Η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος, ο οποίος εισήχθη, την δεκαετία του 1980, με σκοπό την αντικατάσταση των όρων «Ψυχοπάθεια», «Κοινωνιοπάθεια», που κυριαρχούσε στο νομικό πλαίσιο.
Στα ταξινομικά συστήματα, DSM και ICD, εντάσσεται στην κατηγορία των διαταραχών προσωπικότητας.
Κύρια χαρακτηριστικά της αντικοινωνικής διαταραχής είναι η χρόνια και παντελής αδιαφορία για τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τα δικαιώματα των άλλων. Η αδυναμία συμμόρφωσης με τους ηθικούς και κοινωνικούς κανόνες και η ασταθής, παρορμητική και πολλές φορές επιθετική συμπεριφορά, η οποία οδηγεί τους πάσχοντες σε εμπλοκή με τον νόμο.
Ιστορική Αναδρομή
Η διαδρομή της αντικοινωνικής διαταραχής ξεκινά ήδη από το 1801 με τον Phelippe Pinel, ο οποίος αναφέρθηκε στον όρο «μανία χωρίς τρέλα» (madness without delirium). Η επόμενη προσπάθεια εισαγωγής ενός όρου για τα άτομα που ήταν ανίκανα να συμμορφωθούν στους κοινωνικούς κανόνες -παρά το γεγονός ότι είχαν επίγνωση των πράξεων τους και των συνεπειών τους- έγινε από τον J.C Pricard, το 1837, ο οποίος μίλησε για την «ηθική τρέλα» (moral insanity).
Στα τέλη του 19ου αιώνα εισήχθη ο όρος «ψυχοπάθεια» και αργότερα ο όρος «κοινωνιοπάθεια» που έδινε έμφαση στην κοινωνική διάσταση της διαταραχής. Ο E. Kraepelin, to 1915, χρησιμοποίησε τον όρο ψυχοπαθητική συμπεριφορά για να διαχωρίσει τους εγκληματίες που χαρακτηρίζονται από απουσία ηθικής από τους υπόλοιπους.
Το 1976, o Cleckley στο βιβλιό του «Mask of Sanity» εισάγει 16 κριτήρια διάγνωσης της ψυχοπαθητικότητας. Το 1980, ο Hare κατασκευάζει την πρώτη κλίμακα για την ψυχοπαθητικότητα Psychopathy Checklist (PCL), η οποία αναθεωρήθηκε και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.
Η γραμμή που χωρίζει την ψυχοπαθητικότητα από την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας είναι λεπτή και δύσκολα ευδιάκριτη. Μάλιστα, ο Cleckley δεν θεωρούσε σημαντική αυτή τη διάκριση.
Ωστόσο, η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας εισήχθη στο DSM-IΙΙ το 1980, ως ξεχωριστή διαγνωστική οντότητα, χωρίς τα κριτήρια διάγνωσης της ψυχοπαθητικότητας. Πολλοί ερευνητές, ανάμεσά τους και ο ίδιος ο Hare, ισχυρίζονται ότι είναι απαραίτητο να διαχωρίζονται τα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά από εκείνα με αντικοινωνική διαταραχή.
Αν και τα ερευνητικά δεδομένα δεν έχουν καταφέρει ακόμα να απαντήσουν με σαφήνεια, αν οι δύο αυτές ψυχικές καταστάσεις είναι ξεχωριστές διαταραχές ή αν η ψυχοπαθητικότητα αποτελεί έναν βαρύ υπότυπο της αντικοινωνικής διαταραχής, η διαφορά ανάμεσά τους είναι ότι οι ψυχοπαθητικοί ασθενείς εμφανίζουν αυξημένη αλαζονεία στις διαπροσωπικές σχέσεις, έχουν ανεπαρκείς συναισθηματικές εμπειρίες, ελλείμματα στη συναισθηματική συνδιαλλαγή και έντονο παρορμητισμό και επικινδυνότητα στη συμπεριφορά τους.
