Παιδικές φοβίες

Ο φόβος είναι ένα λειτουργικό συναίσθημα που ενεργοποιείται όταν το άτομο εκτιμήσει ότι βρίσκεται σε κάποιου είδους κίνδυνο. Η αίσθηση του κινδύνου – μικρός ή μεγάλος- πραγματικός ή φανταστικός, κινητοποιεί μια σωματική αντίδραση (κλάμα-αποφυγή- επίκληση κάποιου δυνατότερου) με σκοπό το άτομο να προστατευθεί από τον δυνητικό/επικείμενο κίνδυνο.

Ποια η χρησιμότητα του φόβου;

Ο φόβος είναι ένα λειτουργικό συναίσθημα που ενεργοποιείται όταν το άτομο εκτιμήσει ότι βρίσκεται σε κάποιου είδους κίνδυνο.

Η αίσθηση του κινδύνου – μικρός ή μεγάλος- πραγματικός ή φανταστικός, κινητοποιεί μια σωματική αντίδραση (κλάμα-αποφυγή- επίκληση κάποιου δυνατότερου) με σκοπό το άτομο να προστατευθεί από τον δυνητικό/επικείμενο κίνδυνο

Είναι μια αναμενόμενη αντίδραση του οργανισμού, απέναντι στο άγνωστο, σε αυτό που μοιάζει μη ασφαλές ή μη εμπιστεύσιμο.

Είναι «φυσιολογικό» για ένα παιδί να φοβάται;

Πολλά πράγματα είναι καινούρια και άγνωστα για τα παιδιά. Ένα μεγάλο ζώο, ένα έντομο που πετά και έρχεται κοντά τους απροειδοποίητα, ένας δυνατός θόρυβος, ένα αντικείμενο που εμφανίζεται μπροστά τους απότομα, η θέα ενός προσώπου ή μιας φιγούρας που μοιάζει απειλητική.

Υπάρχουν πολλές αφορμές για να ξυπνήσει μέσα τους ο φόβος και να αποζητήσουν ανακούφιση και προστασία.

Ο φόβος που προκαλεί το άγνωστο είναι συνυφασμένος με τη διαδικασία του μεγαλώματος, με όλα τα καινούρια πράγματα με τα οποία τα παιδιά έρχονται διαρκώς αντιμέτωπα σε κάθε εξελικτικό στάδιο καθώς νέα δεδομένα δημιουργούνται, καινούριες απαιτήσεις τίθενται.

Το περιβάλλον τους δεν είναι τόσο σταθερό και προβλέψιμο, γι’ αυτό και δίνει αφορμές για φόβους και αγωνίες.

Ο φόβος λειτουργεί ως αντίδραση στο πόσο ελέγξιμο ή μη αισθάνονται το περιβάλλον και τον κόσμο γύρω τους.

Πως καταλαβαίνουμε ότι ένα παιδί φοβάται:

Μιλάει ξεκάθαρα γι’ αυτό, το δηλώνει.

Εμφανίζει σωματικές αντιδράσεις που προκύπτουν όταν έρχεται σε επαφή με το αντικείμενο του φόβου (βλέμμα/έκφραση- κλάμα- εφίδρωση- τρόμος- διστακτικότητα- υπαναχώρηση-σωματική συρρίκνωση).

Αποζητά την παρουσία/συμμετοχή του ενήλικα περισσότερο απ’ ότι συνήθως, σε κάθε στιγμή που είναι πιθανό να έρθει αντιμέτωπο με το αντικείμενο του φόβου.

Αποφεύγει τη συνθήκη που του προκαλεί φόβο, χρησιμοποιώντας δικαιολογίες, χωρίς να αποκαλύπτει το φόβος ως αιτία (πχ δεν μπαίνει στο ασανσέρ γιατί δεν μυρίζει ωραία).

Κατανόηση του φόβου

Για να βοηθήσουμε ένα παιδί να ξεπεράσει το φόβο που βιώνει, αρχικά πρέπει να τον κατανοήσουμε:

Πότε εκδήλωσε για πρώτη φορά τον συγκεκριμένο φόβο;

Πόσο δικαιολογημένος είναι ο φόβος του από τη συνθήκη στην οποία τον βίωσε (πχ ένας δυνατός θόρυβος που το ξύπνησε όταν κοιμόταν, μπορεί να δικαιολογήσει μια αναστάτωση σχετικά με τους δυνατούς θορύβους);

Τι είδους διαχείριση έγινε από μέρους μας σ’ αυτό το αρχικό συμβάν (εξήγηση-καθησυχασμός);

Ποια είναι η γενική συνθήκη που ίσχυε στη ζωή του- στο περιβάλλον-στην οικογένεια- όταν πρωτοεμφανίστηκε αυτός ο φόβος; Αναζήτηση της πιθανής σύνδεσής του με άλλα γεγονότα/συναισθήματα που αφορούν το ίδιο και το στενό οικογενειακό του περιβάλλον (πχ φόβος που σχετίζεται χρονικά με τη γέννηση αδερφού = παλινδρόμηση λόγω ζήλιας).

Διαβάστε σχετικά: Παιδικές Φοβίες: Εισηγήσεις για Γονείς

Μήπως ενισχύουμε τον φόβο;

Χρήση φόβου για να επιτύχουμε την συμμόρφωση.

Υποτίμηση του συναισθήματος – το παιδί μένει εκτεθειμένο με τον φόβο του, που μπορεί να μεγαλώσει καθώς προσπαθεί να τον διαχειριστεί μόνο του.

