Άλλος ένας χειμώνας πέρασε, οι διακοπές πλησιάζουν ή άρχισαν για κάποιους και το ερώτημα παραμένει το ίδιο: «γιατί να μην μπορώ να χάσω αυτά τα 2-5-10-20 κιλά που θέλω; Πόσες δίαιτες δοκίμασα, πόση γυμναστική και άλλη μια φορά έρχομαι αντιμέτωπη με τη ζυγαριά. Και νόμιζα ότι φέτος θα γίνουμε φίλες!».
Δίαιτες που ξεκινάνε τη Δευτέρα το πρωί και τελειώνουν την Τρίτη το βράδυ, φαγητό που δεν καταλαβαίνουμε γιατί καταναλώσαμε, τσιμπολογήματα που έγιναν χωρίς να τα πολυσκεφτούμε. Για ποιον λόγο τρώμε τελικά;
Συχνά καταφεύγουμε στο φαγητό όχι για βιολογικούς λόγους αλλά για κάλυψη συναισθηματικών αναγκών. Μπορεί να είμαστε θυμωμένοι, στενοχωρημένοι, να αναζητούμε παρέα σε αυτό ή ακόμα και να το έχουμε συνδέσει με τη χαρά και τη διασκέδαση. Τελικά, αντί να μας ανακουφίσει, προσθέτει επιπλέον φορτίο, με ενοχές που φάγαμε περισσότερο και αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό μας. Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να γίνει μία διάκριση ανάμεσα στη βιολογική και στη συναισθηματική πείνα.
Βασικό χαρακτηριστικό της συναισθηματικής πείνας είναι ότι το άτομο τρώει ενώ έχει χορτάσει. Σαφώς αυτό είναι κάτι που λίγο πολύ συμβαίνει φυσιολογικά σε όλους τους ανθρώπους, ωστόσο, όταν αποτελεί τον μοναδικό μηχανισμό που χρησιμοποιεί το άτομο για να διαχειριστεί τα συναισθήματα του, όταν συμβαίνει πολύ συχνά ή όταν έχει συνέπειες στη γενικότερη λειτουργικότητα του ατόμου, το χαρακτηρίζουμε ως παθολογικό. Τότε το άτομο μπαίνει σε ένα φαύλο κύκλο, όπου:
– αισθάνεται δυσάρεστα
– έχει την προσδοκία ότι το φαγητό θα τον ανακουφίσει
– καταναλώνει περισσότερο φαγητό από αυτό που χρειάζεται
– αισθάνεται ντροπή, ενοχή, μεταμέλεια
– καταφεύγει εκ νέου στο φαγητό
Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της συναισθηματικής πείνας είναι να διακρίνει το άτομο πότε πραγματικά πεινάει. Αυτό, ωστόσο, μπορεί να μην είναι εύκολο, καθώς πολλές συμπεριφορές έχουν αυτοματοποιηθεί ενώ τα κίνητρα δεν είναι πάντοτε συνειδητά. Υπάρχουν, πάντως κάποιες ενδείξεις που μπορούν να βοηθήσουν στο διαχωρισμό τους. Αυτές είναι:
– Η συναισθηματική πείνα εμφανίζεται ξαφνικά και ζητά άμεση ικανοποίηση. Αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της βιολογικής πείνας, η οποία εμφανίζεται σταδιακά, εκτός και εάν έχει προηγηθεί μακρά περίοδος αποχής από το φαγητό.
– Η συναισθηματική πείνα αφορά σε συγκεκριμένα είδη τροφίμων. Ενώ όταν πεινάει κάποιος βιολογικά μπορεί να χορτάσει με οποιαδήποτε τροφή, στην συναισθηματική πείνα ζητάει συγκεκριμένα τρόφιμα, συνήθως φαγητά με πολλά λιπαρά (σοκολάτα, πίτσα) και δεν επιθυμεί να τα αντικαταστήσει με άλλα.
– Η συναισθηματική πείνα δεν βρίσκεται στο στομάχι αλλά στη σκέψη: το άτομο κατακλύζεται από σκέψεις και επιθυμία να καταναλώσει συγκεκριμένες τροφές αντί να νιώσει ότι το στομάχι του είναι κενό ή γουργουρίζει (βιολογική πείνα).
– Στην συναισθηματική πείνα το άτομο δεν συνειδητοποιεί τι ποσότητες καταναλώνει (πχ. μπορεί να φάει ένα οικογενειακό παγωτό χωρίς να το καταλάβει) αλλά ούτε απολαμβάνει αυτό που έφαγε. Αντιθέτως, όταν κάποιος τρώει λόγω βιολογικής πείνας συνειδητοποιεί τι και πόσο τρώει και υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το φαγητό.
– Στη συναισθηματική πείνα το άτομο δεν χορταίνει, όσο και να φάει αλλά σταματάει όταν το φαγητό πλέον προκαλεί δυσφορία. Από την άλλη, στη βιολογική, το άτομο σταματά να τρώει μόλις καταλάβει ότι το γεύμα τον χόρτασε.
– Στην συναισθηματική πείνα, το φαγητό ακολουθείται από αίσθημα ενοχής. Αντιθέτως, όταν κάποιος τρώει για να ικανοποιήσει βιολογικές ανάγκες δεν αισθάνεται άσχημα μετά το γεύμα.
Συνειδητοποιώντας, λοιπόν, πότε τρώει για βιολογικούς και πότε για συναισθηματικούς λόγους, μπορεί κάποιος:
– να εκπαιδευτεί να ελέγχει την παρόρμηση για φαγητό, πχ. αναβάλλοντας για 5’ το φαγητό, μέχρι να χαλαρώσει
– να ακολουθεί ένα βασικό πρόγραμμα αυτοφροντίδας, που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή, άσκηση και ύπνο
– να σημειώνει τις τροφές που κατανάλωσε μέσα σε μία μέρα και για ποιο λόγο: πως ένιωθε, τι είχε προηγηθεί, τι σωματικά ερεθίσματα υπήρχαν
– να βρει εναλλακτικές μεθόδους στη διαχείριση των συναισθημάτων του, για παράδειγμα να μιλήσει με κάποιον όταν δεν αισθάνεται καλά αντί να καταφύγει στο φαγητό.
Σε κάποιες περιπτώσεις, είναι χρήσιμο να συμβουλευτεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, προκειμένου να γίνει μία πλήρης αξιολόγηση της συμπεριφοράς αυτής, να διερευνήσει τους παράγοντες που οδηγούν στη συγκεκριμένη συμπεριφορά αλλά και να οργανώσει τη ζωή του με τέτοιο τρόπο που το φαγητό δεν θα συνιστά ούτε τη μοναδική απόλαυση αλλά ούτε και απειλή.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
