Το ελλιπές ψυχιατρικό ιστορικό και η διαγνωστική επικάλυψη μπορεί να οδηγήσουν σε μία τάση υποδιάγνωσης της διαταραχής.
Η διαταραχή μετατραυματικού στρες εκδηλώνεται ύστερα από ένα στρεσογόνο γεγονός, ιδιαίτερα απειλητικό ή καταστροφικό για το άτομο, το οποίο θα μπορούσε δυνητικά να προκαλέσει στρες σχεδόν σε οποιοδήποτε άτομο εκτίθετο στις ίδιες ή παρόμοιες συνθήκες. Αναφέρω σαν παράδειγμα φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, σοβαρά ατυχήματα, μάχες, το να είναι κανείς αυτόπτης μάρτυρας βίαιου θανάτου των άλλων ή θύμα βασανιστηρίων, τρομοκρατικής ενέργειας, βιασμού ή άλλου εγκλήματος.
Τα συχνότερα συμπτώματα είναι τα παρακάτω:
- Επεισόδια αναβίωσης των τραυματικών γεγονότων (flashbacks)
- Όνειρα ή εφιάλτες σχετικά με το τραυματικό γεγονός
- Ένα αίσθημα συναισθηματικού μουδιάσματος
- Απομάκρυνση από οικεία άτομα
- Άμβλυνση απαντητικότητας στην αλληλεπίδραση με το περιβάλλον
- Αδυναμία βίωσης ευχαρίστησης
- Αποφυγή δραστηριοτήτων και καταστάσεων σχετικών με το τραύμα
- Επίμονα συμπτώματα υπερεγρήγορσης, όπως υπερεπαγρύπνιση και υπέρμετρη αντίδραση στο ξάφνιασμα
- Διαταραχές ύπνου
Πιο σπάνια, το άτομο μπορεί να παρουσιάσει ξεσπάσματα θυμού, σημάδια επιθετικότητας και συμπτώματα φόβου ή πανικού, προκαλούμενα από ερεθίσματα που θυμίζουν το τραυματικό γεγονός, ή την αρχική αντίδραση του ατόμου σε αυτό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο πάσχων μπορεί να έχει αυτοκτονικό ιδεασμό.
Η διαταραχή ξεκινάει μερικές εβδομάδες μέχρι και μήνες μετά το τραυματικό γεγονός, και συνήθως δεν διαρκεί περισσότερο από έξι μήνες. Η πορεία της διαταραχής είναι κυμαινόμενη, αλλά στις πιο πολλές περιπτώσεις η υγεία του ατόμου επανέρχεται. Σε σπάνιες περιπτώσεις, η διαταραχή μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνια, διαρκώντας για πολλά χρόνια και επιφέροντας μόνιμες αλλαγές ή διαταραχές στην προσωπικότητα του πάσχοντος (World Health Organization (WHO), 1992).
Η διαταραχή συνυπάρχει συχνά με άλλες αγχώδεις διαταραχές ή κατάθλιψη. Ορισμένες φορές ο πάσχων ενδέχεται να καταφύγει στην υπερβολική χρήση αλκοόλ ή στη χρήση παραισθησιογόνων ουσιών.
Με βάση την κλινική μου εμπειρία, έχω παρατηρήσει μια τάση υποδιάγνωσης της διαταραχής. Έχω εξετάσει ασθενείς με εμφανή συμπτώματα μετατραυματικού στρες, που ενώ έχουν ήδη έρθει σε επαφή με υπηρεσίες ψυχικές υγείας, δεν έχουν διαγνωσθεί. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για διάφορους λόγους, μερικοί από τους οποίους είναι οι εξής:
- Ελλιπές ψυχιατρικό ιστορικό
Κατά τις διαγνωστικές συνεδρίες, ενδέχεται να δοθεί περισσότερη έμφαση στο ιστορικό των συμπτωμάτων του ασθενούς, παρά στις ψυχοκοινωνικές συνθήκες που πιθανόν να συνετέλεσαν στην εμφάνιση των συμπτωμάτων. Παραβλέποντας κάποια από τις πιθανές αιτίες πρόκλησης συμπτωμάτων, ο κλινικός μπορεί να οδηγηθεί σε λανθασμένη διάγνωση.