Θυμός απέναντι στον φόβο του- το παιδί «τσαλακώνεται» – πλήγμα στην αυτοπεποίθησή του- αίσθημα αβοηθησίας. Καταλήγει να φοβάται τον φόβο του – για τα συναισθήματα που αυτό προκαλεί στο περιβάλλον του και για τον τρόπο που επηρεάζει τις σχέσεις του με τα σημαντικά πρόσωπα.

Φοβάται ή χρησιμοποιεί το φόβο για να ελέγξει το περιβάλλον. Ένας αρχικός φόβος που κινητοποιεί το περιβάλλον με έναν τρόπο που έχει νόημα για το παιδί, δημιουργεί δευτερογενές κέρδος για τη διατήρησή του. Μέσα από τον φόβο το παιδί ζητά κάτι παραπάνω από το περιβάλλον του, από τον γονιό του.

Μπορεί να λειτουργεί ως αίτημα προς του γονείς για περισσότερη ενασχόληση μαζί του – για ενδιαφέρον και φροντίδα.

Αν οι γονείς απαντήσουν σ’ αυτό το αίτημα, αλλά με αφορμή και αφετηρία την ύπαρξη του φόβου, δίνουν έναν καλό λόγο στο παιδί να τον διατηρήσει.

Επιτρέπουμε στο παιδί να φοβάται;

Πόσο αποδεκτός είναι για μας ο φόβος του παιδιού;

Το παιδί που φοβάται «εκθέτει» τον γονιό, όταν εκλαμβάνεται σαν απόδειξη ότι δεν έχουμε κάνει κάτι σωστά στο μεγάλωμά του.

Ανάγκη να φαινόμαστε ατρόμητοι και δυνατοί μέσα από την εικόνα του παιδιού προς τα έξω- η συμπεριφορά του παιδιού καθρέφτης και υπενθύμιση των δικών μας δυσκολιών.

Αγωνία σε σχέση με την κοινωνική μας εικόνα- αγωνία σε σχέση με τη σύγκριση με τη συμπεριφορά των άλλων παιδιών και την κρίση των άλλων γονιών για μας.

Εμείς φοβόμαστε;

Μια καλή αφετηρία για τη διαχείριση του φόβου των παιδιών είναι να αναρωτηθούμε πώς βιώνουμε εμείς το φόβο μας.

Τι σκεφτόμαστε, τι νιώθουμε, τι κάνουμε και πώς τον αντιμετωπίζουμε.

Υπενθύμιση του πόσο παράλογα μπορεί να σκεφτόμαστε και να αντιδράμε με αφορμή τον φόβο μας.

Πόσο μας κατακλύζει, πόσο μας περιορίζει, πόσο μας ταλαιπωρεί.

Ο δικός μας φόβος μπορεί να λειτουργήσει ως «παράδειγμα» για το παιδί- δεν είναι εύκολο να αποτρέψουμε ένα παιδί απ’ το να φοβάται όταν εμείς είμαστε ήδη ευάλωτοι σε αυτό.

Πώς τα παιδιά διαισθάνονται τους φόβους μας και μπορεί να συντονιστούν με αυτούς.

Πώς βοηθάμε το παιδί που φοβάται;

Ανάγκη να κατανοήσουμε αυτό που φοβάται.

Διερεύνηση / διευκόλυνση στο να κατανοήσει και εκείνο και να εκφράσει αυτό που φοβάται- να μιλήσει για τους φόβους του.

Χρειάζεται να νιώσει ότι είμαστε διαθέσιμοι να ακούσουμε, ότι δεν θα αποπάρουμε ούτε θα υποτιμήσουμε αυτό που αισθάνεται.

Έμφαση όχι στο να πείσουμε ότι αυτό που φοβάται δεν έχει βάση αλλά στο να δώσουμε χρόνο να εξοικειωθεί με αυτό που φοβάται.

Χρήση του χιούμορ- αν γελάσουμε με αυτό που μας φοβίζει, το συναίσθημα αποδυναμώνεται..

Καλλιεργούμε ένα αίσθημα αλληλεγγύης με το να μοιραστούμε αντίστοιχους δικούς μας φόβους του παρελθόντος και πιθανούς τρόπους διαχείρισης που χρησιμοποιήσαμε.

Προσδοκία και πίστη ότι μπορεί να ξεπεράσει το φόβο του.

Όχι πίεση για να επιλυθεί γρήγορα ή αγανάκτηση επειδή δεν επιλύεται.

Όχι ακυρωτική στάση που δίνει το μήνυμα ότι δεν περιμένουμε να τα καταφέρει επειδή θεωρούμε ότι δεν έχει προσπαθήσει αρκετά- για τα δικά μας μέτρα.

Αντίσταση στο να το βάλουμε σε «καθεστώς προστασίας», ξεχνώντας ότι «μπορεί και μόνο του» – ενίσχυση παλινδρόμησης.

Χρειάζεται υπομονή, κατανόηση, χρόνος αλλά και προσδοκία και εμπιστοσύνη ότι μπορεί το παιδί να ξεπεράσει το φόβο του. Η πίεση του ενήλικα με σκοπό τη γρήγορη «επίλυση», η ακόλουθη αγανάκτησή του επειδή ο φόβος του παιδιού παραμένει, ή η διαρκής προστασία που ο γονιός μπορεί να σπεύδει να προσφέρει, ακυρώνουν το νόημα της δικής του δράσης, ενισχύουν την παλινδρόμηση, καθιστούν το παιδί περισσότερο εξαρτημένο και αποδυναμώνουν κάθε προσπάθεια ώστε να ξεπεράσει τη δυσκολία του.