“Τους φρόντιζα πολύ. Ταυτόχρονα, όμως ήμουν τόσο θυμωμένος”.
Πώς είναι να μεγαλώνεις σε μια αλκοολική οικογένεια, στην οποία ο ένας ή και οι δύο γονείς είναι εξαρτημένοι από το αλκοόλ ή κάνουν κατάχρηση αλκοόλ;
Αυτό ήταν το ερώτημα μιας μελέτης που διεξήγαγαν οι Σουηδέζες ερευνήτριες Anneli Silvén Hagströma και Ulla Forinder. Επειδή τα παιδιά που βιώνουν γονικό αλκοολισμό τείνουν να μην αποκαλύπτουν την κατάστασή τους από φόβο ντροπής και στιγματισμού, η επείγουσα ανάγκη τους για βοήθεια συχνά δεν εντοπίζεται και η φωνή τους δεν ακούγεται.
Δεδομένης αυτής της μυστικότητας, οι ερευνητές θέλησαν να κατανοήσουν καλύτερα την εμπειρία τους, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα είδη υποστήριξης που χρειάζονται και τις στρατηγικές αντιμετώπισης που χρησιμοποιούν.
Προκειμένου να συνεχίσουν αυτή την έρευνα, οι Hagströma και Forinder ανέλυσαν τις αφηγήσεις 19 παιδιών ηλικίας έξι έως έντεκα ετών. Οι συμμετέχοντες είχαν εγγραφεί σε ένα ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα τη δεκαετία του 1990 για νέους που ζούσαν με γονείς που πάλευαν με το αλκοόλ (τα δεδομένα αυτά αποτελούσαν μέρος μιας διαχρονικής μελέτης).
Υπήρξε μια σειρά από τρεις συνεντεύξεις. Στην αρχική συνέντευξη, αμέσως μετά τη λήξη του προγράμματος, οι ερευνητές προέτρεψαν τα παιδιά ρωτώντας: “Πείτε μου την ιστορία της ζωής σας”. Οι υπεύθυνοι των συνεντεύξεων τα ενθάρρυναν να προβληματιστούν σχετικά με τις διάφορες προκλήσεις τους, συμπεριλαμβανομένης της κατανάλωσης αλκοόλ από τους γονείς τους, της παραμέλησης και της βίας. Τα παιδιά πήραν επίσης συνέντευξη για δεύτερη φορά μεταξύ δύο και έξι ετών αργότερα και στη συνέχεια για τρίτη φορά μεταξύ εννέα και δεκατριών ετών μετά τη λήξη του προγράμματος.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Όλα τα παιδιά περιέγραψαν πώς καταλάβαιναν -ακόμη και από την ηλικία των πέντε ετών- ότι η συμπεριφορά του εξαρτημένου από το αλκοόλ γονέα τους άλλαζε όταν έπινε, μερικές φορές σε συνδυασμό με ναρκωτικά. Αναδύθηκε μια εικόνα των “δύο προσώπων” του γονέα, αντιπαραβάλλοντας τον “νηφάλιο γονέα” με τον “μεθυσμένο γονέα”.
Τα ευρήματα των ερευνητριών αποκάλυψαν επίσης δύο σημαντικές αφηγηματικές θέσεις. Από τη μία πλευρά, τα παιδιά πλαισίωναν τους εαυτούς τους ως ευάλωτα θύματα που αναγκάζονταν να περιηγηθούν στον αλκοολισμό του γονέα τους, ο οποίος συχνά περιελάμβανε σοβαρή παραμέληση, ενδοοικογενειακή βία και σεξουαλική κακοποίηση. Περιέγραψαν ότι αισθάνονταν ανίσχυρα, χωρίς πόρους για να αντιμετωπίσουν την αγωνία και τον κίνδυνο, και μια απελπισμένη ανάγκη για προστασία και φροντίδα.
Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά πλαισίωναν επίσης τους εαυτούς τους ως ικανούς παράγοντες που ανέπτυξαν αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης, όπως το να προσπαθούν να μειώσουν το αλκοόλ του γονέα τους και να αναλάβουν το ρόλο του “νεαρού φροντιστή”. Παρακάτω παρατίθεται μια επιλεκτική επισκόπηση των αποτελεσμάτων των ερευνητριών, κατανεμημένη μεταξύ ευάλωτου θύματος και ικανού παράγοντα.
