεγχο. Συμβαίνει επίσης και σε επίπεδο ομάδων, συχνά με γυναίκες και περιθωριοποιημένες ομάδες, των οποίων οι εμπειρίες παραβλέπονται ή απορρίπτονται, αντιμετωπίζονται ως «τρελές» ή «πολύ συναισθηματικές» και κρίνονται με διπλά κριτήρια.

Γιατί οι άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτή τη συμπεριφορά;

Οι υγιείς τρόποι για να αντιμετωπίσει κάποιος την αρνητική συμπεριφορά είναι να την αναγνωρίσει, να σκεφτεί γιατί συνέβη και να προσπαθήσει να μάθει από αυτή την εμπειρία. Το gaslighting συμβαίνει όταν το άτομο γνωρίζει, συνειδητά ή υποσυνείδητα, ότι η συμπεριφορά του είναι ακατάλληλη, αλλά είναι ανίκανο να το παραδεχτεί, γιατί δεν μπορεί να διαχειριστεί την ενοχή και τη ντροπή που συνοδεύουν αυτή τη συμπεριφορά του.

Είναι μια πρακτική που χρησιμοποιείται συχνά ως ναρκισσιστική άμυνα, επειδή οι ναρκισσιστές επιχειρούν να αντισταθμίσουν ένα αίσθημα ντροπής, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους στους άλλους ως τέλειο. Δεν μπορούν να παραδεχτούν μια αρνητική συμπεριφορά, επειδή είναι τόσο απειλητική για την εικόνα τους. Οι ναρκισσιστές επίσης αποκτούν ανοσία σε αυτό το αίσθημα ντροπής, αναπτύσσοντας ένα είδος θράσους, που τους επιτρέπει να εμπλέκονται σε ανήθικες ή σκληρές συμπεριφορές.

Στρατηγικές του gaslighting

Υπάρχουν αρκετές κοινές τακτικές που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο του gaslighting. Οι άνθρωποι που χειραγωγούν με αυτό τον τρόπο μπορεί να έχουν μια προτιμώμενη στρατηγική που χρησιμοποιούν συνήθως ή να εναλλάσσουν αρκετές μεταξύ τους, ειδικά αν οι πρώτες προσπάθειες δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτές οι τακτικές περιλαμβάνουν:

Άρνηση: Ισχυρίζονται ότι κάτι που συνέβη δεν συνέβη ή ότι κάτι που δεν συνέβη τελικά συνέβη.

Περισπασμός: Αλλάζουν θέμα στη συζήτηση, μιλούν για κάτι μη σχετικό.

Αποφυγή: Ρίχνουν το φταίξιμο σε κάποιον άλλο. Οι τρόποι αποφυγής περιλαμβάνουν:

Προβολή: Αρνούνται ότι συμπεριφέρθηκαν αρνητικά και κατηγορούν κάποιον άλλο για τη συμπεριφορά.

Λανθασμένες αναλογίες: Συγχωρούν την ακατάλληλη συμπεριφορά τους συγκρίνοντάς της με ένα μικρότερο λάθος που έκανε κάποιος άλλος και συμπεριφέρονται σαν αυτές οι δύο πράξεις να έχουν την ίδια βαρύτητα.

Κριτήρια άσπρο-μαύρο: Δίνουν έμφαση σε λάθη που έκανε ο άλλος για να τον κάνουν να πιστέψει ότι φταίει. Αυτό είναι αποτελεσματικό γιατί το άλλο άτομο σίγουρα θα κάνει κάποια λάθη, καθώς κανείς δεν διαχειρίζεται τις καταστάσεις τέλεια. Συγχρόνως, οι ίδιοι αρνούνται οποιοδήποτε λάθος από τη μεριά τους.

Αναφορά παλιών λαθών: Κάνουν τους άλλους να αμφισβητούν τον εαυτό τους, αναφέροντας προηγούμενες περιπτώσεις, άσχετες με την παρούσα κατάσταση, όπου έκαναν ή θυμήθηκαν κάτι λάθος.