Διαβάστε σχετικά: Πώς είναι να έχεις μια διαταραχή προσωπικότητας;
Κλινική Εικόνα – Διαγνωστικά Κριτήρια
Τα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας εμφανίζουν συχνά παραβατική συμπεριφορά εξαιτίας της αδυναμίας του να υπακούσουν και να εσωτερικεύσουν τους κοινωνικούς κανόνες.
Αυτή είναι μάλιστα και η πηγή ανίχνευσης και εξέτασης αυτών των ατόμων, καθώς η προσέλευσή τους σε κάποιο διαγνωστικό ή θεραπευτικό πλαίσιο είναι σπάνια χωρίς την παρέμβαση του νόμου. Η συμπεριφορά τους είναι παρορμητική και επιθετική και συνήθως φτάνει σε επικίνδυνα, για τους άλλους, επίπεδα, καθώς εμπλέκονται συχνά σε έντονους διαπληκτισμούς και ξυλοδαρμούς.
Ωστόσο, συχνά παρουσιάζονται ως σαγηνευτικοί και γοητευτικοί και καταφέρνουν να χειραγωγήσουν τους άλλους με σκοπό να τους εκμεταλλευτούν. Χαρακτηριστική είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης και η περιφρόνιση των συναισθημάτων και των δικαιωμάτων των άλλων. Τέλος, απουσιάζει πλήρως η ενοχή και η μεταμέλεια για τις πράξεις.
Η διάγνωση της διαταραχής δίνεται σε άτομα άνω των 18 ετών, όπως συμβαίνει και με τις υπόλοιπες διαταραχές προσωπικότητας. Ωστόσο, χαρακτηριστικά συμπτώματα μπορεί να παρατηρηθούν ήδη από την ηλικία των 15 ετών. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα σε αυτή την ηλικία παρουσιάζουν επιθετικότητα προς τα ζώα και τους συνομηλίκους, καταστροφή ιδιοκτησίας, παραβίαση κανόνων, έντονη και επικίνδυνη σεξουαλική δραστηριότητα. Η διάγνωση που μπορεί να δοθεί σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η Διαταραχή Διαγωγής.
Σύμφωνα με το DSM-5, τα διαγνωστικά κριτήρια της αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας είναι:
Α. Mοτίβο έλλειψης σεβασμού και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων, το οποίο εμφανίζεται στην ηλικία των 15 ετών και παρουσιάζεται με τουλάχιστον 3 ή περισσότερα από τα παρακάτω:
1. Αποτυχία συμμόρφωσης στις κοινωνικές νόρμες και στο νομικό πλαίσιο, όπως υποδεικνύεται από τις επαναλαμβανόμενες παραβατικές συμπεριφορές, οι οποίες οδηγούν στη σύλληψη
2. Εξαπάτηση μέσα από επαναλαμβανόμενα ψέμματα, χρήση ψευδών ονομάτων ή χειραγώγηση άλλων με σκοπό το κέρδος ή την ευχαρίστηση
3. Παρορμητικότητα ή αποτυχία προγραμματισμού
4. Ευερέθιστη και επιθετική συμπεριφορά, όπως φαίνεται μέσα από τις συχνές σωματικές επιθέσεις και τους διαπληκτισμούς
5. Αδιαφορία για την ασφάλεια των άλλων
6. Ανευθυνότητα, με αποτυχία διατήρησης σταθερής εργασίας και περάτωσης των οικονομικών υποχρεώσεων
7. Απουσία ενοχών, η οποία εκφράζεται με αδιαφορία ή εκλογίκευση της συμπεριφοράς του, που οδηγεί σε κλοπή, κακομεταχείριση κάποιου
Β. Το άτομο πρέπει να είναι πάνω από την ηλικία των 18 ετών
Γ. Στοιχεία διαταραχής διαγωγής πριν από την ηλικία των 15 ετών
Δ. Η διαταραχή δεν συμβαίνει στο πλαίσιο επεισοδίου σχιζοφρένειας ή διπολικής διαταραχής
Η επικράτηση της διαταραχής στο γενικό πληθυσμό εκτιμάται στο 2,5%, με αναλογία ανδρών και γυναικών να είναι 3 προς 1. Η διαταραχή είναι πιο συχνή στους άνδρες από ότι στις γυναίκες, με ποσοστό 5.5% για τους άνδρες και λιγότερο από 2% για τις γυναίκες. Τα μεγαλύτερα ποσοστά της διαταραχής συναντώνται σε σωφρονιστικά ιδρύματα.
