Ενώ οι άνθρωποι γνώριζαν από πάντα για τις επιπτώσεις του τραύματος στην ψυχική υγεία, μόλις το 1980 αναγνωρίστηκε επισήμως από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, ο όρος “Διαταραχή Μετατραυματικού στρες”, ή “Post Traumatic Stress Disorder – PTSD”.
Η αποδοχή αυτή γέννησε μια ερευνητική έκρηξη σχετικά με τα αίτια, τα τρωτά σημεία, καθώς και τη βέλτιστη θεραπεία για την PTSD.
Τι προκαλεί τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες;
Η διαταραχή μετατραυματικού στρες προκαλείται από ένα ψυχολογικά τραυματικό γεγονός, που περιλαμβάνει είτε έναν πραγματικό ή απειλούμενο θάνατο είτε έναν σοβαρό τραυματισμό του πάσχοντος ή άλλων. Αυτού του είδους τα γεγονότα καλούνται “κρίσεις” και τα βιώνει κάποιος μόνος ή σε ομάδα.
Ένα βίαιο προσωπικό συμβάν όπως ο βιασμός, η ληστεία, το τροχαίο ατύχημα, ο πόλεμος, ένα εργατικό ατύχημα, οι φυσικές καταστροφές όπως ένας σεισμός ή μία πλημμύρα, αποτελούν “κρίσεις” που μπορεί να προκαλέσουν διαταραχή μετατραυματικού στρες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το να δεις κάποιον να πληγώνεται ή να πεθαίνει ή να πληροφορείσαι ότι ένας στενός φίλος ή ένα μέλος της οικογένειας βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο μπορεί να προκαλέσει τη διαταραχή Μετατραυματικού στρες.
Συμπτώματα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες
Η PTSD, είναι μια σύνθετη διαταραχή, με πολλαπλές ομάδες συμπτωμάτων. Τραυματικές αναμνήσεις, επίμονη υπερ-διέγερση (συνεχώς ο ασθενής να ψάχνει για πιθανό κίνδυνο), και αρνητική διάθεση είναι τα βασικά χαρακτηριστικά. Το χαρακτηριστικό, ωστόσο, είναι αυτό της «επαναβίωσης του τραύματος», με τη μορφή ενοχλητικών εικόνων, αναμνήσεων και εφιαλτών.
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο (DSM-5), για να διαγνωστεί διαταραχή μετατραυματικού στρες, ένα άτομο πρέπει να έχει βιώσει ή υπάρξει μάρτυρας σε ένα τραυματικό, σωματικά απειλητικό γεγονός ή να έχει μάθει ότι συνέβη ένα τραυματικό γεγονός σε έναν στενό φίλο ή μέλος της οικογένειας και να εμφανίσει συγκεκριμένα συμπτώματα για τουλάχιστον ένα μήνα. Στο DSM-5 αναφέρονται τέσσερις τύποι συμπτωμάτων:
Συμπτώματα αποφυγής:
– Αποφυγή συγκεκριμένων περιοχών, θεαμάτων, καταστάσεων και ήχων που υπενθυμίζουν το γεγονός.
– Άγχος, κατάθλιψη, συναισθηματικό μούδιασμα ή ενοχή
Συμπτώματα επαναβίωσης:
– Ενοχλητικές σκέψεις, εφιάλτες ή αναδρομές στο παρελθόν.
Συμπτώματα υπερδιέγερσης:
– Θυμός, ευερεθιστότητα και υπερδιέγερση.
– Επιθετική, απερίσκεπτη συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένων των αυτοτραυματισμών.
– Διαταραχές ύπνου.
Συμπτώματα αρνητικής διάθεσης και σκέψης:
– Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε θεωρούσε απολαυστικές.
– Δυσκολία να θυμάται λεπτομέρειες του οδυνηρού περιστατικού.
– Αλλαγή στις συνήθειες ή στη συμπεριφορά μετά το τραύμα.