Ισχυρισμοί παρανόησης: Ισχυρίζονται ότι δεν έκαναν κάποιο λάθος και ότι το πρόβλημα είναι πως το άλλο άτομο παρανόησε ή παρεξήγησε αυτό που είπαν ή έκαναν.

Παράλειψη πλαισίου: Παρουσιάζουν τη συμπεριφορά του άλλου ατόμου ως κακή, παραλείποντας να αναφέρουν το πλαίσιο στο οποίο προέκυψε.

Κανονικοποίηση: Επιμένουν ότι η συμπεριφορά τους είναι εντάξει επειδή «όλοι» το κάνουν, ενώ στην πραγματικότητα οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα συμπεριφέρονταν έτσι.

Σύγκριση με τα άκρα: Μειώνουν τη βαρύτητα των δικών τους πράξεων και τις παρουσιάζουν ως αποδεκτές ή ακόμα και καλές, φέρνοντας παραδείγματα χειρότερης συμπεριφοράς που δεν έκαναν.

Ακύρωση: Μειώνουν τα συναισθήματα του άλλου και την επίδραση που είχε πάνω του μια εμπειρία.

Δεν ζητούν συγνώμη: Απολογούνται με τρόπο που αρνείται κάθε ευθύνη και ρίχνει το φταίξιμο σε κάποιον άλλο.

Πρόκληση ντροπής/ενοχής: Το κάνουν να φαίνεται σαν ο μας να κάνει κάτι λάθος ή να είναι κακός άνθρωπος επειδή αντιδράει στην κακομεταχείριση.

Η εμπειρία του gaslighting

Το gaslighting μπορεί να σε κάνει να νιώσεις πολύ αποπροσανατολισμένος. Συχνά μας κάνει να φεύγουμε από μια κατάσταση εντελώς μπερδεμένοι, να αναρωτιόμαστε τι συνέβη ή να σκεφτόμαστε ότι κάτι ήταν λάθος, αλλά χωρίς να μπορούμε να το εντοπίσουμε ακριβώς. Μπορεί να μας κάνει να ανατρέχουμε και να αναλύουμε κάθε λεπτομέρεια των γεγονότων για να σιγουρευτούμε ότι δεν τα φανταστήκαμε.

Είναι εξαντλητικό και τρομακτικό να νιώθεις ότι δεν μπορείς να εμπιστευτείς την ίδια σου την αντίληψη. Όταν αρχίσεις να συνειδητοποιείς τι όντως σου συνέβη, μπορεί να νιώσεις μεγάλη αναστάτωση και θυμό. Το gaslighting, ειδικά όταν το έχεις βιώσει επανειλημμένα, μπορεί να έχει αρνητικές ψυχολογικές επιδράσεις, όπως χρόνια αυτοαμφισβήτηση, τραύμα και σωματικά συμπτώματα που σχετίζονται με το στρες (Christensen & Evans-Murray, 2021, Pietrangelo, 2019).

Διαβάστε σχετικά: Gaslighting, η αγαπημένη τακτική χειραγώγησης των νάρκισσων

Αντίδραση στο gaslighting

Όταν προσπαθείς να συζητήσεις με κάποιον που σου gaslighting είναι πολύ δύσκολο και εξαντλητικό. Ακολουθούν μερικές στρατηγικές για το πώς να επικοινωνήσετε με τέτοια άτομα:

Ανακατεύθυνση: Αν προσπαθούν να σας αποσπάσουν αλλάζοντας θέμα, συνεχίστε να ανακατευθύνετε τη συζήτηση στην τρέχουσα κατάσταση.

Δηλώσεις με «Εγώ»: Αυτό είναι μια δεξιότητα αυτοπεποίθησης με την οποία δείχνετε πώς η συμπεριφορά τους σας επηρέασε και βάζετε ένα όριο («Ένιωσα ______ όταν έκανες ______ και θα ήθελα να μην ______»). Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας που δεν ρίχνει το φταίξιμο στον άλλο, αλλά εστιάζει στις εμπειρίες σας, και μπορεί να μειώσει την άρνηση και την αμυντικότητα από τη μεριά του συνομιλητή.

