O ρόλος του ψυχολόγου στην ειδική αγωγή είναι πολύπλευρος τόσο λόγω της ψυχοσυναισθηματικής υποστήριξης που παρέχει, όσο και των εξειδικευμένων γνώσεων που έχει αναφορικά με την ανάπτυξη των παιδιών.
Τι είναι η Ειδική Αγωγή
Ειδική αγωγή είναι το σύνολο των παρεχόμενων εκπαιδευτικών υπηρεσιών σε άτομα με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (Νόμος 3699/2008) με ένα τρόπο που ανταποκρίνεται στις εξατομικευμένες τους ανάγκες. Στα πλαίσια των εξατομικευμένων αναγκών του κάθε παιδιού, συμπεριλαμβάνονται οι υπηρεσίες ειδικών θεραπευτικών παρεμβάσεων.
Σε ποιους απευθύνεται;
Ο πληθυσμός στον οποίο απευθύνονται οι υπηρεσίες ειδικής αγωγής είναι μεταξύ άλλων άτομα με:
• Σωματικές Αναπηρίες (Κινητικά Προβλήματα, Εγκεφαλική Παράλυση, Τύφλωση κ.α.)
• Aναπτυξιακές/Νευροαναπτυξιακές διαταραχές (Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος – ΔΑΦ, Νοητική Υστέρηση, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα – ΔΕΠ-Υ Νευρογενετικά σύνδρομα, κ.α.)
• Eπικοινωνιακές διαταραχές (διαταραχές λόγου και ομιλίας)
• Ψυχικές διαταραχές όπως αυτές υπάγονται στο ICD-10
• Διαταραχές της συμπεριφοράς (Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή, Διαταραχή της Διαγωγής κ.α.)
• Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες
Στα πλαίσια της ειδικής αγωγής εντάσσονται και οι οικογένειές των ατόμων αυτών, ιδιαιτέρως όταν αυτά βρίσκονται σε μικρή ηλικία.
Διαβάτε σχετικά: Η σημασία της έγκαιρης και έγκυρης αξιολόγησης των μαθησιακών δυσκολιών
Ποιοι συμμετέχουν/εργάζονται στην ειδική αγωγή;
Κάθε παρέμβαση στην ειδική αγωγή ξεκινάει με μια διαδικασία αξιολόγησης και διάγνωσης. Οι επίσημες διαγνώσεις στην Ελλάδα λαμβάνουν χώρο σε Δημόσιους φορείς (Δημόσια Νοσοκομεία, Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα) και υπό την επιμέλεια ειδικά εκπαιδευμένων Ιατρών σχετικών με την Ανάπτυξη και την Ψυχική Υγεία του παιδιού (Παιδοψυχίατρος, Αναπτυξιολόγος, Παιδονευρολόγος).
Με την ολοκλήρωση της διαγνωστικής διαδικασίας διαμορφώνεται ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα, το οποίο εκπονείται κυρίως από μία ή και παραπάνω από τις παρακάτω θεραπευτικές ειδικότητες:
- Παιδόψυχίατροι
- Ειδικούς Παιδαγωγοί
- Αναπτυξιολόγοι
- Φυσικοθεραπευτές
- Παιδονευρολόγοι
- Λογοθεραπευτές
- Ψυχολόγοί/ Ψυχοθεραπευτές
- Εργοθεραπευτές
Σε πολλές περιπτώσεις, όπως συμβαίνει χαρακτηριστικά στις Αναπτυξιακές Διαταραχές, τα θεραπευτικά προγράμματα είναι χρόνια και τροποποιούνται μετά από διαδικασίες επαναξιολόγησης σε τακτά χρονικά διαστήματα. Απώτερος στόχος κάθε φορά παραμένει η μέγιστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ατόμου και η βέλτιστη ένταξή του στο οικογενειακό, σχολικό και ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Διεπιστημονική Συνεργασία
Η ορθή πρακτική των υπηρεσιών ειδικής αγωγής απαιτεί από τους επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους να συνεργάζονται μεταξύ τους τόσο κατά τη διαδικασία της αξιολόγησης όσο και κατά τη διαδικασία της παρέμβασης. Η διεπιστημονική ομάδα απαρτίζεται από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας και ειδικής αγωγής και πιο συγκεκριμένα από παιδοψυχίατρους, ψυχολόγους, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς.