Αυτή η αδυναμία να προχωρήσει μπροστά – καθώς παραμένει συνεχώς στοιχειωμένος από το τρομακτικό παρελθόν – ενισχύει την παρουσία και άλλων ομάδων συμπτωμάτων. Κάθε επιτυχημένη θεραπεία, ως εκ τούτου, πρέπει να στοχεύει σε αυτές τις τραυματικές μνήμες και η θεραπεία έκθεσης έχει σχεδιαστεί ειδικά για να επιτευχθεί αυτό.
Διαβάστε σχετικά: Οι παρελθοντικές αγχωτικές εμπειρίες δεν δημιουργούν ψυχική ανθεκτικότητα στο μελλοντικό τραύμα
Θεραπεία έκθεσης
Η θεραπεία έκθεσης είναι μια προσέγγιση κοινής λογικής. Όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με τη φράση «να πάρουμε πάλι τα ηνία στα χέρια μας» – ελέγχοντας και αντιμετωπίζοντας αυτό που μας φοβίζει και όχι την αποφυγή του. Οι πιο επιτυχημένες θεραπείες για όλες τις αγχώδεις διαταραχές είναι χτισμένες γύρω από την έννοια αυτή.
Για παράδειγμα, για να θεραπεύσουμε κάποιον που φοβάται τις αράχνες, θα τον βοηθήσουμε να αντιμετωπίσει τον φόβο του.
Ξεκινώντας με την τοποθέτηση με μίας μικρής αράχνης σε ένα βάζο στην άκρη της αίθουσας, σταδιακά θα την μεταφέρουμε πιο κοντά στον ασθενή και μειώνοντας την απόσταση με τον ίδιο τρόπο θα επιτευχθεί να μειωθεί ο φόβος τους και να μπορεί να αντιμετωπίσει μεγαλύτερες αράχνες. Σε κάθε βήμα, η ανησυχία θα αυξηθεί, αλλά, μένοντας σε αυτό το συναίσθημα και μην αποχωρώντας, μειώνεται σταδιακά ή «συνηθίζεται» το φοβικό αντικείμενο, έτσι ώστε να μπορούμε να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα.
Η θεραπεία για την PTSD είναι ουσιαστικά η ίδια διαδικασία. Έχουμε βοηθήσει το άτομο να αντιμετωπίσει σταδιακά τις καταστάσεις, τα μέρη και τις δραστηριότητες που αποφεύγει από τότε που βίωσε το τραυματικό γεγονός, διότι όλα αυτά του προκαλούν μεγάλη ανησυχία. Αυτό το αποκαλούμε “in vivo” (ή ζωντανή) έκθεση. Στην PTSD, ωστόσο, το κύριο “φοβικό αντικείμενο” δεν είναι έξω από το άτομο αλλά είναι η μνήμη της τραυματικής εμπειρία του.
Οι άνθρωποι με PTSD – συνειδητά ή ασυνείδητα – μπλοκάρουν και αποφεύγουν αυτές τις οδυνηρές αναμνήσεις. Η θεραπεία έκθεσης τους βοηθά να αντιμετωπίσουν σταδιακά τις μνήμες και να “επεξεργαστούν” την εμπειρία με ένα ασφαλές και ελεγχόμενο τρόπο. Αυτό το ονομάζουμε “εικονική έκθεση”. Κάθε φορά που έρχονται αντιμέτωποι με τη μνήμη αυτή χωρίς να την αποφεύγουν και καταφέρνουν να παραμένουν μαζί της αρκετό καιρό προκειμένου να μειώσουν την αγωνία, κάνουν ένα ακόμη βήμα προς την ανάκαμψη.
Το πρώτο συστατικό της θεραπεία έκθεσης είναι να εξηγήσει ο ψυχολόγος με σαφήνεια στον ασθενή τι κάνουμε και γιατί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τους ζητάμε να κάνουν αυτό που φοβούνται περισσότερο. Εξηγούμε το σκεπτικό και τη διαδικασία με κάθε λεπτομέρεια, χρησιμοποιώντας συχνά αλληγορίες για την ανάδειξη των μηχανισμών που εμπλέκονται.