Σε μια ανασκόπηση 62 δημοσιεύσεων που περιελάμβαναν 23.000 κρατούμενους από όλο τον κόσμο, ο μέσος όρος εμφάνισης της διαταραχής ήταν 47% για τους άνδρες και 23% για τις γυναίκες. Στις ΗΠΑ, τα ποσοστά είναι ακόμα υψηλότερα και κυμαίνονται μεταξύ 50-80%.
Οι αιτίες ανάπτυξης της διαταραχής δεν είναι γνωστές. Όπως και με τις άλλες ψυχικές διαταραχές θεωρείται ότι η ανάπτυξη και εκδήλωση της αντικοινωνικής διαταραχής οφείλεται σε έναν συνδυασμό γενετικών, βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Διαβάστε σχετικά: Τα οκτώ βασικά χαρακτηριστικά των Διαταραχών Προσωπικότητας
Θεραπευτική Αντιμετώπιση
Η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, όπως και οι άλλες διαταραχές αυτής της κατηγορίας, είναι εγωσυντονική, με αποτέλεσμα οι πάσχοντες να αναζητούν σπάνια βοήθεια. Οι λόγοι προσέλευσης στη θεραπεία είναι είτε κάποια δικαστική εντολή είτε άλλα προβλήματα όπως η κατάχρηση ουσιών, το άγχος ή η κατάθλιψη.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση της διαταραχής είναι εξαιρετικά δύσκολη και μέχρι στιγμής καμία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση δεν παρουσιάζει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στα άτομα αυτά είναι έντονη η παρορμητικότητα και η έλλειψη ορίων, ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχει κανένα ισχυρό κίνητρο για αλλαγή.
Τα θεραπευτικά μοντέλα τείνουν να εστιάζουν στην τροποποίηση των αντικοινωνικών συμπεριφορών και στην μείωση της εμπλοκής με τον νόμο, καθώς και στην αντιμετώπιση συναφών προβλημάτων, όπως η κατάχρηση ουσιών, παρά στην αλλαγή της προσωπικότητας. Οι ασθενείς δεν μένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στη θεραπεία και έχουν την τάση να προσπαθούν να χειραγωγήσουν τους θεραπευτές τους.
Φαρμακευτικά μπορεί να χορηγηθεί λίθιο, προπανολόλη και καρβαμαζεπίνη με σκοπό την μείωση και τον έλεγχο της επιθετικής συμπεριφοράς.
Συγγραφέας: Άννα Αποστολίδου, Κλινικός Ψυχολόγος
Βιβλιογραφία:
• American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5. Washington DC, American Psychiatric Association 2013.
• Fazel S, Danesh J. (2002). Serious Mental Disorder in 23000 prisoners: Α systematic review of 62 surveys. Lancet, 359, 545–550.
• Hare, R. D. (1996). Psychopathy: A clinical construct whose time has come. Criminal Justice and Behavior, 23, 25-54.
• Widiger T.A., Cadoret R., Hare R., Robins L., Rutherford M., Zanarini M. et al. (1996) DSM-IV antisocial personality disorder field trial. J of Abn Psychology,105, 3–16.
• Χαροκόλλης Π. (1991). Εισαγωγή στην Ψυχιατρική. Αθήνα, Εκδοσεις: Θεμέλιο.
• Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Αθήνα, Εκδόσεις: Τόπος.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
