Οι Διαταραχές Συμπεριφοράς στο παιδί

Ποιο είναι το σημείο στο οποίο η «κακή» συμπεριφορά του παιδιού, η μη συμμόρφωση προς τους γονείς θεωρείται δυσλειτουργική;

Πολλοί γονείς στην προσπάθεια να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους, και ιδιαίτερα όταν υπάρχουν δυσκολίες στη σχέση τους, αρχίζουν να παρατηρούν τη συμπεριφορά τους και να αναρωτιούνται εάν είναι φυσιολογική ή εάν χρειάζεται να απευθυνθούν σε ψυχολόγο.

Ποιό είναι το σημείο στο οποίο η «κακή» συμπεριφορά του παιδιού, η μη συμμόρφωση προς τους γονείς θεωρείται δυσλειτουργική; Οι παράγοντες που καθορίζουν εάν είναι αναγκαίο να απευθυνθεί ο γονιός σε ειδικό ψυχικής υγείας είναι η συχνότητα εμφάνισης μίας επιθετικής συμπεριφοράς, η έντασή της και η διάρκεια. Ακόμη σημαντική παράμετρος είναι εάν στη σχέση γονέα-παιδιού υπάρχουν διαρκώς εντάσεις και συγκρούσεις.

Θα ήταν βοηθητικό ο κάθε γονιός να αναρωτηθεί τα εξής:

η συμπεριφορά του παιδιού μου είναι κατάλληλη για την ηλικία του;

εμείς οι γονείς έχουμε λογικές απαιτήσεις από εκείνο;

ικανοποιούμε τις βασικές του ανάγκες; πέρα από τη διατροφή, παίρνει την αγάπη και την ασφάλεια που έχει ανάγκη να νιώσει ως παιδί;

ποιες είναι οι συνέπειες των τρόπων συμπεριφοράς του παιδιού;

Οι πιο συχνές διαταραχές της συμπεριφοράς είναι οι εξής:

Διαταραχή διαγωγής

Σύμφωνα με το διαγνωστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών (DSM- V) του Αμερικανικού Ψυχιατρικού Συλλόγου (APA, 2013), το παιδί πραγματοποιεί τους τελευταίους 12 μήνες τις παρακάτω επαναλαμβανόμενες και επίμονες πράξεις με τις οποίες παραβιάζονται τα δικαιώματα των άλλων ή παραβιάζονται βασικοί κανόνες και κοινωνικές συνήθειες που αποδεχόμαστε:

Επιθετικότητα σε ανθρώπους ή ζώα (συχνά εκφοβίζει, απειλεί ή τρομοκρατεί τους άλλους, έχει επιδείξει σωματική βία σε ανθρώπους ή ζώα, έχει κλέψει, έχει χρησιμοποιήσει όπλο)

Καταστροφή ιδιοκτησίας (μετά από προμελέτη έχει προβεί σε εμπρησμό με πρόθεση να προκαλέσει ζημιά ή έχει καταστρέψει ξένη ιδιοκτησία με άλλο τρόπο)

Απάτη ή κλοπή ( έχει διαρρήξει ξένο σπίτι, κτίριο ή αυτοκίνητο, π.χ. πλαστογραφία)

Σοβαρές παραβάσεις κανόνων (αδικαιολόγητες απουσίες στο σχολείο, έχει φύγει από το σπίτι, συχνά μένει έξω τη νύχτα)

Οι συμπεριφορές αυτές πρέπει να προκαλούν σοβαρή διαταραχή στη κοινωνική, σχολική ή επαγγελματική λειτουργικότητα ενός παιδιού.

Εναντιωτική Προκλητική Διαταραχή

Στην εναντιωτική προκλητική διαταραχή το παιδί έχει την παρακάτω συμπεριφορά που διαρκεί για τουλάχιστον 6 μήνες:

Θυμωμένη/ευερέθιστη διάθεση (χάνει την ψυχραιμία του, είναι συχνά εύθικτος ή ενοχλείται εύκολα από τους άλλους, είναι συχνά θυμωμένος)

Εριστική/προκλητική συμπεριφορά ( συχνά κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του λάθη ή για την ανάρμοστη συμπεριφορά του, συχνά ενοχλεί σκόπιμα άλλους, συχνά αψηφά ή αρνείται ενεργά να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις των αρχών ή τους κανόνες των ενηλίκων, συχνά λογοφέρνει με ενήλικες)

Εκδικητικότητα (κακόβουλος ή εκδικητικός τουλάχιστον 2 φορές τους τελευταίους 6 μήνες)

Η διαταραχή αυτή σχετίζεται με ενόχληση του ατόμου ή των άλλων στο άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον (οικογένεια, ομάδα συνομηλίκων).