Ερωτήσεις που θα μπορούσαν να εκμαιεύσουν χρήσιμες κλινικές πληροφορίες για το ψυχοκοινωνικό ιστορικό του ασθενούς είναι οι παρακάτω: “Τι συνέβαινε στη ζωή σου τη στιγμή που εκδηλώθηκαν τα συμπτώματα”, ή “τι συμβαίνει τώρα στη ζωή σου, εφόσον τα συμπτώματα επιμένουν”; “Έχεις βιώσει τα συμπτώματα που περιγράφεις άλλη φορά, πριν συμβεί το τραυματικό γεγονός;”. Στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου η στρατιωτική θητεία δεν είναι υποχρεωτική, είναι χρήσιμο να ρωτά κανείς τους ασθενείς εάν έχουν υπηρετήσει, μια και αν αυτό ισχύει, είναι πιθανό να έχουν λάβει μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και να έχουν εκτεθεί σε τραύμα.
Οι ερωτήσεις αυτές επιτρέπουν στον κλινικό να αναζητήσει μια ενδεχόμενη αιτιώδη σχέση ανάμεσα σε πιθανά γεγονότα που συνέβησαν και στην επίδραση αυτών στον ψυχισμό του ασθενούς. Εξ ορισμού, η διαταραχή μετατραυματικού στρες έπεται ενός τραυματικού γεγονότος. Οπότε εάν το γεγονός αυτό δεν ανιχνευτεί από τον κλινικό, μοιραία δεν μπορεί να τεθεί και η σχετική διάγνωση.
- Διαγνωστική επικάλυψη (diagnostic overlap)
Κάποια από τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες δεν είναι παθογνωμονικά. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να παρουσιάζονται σε παραπάνω από μία ψυχικές διαταραχές, οδηγώντας σε διαγνωστικά διλήμματα. Η απομάκρυνση από τα οικεία πρόσωπα για παράδειγμα, καθώς επίσης και η αδυναμία βίωσης ευχαρίστησης, είναι συμπτώματα που συναντά κανείς και σε ασθενείς με κατάθλιψη.
Για το λόγο αυτό είναι χρήσιμο για τον κλινικό να έχει κατά νου ότι διαφορετικές διαταραχές μπορεί να συνυπάρχουν, και ότι η λιγότερο συχνή διαταραχή (μετατραυματικό στρες) μπορεί να είναι η επικρατούσα και πρωταρχική διάγνωση.
Εάν η διαταραχή παραμείνει αδιάγνωστη, μια σειρά συνεπειών μπορεί να προκύψουν:
- O ασθενής εξακολουθεί να πάσχει και ίσως επιδεινωθεί, ενώ λαμβάνει ήδη αγωγή για άλλη ψυχική πάθηση. Ο κλινικός ενδέχεται να κληθεί να αλλάξει την αγωγή θεωρώντας ότι ο ασθενής δεν απαντάει στη θεραπεία, τη στιγμή που το πρόβλημα μπορεί να μη βρίσκεται στη θεραπεία, αλλά στη διάγνωση.
- Ο ασθενής μπορεί να οδηγηθεί σε έναν ατέρμονο κύκλο πειραματισμών με διαφορετικά φάρμακα, το οποίο θα προκαλούσε απογοήτευση τόσο στον ίδιο και στο δίκτυο υποστήριξής του, όσο και στον θεραπεύοντα κλινικό.
Με βάση τα παραπάνω, σημειώνω τα εξής:
1) To ψυχιατρικό ιστορικό είναι σημαντικό να αποτελεί μια αλληλουχία γεγονότων και όχι μια σειρά συμπτωμάτων. Μόνο έτσι ο κλινικός μπορεί να εντοπίσει αιτιώδεις σχέσεις ανάμεσα σε νοσογόνους παράγοντες και τη νόσο, και να θέσει τη σωστή διάγνωση και στη συνέχεια την κατάλληλη αγωγή.
2) Η διαταραχή μετατραυτικού στρες μπορεί να διαλάθει της προσοχής του κλινικού και να υποδιαγνωστεί, συχνά χάριν άλλων πιο κοινών διαταραχών με παρόμοια συμπτώματα, όπως η κατάθλιψη, ή η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή.
3) Παραμένοντας αδιάγνωστη, η διαταραχή μετατραυματικού στρες μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνια, περιπλέκοντας την κλινική εικόνα του ασθενούς και οδηγώντας στη διαδοχή θεραπειών χωρίς ικανοποητικό θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Παραθέτω παρακάτω την ιστοσελίδα του PTSDUK, μιας Σκωτσέζικης φιλανθρωπικής οργάνωσης που παρέχει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες και τη θεραπεία της.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
