Η διαταραχή του φάσματος του αυτισμού είναι μια διαταραχή ανάπτυξης του νευρικού συστήματος που χαρακτηρίζεται από μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και από περιορισμένη και επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά.
Διαγνωστικά κριτήρια:
Α) Ελλείμματα στην επικοινωνία και τις μη λεκτικές συμπεριφορές επικοινωνίας οι οποίες χρησιμοποιούνται για κοινωνική αλληλεπίδραση (κοινωνικο-συναισθηματική αμοιβαιότητα, χειρονομίες, βλεμματική επαφή, δυσκολίες σε προσαρμογή συμπεριφοράς και στη σύναψη σχέσεων, δυσκολίες στη γνωστική ανάπτυξη και την ανάπτυξη της γλώσσας).
Β) Περιορισμένα και επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφορών, ενδιαφερόντων ή δραστηριοτήτων, όπως εκδηλώνονται σε τουλάχιστον 2 από τα ακόλουθα: στερεοτυπικές ή επαναλαμβανόμενες κινήσεις, χρήση αντικειμένων ή λόγου / επιμονή στην ομοιομορφία, άκαμπτη προσκόλληση στις ρουτίνες ή τελετουργικά μοτίβα λεκτικής και μη λεκτικής συμπεριφοράς / πολύ περιορισμένα και καθορισμένα ενδιαφέροντα τα οποία είναι μη φυσιολογικά στην ένταση και την εστίαση / υπέρ-αντίδραση ή υπο-αντίδραση σε αισθητηριακά ερεθίσματα ή μη συνήθη ενδιαφέροντα σε αισθητηριακές πτυχές του περιβάλλοντος: πόνος, θερμοκρασία, υφή πραγμάτων.
Γ) Τα συμπτώματα πρέπει να εμφανίζονται στην πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο και να προκαλούν σημαντικά κλινική έκπτωση στα κοινωνικά, επαγγελματικά ή άλλα σημαντικά πεδία της παρούσας λειτουργικότητας.
Υπάρχει συννοσηρότητα με νοητική υστέρηση, ΔΕΠ-Υ, διαταραχές διάθεσης, αγχώδεις διαταραχές (λόγω υπερ-ευαισθησίας σε ερεθίσματα) και επιληπτικές κρίσεις, ενώ η έκβαση στην ενήλικη ζωή εξαρτάται από τα γνωστικά ελλείμματα και πόσο έχει επηρεαστεί η ανάπτυξη της γλώσσας (φτωχή πρόγνωση για μη γλωσσική ανάπτυξη έως 5 ετών και χαμηλό IQ). Η διάγνωση είναι πολύπλοκη και δύσκολη πριν τον 1ο χρόνο της ζωής του παιδιού, καθώς πολλά από τα διαγνωστικά κριτήρια αφορούν χαρακτηριστικά που εμφανίζονται αργότερα κατά την ανάπτυξη (πχ το συμβολικό παιχνίδι εμφανίζεται στους 18 μήνες).
Πώς μπορούμε να παρέμβουμε;
Αρχικά, τα παιδιά με αυτισμό διακρίνονται σε εκείνα που απαιτούν πολύ σημαντική υποστήριξη-σημαντική υποστήριξη-απλά υποστήριξη. Ανάλογα με τις ανάγκες, ακολουθείται εξατομικευμένο πρόγραμμα που δύναται να περιλαμβάνει:
α) Διόρθωση των ελλειμμάτων στις κοινωνικές δεξιότητες, (πχ πώς ξεκινώ συζήτηση χρησιμοποιώντας video, dvd κλπ)
β) Γνωστική συμπεριφοριστική θεραπεία (για άτομα με αυτισμό που είναι πιο ικανά γνωστικά και που έχουν κατακτήσει τις βασικές στρατηγικές επικοινωνίας). Περιλαμβάνει συμπεριφορική εκπαίδευση των γονέων στο σπίτι για να διαχειριστούν το παιδί, εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες και γενίκευση (ατομικά ή ομαδικά) και εκπαίδευση στη αυτοδιαχείριση (self-management).
γ) Τροποποίηση της συμπεριφοράς μέσω προγραμμάτων, όπως το Lovaas model, TEACCH model ή Pictures Exchange Communication System. Τα προγράμματα εστιάζουν σε μεγάλο εύρος αυτιστικών συμπεριφορών που εφαρμόζονται με γονείς και εκπαιδευτικούς (λόγω δυσκολίας στη γενίκευση συμπεριφορών), δίνουν έμφαση στη δομή και τη σταθερότητα (λόγω αντιδράσεων στο καινούριο και την αλλαγή) και αναπτύσσουν ικανότητες που χρειάζονται για τη μετάβαση από το πρόγραμμα σε μια τάξη νηπιαγωγείου.
δ) Στο σχολικό πλαίσιο, χρήσιμη κρίνεται η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών στην κατανόηση της εναντιωματικής συμπεριφοράς του παιδιού, η παράλληλη στήριξη στη σχολική τάξη χρησιμοποιώντας εξατομικευμένο πρόγραμμα με σαφείς στόχους, καλλιεργώντας τα δυνατά σημεία του παιδιού.
Οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού δεν επιδέχονται θεραπεία: αυτό στο οποίο στοχεύουν οι παρεμβάσεις είναι τα κοινωνικά ελλείμματα, ο ακατάλληλος τρόπος έναρξης κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, ο έλεγχος της συμπεριφοράς, η μείωση τελετουργικών συμπεριφορών και η κατάκτηση αυτοελέγχου. Με γνώση, επικοινωνία, συνεργασία, υπομονή και πίστη στα ιδιαίτερα ταλέντα κάθε παιδιού επιτυγχάνονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