Εμπειρίες γονικής παραμέλησης:
Όλες οι αφηγήσεις αποκάλυψαν ανεπαρκή φροντίδα ενώ οι γονείς ήταν υπό την επήρεια αλκοόλ. Ένας συμμετέχων με το όνομα Per (22 ετών), για παράδειγμα, θυμήθηκε ότι η οικογένειά του δεν έτρωγε ποτέ σε κανονικές ώρες – μπορεί να ήταν 5 π.μ. ή μέχρι αργά τη νύχτα. Διηγήθηκε τη ζωή του ως κατακερματισμένη και απομονωμένη:
Είχα μία παιδική φίλη… με την οποίο περνούσα πολύ χρόνο. Οι γονείς της ήταν επίσης αλκοολικοί. Κάναμε παρέα έξω αργά το βράδυ. Δεν υπήρχαν κανόνες… για το τι δεν μπορούσαμε να κάνουμε. Ο πατέρας μου καθόταν με τους φίλους του και τέτοια… Έρχονταν συχνά και στο σπίτι μας, όταν ήμουν εκεί. Τους έβλεπες να κάθονται και να πίνουν, καθόσουν μαζί τους… Δεν είναι διασκεδαστικό για ένα μικρό παιδί να κάθεται έτσι. Έπρεπε να ανάβω τα τσιγάρα του μπαμπά μου… Τσακώνονταν και τέτοια και έπρεπε να τα ακούς… Υπήρχαν συνέχεια καβγάδες, γροθιές και φασαρία.
Εμπειρίες βίας:
Σχεδόν οι μισές από τις ιστορίες ζωής των παιδιών αναφέρονταν σε λεκτική και σωματική βία. Ο βίαιος γονέας περιγράφηκε ως κατακριτικός, εκφοβιστικός και επιρρεπής στη βία εναντίον τους ή εναντίον άλλων μελών της οικογένειας. Διαβάστε την ανάμνηση της Eva (7 ετών):
Όταν η μαμά έρχεται στο δωμάτιό μου και λέει ότι πρέπει να πιω, λέω “Όχι!”. Τότε μου το βάζει στο στόμα, αλλά μετά φτύνω… Μου το βάζει στο στόμα, οπότε σχεδόν κάνω εμετό.
Διαβάστε σχετικά: Το νευροβιολογικό υπόβαθρο του εθισμού στο αλκοόλ
Ο Επαρκής Υπεύθυνος
Οι ιστορίες των παιδιών κατέδειξαν επίσης την ικανότητα, την οποία ανέπτυξαν και εφάρμοζαν μέσα από αποτελεσματικές στρατηγικές για να αντιμετωπίσουν τις πολλές προκλήσεις που προκαλούσε ο αλκοολισμός του γονέα τους. Οι Hagströma και Forinder διαπίστωσαν ότι αυτές οι στρατηγικές αντιμετώπισης άλλαζαν καθώς οι συμμετέχοντες από παιδιά γίνονταν έφηβοι και ενήλικες με αυξανόμενη ανεξαρτησία από τους γονείς τους. Τα εξέχοντα θέματα του Επαρκή Υπεύθυνου αναπτύσσονται παρακάτω.
Έλεγχος ή αποτροπή της κατανάλωσης αλκοόλ από τον εξαρτημένο από το αλκοόλ γονέα:
Όλοι οι συμμετέχοντες προσπαθούσαν να ελέγξουν τι και πόσο έπιναν οι γονείς τους -και προέβλεπαν πόσο θα μεθύσουν. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα παιδιά έμαθαν να διαφοροποιούν τις επιδράσεις της μπύρας χαμηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ, της δυνατής μπύρας, του κρασιού και του λικέρ αναγνωρίζοντας μπουκάλια, κουτιά ή ετικέτες. Τα παιδιά επίσης αραίωναν, έκρυβαν ή έχυναν το αλκοόλ -μια άλλη προσπάθεια ελέγχου.
Σκεφτείτε την Τζούλια (24 ετών) να αναλογίζεται τον νεότερο εαυτό της:
Το γυμνάσιο ήταν δύσκολο… Ζούσα με τη μαμά και ένιωθα την ανάγκη να την ελέγχω συνέχεια. Μόλις ένιωθε άσχημα… άρχισα να νιώθω τόσο άσχημα. Μια μέρα πριν ήξερα πάντα ότι θα έπινε… έτσι σταμάτησα να πηγαίνω στο σχολείο… Τη φρόντιζα πολύ και νόμιζα ότι μπορούσα να τη θεραπεύσω… ότι ήταν άρρωστη… να την κάνω πάλι καλά. Την ίδια στιγμή, ήμουν τόσο θυμωμένος.