Ο ρόλος του Ψυχολόγου στην Ειδική Αγωγή
Οι ψυχολόγοι που εργάζονται στην ειδική αγωγή αναλαμβάνουν έναν κομβικό ρόλο καθώς καλούνται να καλύψουν ανάγκες όχι μόνο των παιδιών, αλλά και των οικογενειών τους και του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου στο οποίο εντάσσονται τα παιδιά. Πιο συγκεκριμένα θα μπορούσαμε να χωρίσουμε το ρόλο του Ψυχολόγου στην Ειδική Αγωγή σε 3 βασικούς τομείς:
1. Ατομικές ή και Ομαδικές Παρεμβάσεις με τα Βρέφη, Νήπια, Παιδιά και τους Εφήβους που χρήζουν Ειδικής Αγωγής.
2. Ατομικές ή και Ομαδικές Παρεμβάσεις με τους Γονείς/Κηδεμόνες Αυτών
3. Συνεργασία με τα Σχολικά/ Εκπαιδευτικά Πλαίσια στα οποία φοιτούν
Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικότερα οι 3 αυτοί βασικοί τομείς.
1. Ατομικές ή και Ομαδικές Παρεμβάσεις με τα Βρέφη, Νήπια, Παιδιά και τους Εφήβους που χρήζουν Ειδικής Αγωγής
Στα πλαίσια των ατομικών Παρεμβάσεων που καλούνται να πράξουν οι Ψυχολόγοι συμπεριλαμβάνονται τα εξής:
Ψυχομετρική, Συναισθηματική η/και Μαθησιακή Αξιολόγηση: Η αξιολόγηση σε πρώτο στάδιο αποτελεί μια τεκμηριωμένη διερεύνηση των νοητικών, κοινωνικών, συναισθηματικών, διαπροσωπικών δεξιοτήτων των παιδιών/εφήβων και το θεμέλιο λίθο της παρέμβασης. Πραγματοποιείται με τη χρήση σταθμισμένων ή/και μη εργαλείων.
Πιο συγκεκριμένα μέρη της αξιολόγησης αποτελούν:
- Η λήψη αναπτυξιακού και ψυχο-κοινωνικού ιστορικού από τους γονείς
- Η παρατήρηση και η κλινική συνέντευξη με τα βρέφη/νήπια/παιδιά/εφήβους,
- Η χορήγηση των Ελληνικών Κλιμάκων Νοημοσύνης του Παιδιού και του Εφήβου WIPPSI-iii (Παιδιών Προσχολικής ηλικίας) WISC-III (για παιδιά 6 έως 17 ετών)
- Οι προβολικές δοκιμασίες όπως T.A.T., C.A.T., Rorschach για την διερεύνηση ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών.
- Χορήγηση ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule) μιας ημιδομημένης συνέντευξης παρατήρησης, που χρησιμοποιείται ευρέως στην κλινική πράξη και την έρευνα, για την έγκυρη διάγνωση (αλλά και αξιολόγηση) των Διαταραχών του Αυτιστικού Φάσματος.
- Χορήγηση περαιτέρω Ψυχομετρικών Εργαλείων
- Διάγνωση Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών
Οι παραπάνω δραστηριότητες φυσικά εκπονούνται από εξειδικευμένους ψυχολόγους που έχουν λάβει την ανάλογη εκπαίδευση στην χορήγηση αυτών. Οι αξιολογήσεις αυτές είναι σημαντικές, αλλά και για την δουλειά που καλείται να ακολουθήσει η εκάστοτε θεραπευτική ομάδα. Εάν δεν υπάρχει ακριβής και ολοκληρωμένη διάγνωση δεν μπορούν να τεθούν οι στόχοι της παρέμβασης που το παιδί έχει πραγματικά ανάγκη.