Τους διδάσκουμε επίσης στρατηγικές για τη διαχείριση κινδύνου. Αυτά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της παρατεταμένης έκθεσης, αλλά είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να αισθάνονται ασφαλείς, ελέγχοντας την αγωνία τους, σε άλλες περιόδους.
Στη συνέχεια, ζητάμε από το πρόσωπο να μιλήσει σαν να ζει το γεγονός. Ακριβώς όπως αξιολογήσαμε την έκθεσή μας για την αράχνη ως φοβικό αντικείμενο, έτσι προσπαθούμε να κάνουμε και για τη μνήμη. Τις πρώτες στιγμές, το άτομο μπορεί να μιλήσει με τα μάτια ανοιχτά, σε παρελθοντικό χρόνο (Μπήκα μέσα στο πάρκο …) αποφεύγοντας τις χειρότερες πτυχές.
Στην μετέπειτα έκθεση, ωστόσο, είναι σημαντικό να αντιμετωπίσει όλες τις πτυχές της εμπειρίας, για να εξασφαλιστεί ότι δεν υπάρχουν “φαντάσματα του παρελθόντος” που θα προκαλέσουν προβλήματα αργότερα. Έτσι ζητάμε από τον ασθενή να έχει κλειστά τα μάτια, να χρησιμοποιήσει ενεστώτα χρόνο (περπατώ στο πάρκο …), δίνοντας έμφαση σε όλες τις αισθήσεις (στα αξιοθέατα, στους ήχους, στις μυρωδιές, στις γεύσεις, στην αφή) και – καθώς προχωρά η θεραπεία – αντιμετωπίζουν τις χειρότερες πτυχές της εμπειρίας με κάθε λεπτομέρεια.
Παρακολουθούμε τακτικά το μοτίβο των άσχημων συναισθημάτων, ώστε να είμαστε σίγουροι ότι μειώνεται πριν από τη μετάβαση στο επόμενο επίπεδο. Η θεραπεία έκθεσης είναι μία ισχυρή διαδικασία και για το θεραπευτή και για τον θεραπευόμενο. Το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα είναι τόσο να μειώνεται η αγωνία όσο και να κατανοείται καλύτερα του τι συνέβη και γιατί. Η ένωση των κομματιών του παζλ είναι ζωτικής σημασίας για την ανάκαμψη του ασθενούς και έχει από καιρό αναγνωριστεί ως μια αποτελεσματική θεραπεία.
Πρόωρες παραλλαγές σε παρατεταμένη έκθεση χρησιμοποιούν φαρμακευτική αγωγή για την πρόσβαση στη μνήμη, ενώ οι πιο πρόσφατες προσεγγίσεις (όπως η απευαισθητοποίηση) δίνουν τεράστια έμφαση στην χαλάρωση και στη μείωση της διέγερσης κατά τη διάρκεια της έκθεσης. Γνωρίζουμε τώρα ότι τίποτα από τα δύο δεν είναι ενδεικτικό. Οι άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση στις μνήμες τους και μπορούν να αντέξουν το συναίσθημα της αγωνίας, χωρίς αυτές τις προσθήκες.
Ενώ υπάρχει μια κοινή αντίληψη ότι ο καλύτερος τρόπος για να θεραπευτεί κανείς από το τραύμα είναι να απλά να το ξεχάσει και να επικεντρωθεί στο μέλλον, η έρευνα και οι κλινικές ενδείξεις είναι σαφείς: για τους επιζώντες από τραύμα με PTSD, δεν ωφελεί αυτή η θεραπεία. Πράγματι, τα ερευνητικά στοιχεία είναι πλέον αρκετά ισχυρά ώστε θα ήταν αμέλεια να μην προσφερθεί μία εστιασμένη στο τραύμα ψυχολογική θεραπεία σε έναν ασθενή με PTSD.
Συγγραφέας: Marc Creamer
Πηγή: The Conversation
Photo Credit: Desolate: A Conceptual Self-Portrait by Jaeda DeWalt, Broken Light: A Photography Collective
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