Η τεχνική του «σπασμένου δίσκου»: Μπορείτε να επαναλαμβάνετε αυτό που λέτε αν θεωρείτε ότι το άλλο άτομο δεν σας ακούει (Larsen & Jordan, 2017). Σε αυτή την περίπτωση, αν το άτομο που προσπαθεί να σας χειραγωγήσει ισχυρίζεται ότι κάνετε λάθος, μπορείτε να επαναλάβετε και να υποστηρίξετε τα δεδομένα.

Συνεργασία: Προσπαθήστε να βρείτε κοινό έδαφος μιλώντας με το άλλο άτομο σχετικά με έναν κοινό στόχο ή κοινές αξίες που έχετε και πώς μπορείτε να τον πετύχετε.

Αποχώρηση: Το να μιλάτε με κάποιον που σας κάνει gaslighting μπορεί να είναι σαν να μιλάτε σε τοίχο. Ό,τι και να πείτε, όσα επιχειρήματα και να χρησιμοποιήσετε, τίποτα δεν τους αγγίζει, και μερικές φορές δεν αξίζει τον κόπο να συνεχίσετε την προσπάθεια. Μπορείτε να τους πείτε ότι δεν θεωρείτε πως η συζήτηση είναι παραγωγική και δεν θα τη συνεχίσετε.

Ανάρρωση από το gaslighting

Είναι σημαντικό να δώσετε χρόνο στον εαυτό σας να αναγνωρίσει τι του συνέβη και να το επεξεργαστεί. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε στρατηγικές ενσυνειδητότητας για να αποδεσμευτείτε από τις επίμονες σκέψεις και να μειώσετε την παρόρμηση για αναμάσημα αυτού που συνέβη, ώσπου να είστε έτοιμοι να το αντιμετωπίσετε. Αυτές οι στρατηγικές μπορεί να περιλαμβάνουν διαλογισμό ή τεχνικές σκέψης από τη Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (Harris, 2006).

Για να επεξεργαστείτε τα συναισθήματα που προέκυψαν από την εμπειρία του gaslighting, χρειάζεται να τα αναγνωρίσετε και να τα επικυρώσετε.

Το gaslighting είναι μια πολύ δυσάρεστη εμπειρία και είναι λογικό να έχετε αρνητικά συναισθήματα. Είναι πολύ βοηθητικό να αντιμετωπίζετε τον εαυτό σας με συμπόνια, κι αυτό περιλαμβάνει να παρατηρείτε τα αρνητικά συναισθήματα και να είστε καλοί με τον εαυτό σας σχετικά με αυτά.

Πολλοί θέλουν να δίνουν στους άλλους το πλεονέκτημα της αμφιβολίας και σκέφτονται ότι μπορεί να παρερμήνευσαν ή ότι δεν θυμούνται καλά τη συμπεριφορά τους, επειδή είναι δύσκολο να αποδεχτούν ότι συνέβη όχι μόνο η αρχική άσχημη συμπεριφορά αλλά και το gaslighting.

Είναι σημαντικό να έχουμε αυτοσυμπόνια για την ψυχική ταλαιπωρία που βιώσαμε και από τις δύο αυτές συμπεριφορές. Προσπαθήστε να θυμάστε ότι το πρόβλημα δεν είστε εσείς, αλλά το πρόσωπο που έκανε το gaslighting.

Αναφορές:

Christensen, M., & Evans‐Murray, A. (2021, May). Gaslighting in nursing academia: A new or established covert form of bullying? In Nursing Forum.

Harris, R. (2006). Embracing your demons: An overview of acceptance and commitment therapy. Psychotherapy in Australia, 12(4).

Larsen, K. L., & Jordan, S. S. (2017). Assertiveness training. Encyclopedia of Personality and Individual Differences, 1-4.
- Pietrangelo, A. (2019, March 29). What are the short and long-term effects of emotional abuse? Healthline. https://www.healthline.com/health/mental-health/effects-of-emotional-abuse