Ψυχοθεραπεία παιδιών/εφήβων: Tα παιδιά που χρήζουν ειδικής αγωγής αντιμετωπίζουν συχνά συναισθηματικού και συμπεριφορικού τύπου δυσκολίες. Η ψυχοθεραπεία πραγματοποιείται από Παιδοψυχιάτρους ή ψυχολόγους ειδικά εκπαιδευμένους σε ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις (ψυχοδυναμική, συστημική, γνωσιακή -συμπεριφορική θεραπεία, θεραπεία μέσω παιχνιδιού κ.α.)
Συντονισμός ομάδων παιδιών/εφήβων: Στοχεύει στην ανάπτυξη κοινωνικών, επικοινωνιακών, συναισθηματικών δεξιοτήτων των παιδιών/ εφήβων μέσω της αλληλεπίδρασης με συνομηλίκους. Ο συντονιστής ψυχολόγος κάθε φορά χρησιμοποιεί κατάλληλα εργαλεία και παρεμβάσεις ανάλογα με την ηλικία, τον σκοπό και τις ανάγκες των μελών της εκάστοτε ομάδας.
Πρώιμη Παιδική Παρέμβαση: Ψυχολόγοι με την κατάλληλη κατάρτιση, παρέχουν ως μέλη διεπιστημονικής ομάδας υπηρεσίες Πρώιμης Παιδικής Παρέμβασης σε ειδικούς πληθυσμούς βρεφών ή νηπίων (με συναισθηματικά προβλήματα, προβλήματα όρασης με ή χωρίς άλλες αναπηρίες, διαταραχές αυτιστικού φάσματος, κινητικά προβλήματα κ.ά.). Οι υπηρεσίες αυτές δύναται να προσφέρονται σε κέντρα θεραπευτικών παρεμβάσεων ή κατ’ οίκον και αφορούν στην υποστήριξη της ανάπτυξης και της συναισθηματικής ευημερίας του παιδιού και της οικογένειας.
Ψυχοπαιδαγωγικό πρόγραμμα παιδιών/εφήβων: Αφορά ένα πρόγραμμα προαγωγής της ψυχικής υγείας παιδιών/εφήβων οι οποίοι έχουν διαγνωσθεί με διαπροσωπικές δυσκολίες ή/και προβλήματα συμπεριφοράς, καθώς και με δυσκολίες μάθησης (πρωτογενείς ή δευτερογενείς). Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούν συνήθως την ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς που εμφανίζουν τα παιδιά αυτά στο σπίτι και στο σχολείο.
Πρόγραμμα Κοινωνικών Δεξιοτήτων: Στοχεύει στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού προκειμένου να μπορέσει να ενταχθεί ομαλά σε κοινωνικά πλαίσια που συναντά στην καθημερινότητα του και στην ενίσχυση της αυτονομίας του.
Μαθησιακή Αποκατάσταση: Ψυχολόγοι με την κατάλληλη κατάρτιση, συχνά διαμορφώνουν και διεξάγουν παρεμβάσεις μαθησιακής αποκατάστασης σε παιδιά που αντιμετωπίζουν Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες όπως: Δυσλεξία, Δυσαριθμησία, Δυσορθογραφία κ.α.
Διαβάτε σχετικά: Ειδική αγωγή και Τ.Π.Ε. (Τεχνολογίες της Πληροφορικής και Επικοινωνίας)
2. Ατομικές η και Ομαδικές Παρεμβάσεις με τους Γονείς/Κηδεμόνες Αυτών
Οι γονείς/κηδεμόνες στην Ειδική αγωγή θεωρούνται συν-θεραπευτές μας και ο ρόλος που διαδραματίζουν στην εξέλιξη της θεραπείας είναι καθοριστικός.