Η δυσκολία των γονέων να θέσουν όρια στα παιδιά και από την άλλη η ανάγκη για αγάπη και αποδοχή που έχουν τα παιδιά την οποία μπορεί να εκφράζουν με ένα διαφορετικό τρόπο οδηγεί σε μη ουσιαστική επικοινωνία και στη διαιώνιση της επιθετικότητας.

Διαβάστε σχετικά: Οι ψυχικές διαταραχές είναι μία από τις κύριες αιτίες παιδικών ασθενειών

Τι μπορείτε να κάνετε για την πρόληψη των διαταραχών συμπεριφοράς

Είναι σημαντικό να υπάρχουν όρια, πειθαρχία στη σχέση με τα παιδιά. Πολλοί όμως γονείς θεωρούν την πειθαρχία συνώνυμη με τις λέξεις τιμωρία, καταπίεση με αποτέλεσμα να μην εφαρμόζουν κανόνες πειθαρχίας από το φόβο μη φανούν στα παιδιά συντηρητικοί ή από την αίσθηση μην τους χαλάσουν το χατίρι σε κάτι που επιθυμούν και δεν θα είναι καλοί γονείς.

Ιδιαίτερα στη βρεφική και εφηβική ηλικία απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια από τους γονείς καθώς σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά έχουν την τάση να εξερευνούν το περιβάλλον και να αντιδρούν στην προσπάθεια περιορισμού των γονέων.

Έτσι στην ηλικία των 3 ετώντα παιδιά έχουν αρνητική στάση κυρίως προς τους ενηλίκους που αμφισβητούν την ελευθερία τους φροντίζοντάς τα συνεχώς και προστατεύοντάς τα. Σπάνια στρέφονται σε «ξένους» ενήλικους και ποτέ προς τα συνομήλικα παιδιά. Αν οι ενήλικοι βρουν λογικούς τρόπους να ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία του παιδιού, οι δυσκολίες στις σχέσεις τους σύντομα μειώνονται. Αν όμως η υπερβολικά προστατευτική στάση των ενηλίκων συνεχιστεί, οδηγεί στην εδραίωση της άρνησης και του πείσματος και συχνά στη διατήρησή τους σε ολόκληρη την προσχολική ηλικία.

Υπάρχουν τρεις προσεγγίσεις θέσπισης ορίων-διαπαιδαγώγησης: η δημοκρατική, η επιτρεπτική και η αυταρχική.

Στη δημοκρατική διαπαιδαγώγηση οι γονείς παρέχουν στα παιδιά ελευθερία μέσα σε όρια και προσπαθούν να επιλύουν τα προβλήματα που προκύπτουν μέσα από τη συνεργασία και την υπευθυνότητα. Στην επιτρεπτική διαπαιδαγώγηση παρέχεται ελευθερία χωρίς όρια και η επίλυση των προβλημάτων γίνεται με την πειθώ, ενώ στο άλλο άκρο της αυταρχικής διαπαιδαγώγησης παρέχονται όρια χωρίς ελευθερία και τα προβλήματα λύνονται με τη χρήση της βίας.

Ανάμεσα λοιπόν στα δύο άκρα της αυταρχικής τιμωρίας και της ανεξέλεγκτης επιτρεπτικότητας υπάρχει η θετική πειθαρχία, υπάρχει η δυνατότητα να παραχωρείται στα παιδιά η ελευθερία της επιλογής μέσα όμως σε λογικά πλαίσια.

Όταν οι γονείς θέτουν σταθερά όρια στα παιδιά, ασκούν έλεγχο με λογικό τρόπο και ταυτόχρονα είναι τρυφεροί, περιποιητικοί και υποστηρικτικοί, τότε τα παιδιά μεγαλώνουν έχοντας μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση και καλή προσαρμογή στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια . Επομένως, ο σταθερός έλεγχος που δεν περιορίζει τις ευκαιρίες για πειραματισμό και επιτρέπει την αυθόρμητη έκφραση σχετίζεται και με την ανεξαρτησία του παιδιού.

