Ορισμένες θεωρίες αναγνωρίζουν την κατάθλιψη ως μέρος μιας βιολογικής στρατηγικής επιβίωσης.
Για ολόκληρες γενιές, βλέπαμε την κατάθλιψη ως ασθένεια, μια περιττή απόκλιση από την κανονική λειτουργία. Αυτή η ιδέα έχει νόημα γιατί η κατάθλιψη προκαλεί πόνο, ακόμη και θάνατο. Τι γίνεται όμως αν το έχουμε καταλάβει λάθος; Αν η κατάθλιψη δεν είναι εκτροπή, αλλά σημαντικό μέρος του βιολογικού αμυντικού μας συστήματος;
Όλο και περισσότεροι ερευνητές σε διάφορες ειδικότητες αμφισβητούν τους τρέχοντες ορισμούς της κατάθλιψης. Οι βιολογικοί ανθρωπολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι η κατάθλιψη είναι μια προσαρμοστική απάντηση στις αντιξοότητες και όχι μια ψυχική διαταραχή. Η Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία δημοσίευσε μια έκθεση για την κατάθλιψη, δηλώνοντας ότι «η κατάθλιψη θεωρείται καλύτερα εμπειρία ή σύνολο εμπειριών και όχι ασθένεια». Οι νευροεπιστήμονες επικεντρώνονται στον ρόλο του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ANS) στην κατάθλιψη.
Σύμφωνα με τη θεωρία Polyvagal του ANS, η κατάθλιψη είναι μέρος μιας στρατηγικής βιολογικής άμυνας που έχει σκοπό να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε.
Η κοινή αντίληψη είναι ότι η κατάθλιψη ξεκινά στο μυαλό με παραμορφωμένη σκέψη. Αυτό οδηγεί σε ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, στομαχικούς πόνους ή κόπωση. Τώρα, μοντέλα όπως η θεωρία Polyvagal υποδηλώνουν ότι λειτουργεί αντίστροφα. Είναι το σώμα που ανιχνεύει τον κίνδυνο και ξεκινά μια αμυντική στρατηγική για να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Αυτή η βιολογική στρατηγική ονομάζεται ακινητοποίηση και εκδηλώνεται στο μυαλό και το σώμα με ένα σύνολο συμπτωμάτων που αποκαλούμε κατάθλιψη.
Η Λόρα πιστεύει ότι η κατάθλιψη τη βοήθησε να επιβιώσει όταν η βία από τον πατέρα της έθεσε σε κίνδυνο τη ζωή της. Καθώς μεγάλωσε σε μια εποχή όπου δεν υπήρχε κανείς να μιλήσει και να ζητήσει βοήθεια, η μόνη στρατηγική της ήταν να επιβιώσει. Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, κατάφερε να δει πώς η παιδική της κατάθλιψη τη βοήθησε. Ήταν μια κακή εμπειρία που ξεκίνησε ως η τελευταία λύση ενός καλού βιολογικού συστήματος.
Η κατάθλιψη ξεκινά με την ακινητοποίηση
Σύμφωνα με τη θεωρία Polyvagal, που διατυπώθηκε από τον νευροεπιστήμονα Stephen Porges, η καθημερινή μας εμπειρία βασίζεται σε μια ιεραρχία στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Όταν το ANΣ αισθάνεται ασφαλές, βιώνουμε μια αίσθηση ευεξίας και κοινωνικής σύνδεσης. Τότε νιώθουμε ο εαυτός μας.
Όμως, το αυτόνομο νευρικό σύστημα εξετάζει επίσης συνεχώς το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον μας για σημάδια κινδύνου. Αν το ANΣ εντοπίσει απειλή ή ακόμη και απλή έλλειψη ασφάλειας, ανταποκρίνεται με τον μηχανισμό «μάχη ή φυγή», που συχνά αισθανόμαστε ως άγχος. Μερικές φορές η απειλή είναι τόσο έντονη ή συνεχίζεται για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα που το νευρικό σύστημα αποφασίζει ότι δεν υπάρχει τρόπος να πολεμήσουμε ή να φύγουμε. Σε αυτό το σημείο, υπάρχει μόνο μία επιλογή: η ακινητοποίηση.
Η απόκριση ακινητοποίησης είναι η αρχική βιολογική άμυνα σε ανώτερα ζώα. Γνωστή και ως απόκριση κατάψυξης ή εξασθένισης, η ακινητοποίηση προκαλείται από το ραχιαίο νεύρο του κόλπου. Μειώνει τον πόνο και μας κάνει να νιώθουμε αποσυνδεδεμένοι.
Επίσης, επιβραδύνει τον μεταβολισμό σε κατάσταση ηρεμίας, κάτι που συχνά μας κάνει να αισθανόμαστε λιποθυμία ή υποτονικοί. Κατά τη διάρκεια τραυματικών γεγονότων, οι άνθρωποι συχνά περιγράφουν το αίσθημα «έξω από το σώμα τους», το οποίο έχει αμυντική επίδραση απόσβεσης του συναισθηματικού σοκ.
Έτσι, η απόκριση ακινητοποίησης είναι βασικό μέρος της βιολογικής άμυνας, αλλά είναι ιδανικά σχεδιασμένη να είναι βραχυπρόθεσμη.
Αν η απειλή συνεχίζεται επ’ αόριστον και δεν υπάρχει τρόπος να πολεμήσετε ή να φύγετε, η απάντηση είναι η ακινητοποίηση. Και δεδομένου ότι η απάντηση αλλάζει και τη δραστηριότητα του εγκεφάλου, επηρεάζει τα συναισθήματα των ανθρώπων και την ικανότητά τους να επιλύουν προβλήματα. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν μπορούν να κινηθούν σωματικά ή διανοητικά, νιώθουν απελπισμένοι και αβοήθητοι. Αυτό είναι η κατάθλιψη.
Διαβάστε σχετικά: Τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό κάποιου που παλεύει με την κατάθλιψη;
Έχει αξία η κατάθλιψη;
Είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί οι συνθήκες της παιδικής ηλικίας της Λόρα πυροδότησαν την απόκριση στην ακινητοποίηση και πώς αυτό τη βοήθησε να επιβιώσει. Γιατί όμως συμβαίνει σε άτομα που αντιμετωπίζουν λιγότερο εμφανείς αντιξοότητες;
Η κουλτούρα μας τείνει να αντιλαμβάνεται την κατάθλιψη ενός ατόμου που βρίσκει την εργασία πολύ αγχωτική ως σημάδι αδυναμίας. Τα άρθρα αυτοβοήθειας υποδηλώνουν ότι τα άτομα με κατάθλιψη χρειάζονται απλώς περισσότερη ψυχική αντοχή και ότι μπορούν να βρουν τη λύση. Ακόμη και ορισμένοι θεραπευτές τούς λένε ότι η κατάθλιψή τους είναι μια παραμορφωμένη αντίληψη για περιστάσεις που δεν είναι και τόσο κακές.
Αλλά το σώμα δεν το βλέπει έτσι. Δεν πρόκειται για την πραγματική φύση του ερεθίσματος. Πρόκειται για το αν ο οργανισμός αποφασίζει ότι υπάρχει απειλή. Και αυτό συμβαίνει σε ένα προ-συνειδητό στάδιο. Η απόκριση βιολογικής απειλής ξεκινά προτού το σκεφτούμε και στη συνέχεια ο εγκέφαλος δημιουργεί μια ιστορία για να την εξηγήσει. Δεν μπορούμε να επιλέξουμε αυτήν την απάντηση, συμβαίνει πριν καν το συνειδητοποιήσουμε.
Η μελέτη του άγχους αποκάλυψε ότι πολλές σύγχρονες συνθήκες μπορούν να πυροδοτήσουν την ανταπόκριση της μάχης ή φυγής. Για παράδειγμα, η αίσθηση που έχουν τα παιδιά στο σχολείο ότι αξιολογούνται τους αφαιρεί την αίσθηση ασφάλειας και μπορεί να προκαλέσει αυτό το αποτέλεσμα.
Αν αυτά τα ερεθίσματα διαρκούν αρκετά, το σώμα αποφασίζει ότι δεν μπορεί να ξεφύγει και ενεργοποιεί την ακινητοποίηση για να μας υπερασπιστεί. Σύμφωνα με τον Porges, αυτό που αποκαλούμε κατάθλιψη είναι το σύμπλεγμα συναισθηματικών και γνωστικών συμπτωμάτων πάνω στο ψυχοφυσιολογικό σύστημα κατά την απόκριση ακινητοποίησης. Η κατάθλιψη συμβαίνει για έναν ουσιαστικά καλό λόγο.
Αυτό αλλάζει τα πάντα. Όταν οι άνθρωποι με κατάθλιψη μαθαίνουν ότι δεν έχουν υποστεί βλάβη, αλλά έχουν ένα καλό βιολογικό σύστημα που προσπαθεί να τους βοηθήσει να επιβιώσουν, αρχίζουν να βλέπουν τον εαυτό τους διαφορετικά. Αν η κατάθλιψη τελικά είναι μια αμυντική στρατηγική, οι άνθρωποι μπορεί να αναγνωρίσουν ότι δεν είναι τόσο αβοήθητοι όσο νόμιζαν.
Μετατόπιση από την ακινητοποίηση
Εάν η κατάθλιψη είναι η συναισθηματική έκφραση της απόκρισης ακινητοποίησης, τότε η λύση είναι να απομακρυνθείτε από αυτήν την κατάσταση άμυνας. Ο Porges πιστεύει ότι δεν αρκεί απλώς να αφαιρεθεί η απειλή. Το νευρικό σύστημα πρέπει να ανιχνεύσει ισχυρά σήματα ασφάλειας για να επαναφέρει την κοινωνική κατάσταση. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό; Κοινωνική σύνδεση.
Ένα από τα συμπτώματα των ανθρώπων με κατάθλιψη είναι η ντροπή, το αίσθημα ότι απογοητεύουν τους άλλους ή είναι ανίκανοι να είναι μαζί τους. Όταν αντιμετωπίζουμε την κατάθλιψη ως παρέκκλιση, τους λέμε ότι δεν ανήκουν, τους κάνουμε να αποφεύγουν την κοινωνική σύνδεση. Τους κλείνουμε τον δρόμο που οδηγεί έξω από την κατάθλιψη.
Είναι καιρός να αρχίσουμε να τιμούμε το θάρρος και τη δύναμη των ανθρώπων με κατάθλιψη. Είναι καιρός να αρχίσουμε να εκτιμούμε την απίστευτη ικανότητα της βιολογίας μας να βρίσκει τον τρόπο σε δύσκολες καταστάσεις. Και είναι καιρός να σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι οι άνθρωποι με κατάθλιψη είναι διαφορετικοί από οποιονδήποτε άλλο.
Πηγή
Απόδοση: Αλκμήνη Καισαρίδου - Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