Αντιμετωπίζοντας τον γονέα που είχε το πρόβλημα κατάχρησης αλκοόλ:
Όλοι οι συμμετέχοντες προσπαθούσαν να προσαρμοστούν ή να προσανατολιστούν γύρω από τους γονείς τους όταν έπιναν ή όταν το ποτό κλιμακωνόταν σε λεκτικούς καβγάδες ή/και βία.
Εξάσκηση του ρόλου του νεαρού φροντιστή:
Τα παιδιά ανέλαβαν επίσης το ρόλο του φροντιστή των αλκοολικών γονέων τους, των μικρότερων αδελφών τους και των ιδίων, οι οποίοι περιγράφονται παρακάτω:
Φροντίδα του εξαρτημένου από το αλκοόλ γονέα. Αρκετά παιδιά περιέγραψαν πώς η σχέση γονέα-παιδιού αντιστράφηκε όταν οι γονείς τους έπιναν ή/και έκαναν χρήση ναρκωτικών. Ακόμα και ως παιδιά προσχολικής ηλικίας, τα παιδιά ανέλαβαν τις ευθύνες των μικρών φροντιστών καθαρίζοντας εμετούς, γδύνοντάς τους και ετοιμάζοντάς τους για ύπνο, υπενθυμίζοντάς τους να παίρνουν τα φάρμακά τους, καλώντας βοήθεια κ.λπ.
Φροντίζοντας τα μικρότερα αδέλφια. Οι αφηγήσεις των παιδιών αποκάλυψαν ότι το μεγαλύτερο παιδί συνήθως φρόντιζε και προσπαθούσε να προστατεύσει τα μικρότερα αδέρφια. Για παράδειγμα, η Εύα (12 ετών) θυμήθηκε πώς ο μεγαλύτερος αδελφός της φρόντιζε εκείνη και τον μικρότερο αδελφό τους όταν οι γονείς τους τσακώνονταν:
“Ο αδελφός μας προσπαθούσε να μας ηρεμήσει. Γιατί βλέπαμε παιδικά προγράμματα όταν η μαμά και ο μπαμπάς άρχισαν να τσακώνονται εκεί έξω. Τότε ακούστηκε ένας θόρυβος και μετά είχε λιποθυμήσει. Και όταν ξύπνησε, ήταν ξαπλωμένη στο πάτωμα και ούρλιαζε, ώστε να μην ακούγεται τίποτα στην τηλεόραση. Ο αδελφός μας κάλυψε τα αυτιά μας και εμείς καθόμασταν εκεί και κλαίγαμε. Ήταν πολύ άσχημο”.
Φροντίζοντας τον εαυτό μας. Τα παιδιά ανέλαβαν επίσης την ευθύνη για τη δική τους ασφάλεια και ευημερία, επιδεικνύοντας επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων και αναγκών. Δεδομένου ότι οι προσπάθειες των παιδιών να μειώσουν το αλκοόλ του γονέα τους ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπιτυχείς, συχνά απέφευγαν τον μεθυσμένο γονέα τους.
Ο Benjamin (ηλικίας 6 ετών), για παράδειγμα, συνήθιζε να κρύβεται σε έναν μικρό χώρο κάτω από το σπίτι του με έναν φακό και να περιμένει τη μητέρα του να επιστρέψει από τη δουλειά. Έλεγε στον εαυτό του: “Αυτό είναι ένα τρομακτικό σκοτεινό μέρος όπου κανείς άλλος δεν τολμά να πάει”.
Αποκάλυψη του οικογενειακού μυστικού και αναζήτηση βοήθειας:
Τα παιδιά είχαν την τάση να σιωπούν για τον αλκοολισμό των γονέων τους για να αποφύγουν την ντροπή και το στίγμα. Το άγχος που συνδέεται με την αποκάλυψη του γονικού αλκοολισμού είναι τεχνικά γνωστό ως “στίγμα αποκάλυψης” και δεν είναι ασυνήθιστο μεταξύ των παιδιών αλκοολικών. Η Vanna (21 ετών) προβληματίστηκε σχετικά με το γιατί οι άνθρωποι αποτυγχάνουν να προστατεύσουν και να υποστηρίξουν παιδιά όπως η ίδια:
Νομίζω ότι οι άνθρωποι κλείνουν τα μάτια γιατί νομίζουν ότι είναι άβολο… Ξέρουν πολύ καλά ότι δεν είναι εντάξει, αλλά δεν έχεις πάντα τη δύναμη και δεν ξέρεις τι να κάνεις… γιατί είναι δύσκολο.
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