Συμβουλευτική γονέων: έχει σαν στόχο την ενδυνάμωση του γονέα, ώστε να βοηθήσει το βρέφος/νήπιο/παιδί/ έφηβο να κατανοήσει τις δυνατότητες και τις δυσκολίες του, να βελτιώσει την αλληλεπίδραση μαζί του και να αξιοποιήσει μέγιστο τις δυνατότητες του ώστε να ανταπεξέλθει στην φροντίδα του.
Ψυχοεκπαίδευση γονέων: κρίνεται απαραίτητη σε γονείς βρεφών/νηπίων/παιδιών/εφήβων με κάποια χρόνια διαταραχή η αναπηρία (π.χ. Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος) και στοχεύει στην στήριξη της οικογένειας σε σχέση με:
• τη κατανόηση και την αποδοχή της διάγνωσης
• την κατανόηση των δυνατοτήτων και δυσκολιών του παιδιού και στη βελτίωση της αλληλεπίδρασης τους με το παιδί
• την ενημέρωση γύρω από κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις που αφορούν στο παιδί τους
• την ενεργή συμμετοχή τους στην κοινωνική και μαθησιακή προσαρμογή του παιδιού τους
Ομάδες Γονέων: Στοχεύουν στην αλληλεπίδραση μεταξύ των γονέων προκειμένου να μοιραστούν σκέψεις, συναισθήματα και εμπειρίες σε σχέση με τις δυσκολίες των παιδιών τους υπό επιστημονικό συντονισμό.
3. Συνεργασία με τα Σχολικά/ Εκπαιδευτικά Πλαίσια στα οποία φοιτούν
Συμβουλευτική Παιδαγωγών: Σημαντικό κομμάτι του ψυχολόγου που δουλεύει στην ειδική αγωγή αποτελεί η τακτική επικοινωνία και συνεργασία με τον νηπιαγωγό/δάσκαλο/εκπαιδευτικό (ειδικό ή μη) των παιδιών που παρακολουθεί με στόχο
- να ενημερώσει για τις μαθησιακές και ψυχολογικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες του παιδιού και να ενθαρρύνει την προσαρμογή του πλαισίου σε αυτές.
- να στηρίξει και να διευκολύνει το έργο των παιδαγωγών
- να αναδείξει τις δυνατότητες των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
- να προωθήσει την αποδοχή της διαφορετικότητας και τις αρχές της ένταξης τόσο στο παιδαγωγικό προσωπικό όσο και στους υπόλοιπους μαθητές του σχολικού πλαισίου
Όπως γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω, η συμβολή του ψυχολόγου στις ζωές τους είναι πραγματική ανάγκη για την προάσπιση της ψυχικής τους υγείας, της εκπαιδευτικής τους επένδυσης και εξέλιξης και την καταπολέμηση της περιθωριοποίησης τους. Τα παιδιά που χρήζουν Ειδικής Αγωγής λόγω των ιδιαίτερων αναγκών τους αντιμετωπίζουν πληθώρα συναισθηματικών αλλά και κοινωνικών δυσκολιών οι οποίες επηρεάζουν βαθύτατα και καθημερινά την ποιότητα ζωής τους.
Η κρατική υποστήριξη για την παροχή ψυχολογικής φροντίδας στα παιδιά αυτά και τις οικογένειές τους είναι απαραίτητη, όχι μόνο για να λάβουν τις ανάλογες θεραπευτικές παρεμβάσεις και να ενδυναμωθούν, αλλά και να μπορέσουν μέσω αυτών να ενταχθούν στην κοινωνία ως ισότιμα μέλη.
Συγγραφέας άρθρου: Πρωτοβουλία Ψυχολόγων Εργαζόμενων στην Ειδική Αγωγή και την Ψυχική Υγεία