Αποτελεσματική λοιπόν είναι η πειθαρχία που λαμβάνει υπόψη τη συναισθηματική ζωή του παιδιού, την καθημερινότητά του, τους στόχους και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει κάθε παιδί στα διαφορετικά στάδια της ανάπτυξής του. Η πειθαρχία αποτελεί μέσο για την εκπλήρωση κάποιου σκοπού – της ανάπτυξης μίας ψυχικά υγιούς προσωπικότητας- και είναι τρόπος καθοδήγησης που θα πρέπει να εφαρμόζεται στο πλαίσιο μια σχέσης που διέπεται από σεβασμό, εμπιστοσύνη και τρυφερότητα.

Προτεινόμενοι τρόποι εφαρμογής πειθαρχίας:

Να δίνουν σαφείς οδηγίες και εντολές μιλώντας με τρόπο ευγενικό αλλά και κατηγορηματικό

Μία υπόδειξη κάθε φορά διατυπωμένη με συντομία και σαφήνεια

Να θέτουν δίκαια και σταθερά όρια

Όταν….. τότε…..π.χ. όταν διαβάσεις, τότε θα έχεις χρόνο να παίξεις (όχι: «αν δεν διαβάσεις δε θα παίξεις»)

Να μην απειλούν

Να προτείνουν λογικούς και κατάλληλους κανόνες

Να επαινούν και να ενθαρρύνουν τη συνεργασία

Να ενθαρρύνουν τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων

Να επαινούν τη συμμόρφωση και να τηρούν συνέπειες για τη μη συμμόρφωση

Να προσφέρουν ουσιαστική θετική προσοχή στο παιδί, να ακούνε το παιδί

Ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά, να επαινούν αμέσως την καλή συμπεριφορά

Τι μπορείτε να κάνετε όταν αγνοούνται τα όρια

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, αλλά χρειάζεται οι γονείς να δοκιμάζουν διάφορους τρόπους θέσπισης ορίων καθώς το κάθε παιδί έχει τη δική του προσωπικότητα.

Είναι φορές που θα αγνοήσει ο γονιός με σύνεση ανεπιθύμητες συμπεριφορές του παιδιού όπως όταν επαναλαμβάνει άσχημες λέξεις που άκουσε στο νηπιαγωγείο. Είναι όμως και φορές που είναι σημαντικό να πειθαρχήσει το παιδί, κι έτσι ο γονιός χρειάζεται να δείξει ότι εννοεί αυτό που λέει, μιλώντας με σταθερό τόνο φωνής, ακόμα και εκφράζοντας το θυμό του.

Με τα όρια τα παιδιά μαθαίνουν να είναι περισσότερο υπεύθυνα. Αντί λοιπόν της λέξης τιμωρίας μπορεί να χρησιμοποιείται η λέξη συνέπεια. Έτσι κάθε συμπεριφορά, κάθε επιλογή του παιδιού θα έχει μία συνέπεια, είτε θετική, είτε αρνητική. Για παράδειγμα, όταν το παιδί πετάει το φαγητό του στο πάτωμα κατά τη διάρκεια των γευμάτων αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι «εφόσον πετάς το φαγητό σου σημαίνει ότι έχεις χορτάσει και δε θες άλλο» και να πάρουμε το φαγητό από το τραπέζι. Έτσι το παιδί μαθαίνει ότι κάθε συμπεριφορά έχει και τη συνέπειά της.

Ένας άλλος διαχωρισμός της συνέπειας είναι η φυσική και η λογική. Στη φυσική συνέπεια το παιδί μαθαίνει βιώνοντας τις άμεσες συνέπειες των αποφάσεών του. Για παράδειγμα εάν αρνείται να μπει στο λεωφορείο για να πάει σχολείο, η συνέπεια είναι ότι θα περπατήσει. Στη λογική συνέπεια το παιδί αποκαθιστά τη βλάβη που προκάλεσε. Για παράδειγμα εάν κλέψει το μαρκαδόρο του συμμαθητή του, επιστρέφει το κλεμμένο αντικείμενο.

Οι γονείς δεν αφήνουν συχνά τα παιδιά να βιώσουν τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους, αλλά παρεμβαίνουν για να τα προστατέψουν από την πραγματικότητα. Η δική σας δέσμευση λοιπόν σχετικά με τις εντολές είναι να αντέχετε αυτές τις στιγμές, να μην υποκύπτετε λόγω του υψηλού άγχους, να χαλαρώνετε και να διεκδικείτε με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία: