«Θα μπορούσατε να θυμηθείτε πότε σταματήσατε να χορεύετε;» Ίσως αυτή να είναι μια ερώτηση που δεν έχετε ακούσει ή δε συνηθίζετε να ακούτε από τον/ την γιατρό σας.
Σε πολλούς πολιτισμούς, ωστόσο, όταν κάποιος επισκέπτεται τον/την γιατρό του για να αναφέρει ή να παραπονεθεί για κάποιο πρόβλημα υγείας ή για κακή διάθεση και έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλιότερα τον ευχαριστούσανε, είναι σύνηθες να ερωτάται πότε σταμάτησε να χορεύει, να τραγουδάει και να μαγεύεται από ιστορίες… (Roth, 2011).
Αυτό είναι δυνατό να συναντάται συχνά και στα άτομα με άνοια και τους υποστηρικτές τους. Η διάγνωση της άνοιας είναι δυνατό να επιφέρει δραστικές αλλαγές τόσο στα άτομα που ζούνε με τη νόσο αλλά και στις οικογένειες τους καθώς προοδευτικά χρειάζεται να κάνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής τους με στόχο να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις της νόσου.
Δεν είναι λίγες οι φορές που οι αλλαγές ξεκινούν από τη δραστική μείωση του προσωπικού χρόνου και του χρόνου που ίσως, πριν τη λήψη της διάγνωσης, να επενδυόταν σε κοινωνικές συναναστροφές και απλές δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά, ευχαρίστηση και μια γενικότερη αίσθηση ικανοποίησης και ευφορίας.
Για αυτό συνήθως μπορεί να οφείλονται διάφοροι κοινωνικοί λόγοι όπως για παράδειγμα το στίγμα -κοινωνικό αλλά και προσωπικό- που εξακολουθεί να συνοδεύει τη νόσο (Nguyen &Li, 2020) και σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αναζήτηση υποστήριξης και την συμμετοχή σε δραστηριότητες (Swaffer, 2014).
Επιπροσθέτως, ο φόβος ότι οι άλλοι θα καταλάβουν πως το άτομο με άνοια μπορεί να χάνει τα λόγια του, να αργεί να βρει τη σωστή λέξη για να εκφραστεί ή να ξεχνάει τι θέλει να πει μπορεί να τους οδηγήσει να υιοθετήσουν μια αρνητική και επικριτική στάση απέναντί του, ακόμη και να το απομακρύνουν.
Ακόμη και αυτό να μη συμβεί στην πραγματικότητα, η σκέψη και μόνο είναι δυνατό να κάνει τον πάσχοντα να νιώθει άβολα με αυτές τις αλλαγές και να επιλέγει να απομονώνεται και σταδιακά να απομακρύνεται από τον κοινωνικό του περίγυρο και να διακόπτει τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες.
Ενώ, λοιπόν, το ιατρικό μοντέλο εστιάζει στη διάγνωση και την αντιμετώπιση της νόσου, κυρίως μέσα από φαρμακευτικές μεθόδους, είναι το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο οι άνθρωποι ζούνε που συχνά προσδιορίζει την υγεία και την ευημερία τους (NESTA, 2013).
Αυτή είναι άλλωστε και η τοποθέτηση του παν-Ευρωπαϊκού δικτύου ερευνητών για την άνοια, INTERDEM (Early detection and timely INTERvention in DEMentia) που πρόσφατα διακήρυξε πως χρειάζεται να γεφυρωθεί το κενό ανάμεσα στην βιοιατρική και την ψυχοκοινωνική προσέγγιση και έρευνα μέσα στο πλαίσιο της θετικής υγείας (positive health).
Η θετική προσέγγιση στην υγεία επιτρέπει να εστιάσουμε στις ικανότητες αλλά και τις δυσκολίες των ατόμων με άνοια αλλά και στην ικανότητά τους να προσαρμόζονται συνδέοντας τρεις αλληλένδετους τομείς: τη φυσική, ψυχική αλλά και κοινωνική υγεία (Vernooij-Dassen et al., 2019).
Διαβάστε σχετικά: Η άνοια στα χρόνια του κορωνοϊού: Προτάσεις για τους πάσχοντες και τους υποστηρικτές τους
Τι είναι η κοινωνική συνταγογράφηση και πως μπορεί να βοηθήσει;
H κοινωνική συνταγογράφηση (social prescribing) είναι μια υπηρεσία πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας η οποία χρησιμοποιεί την παραπομπή ασθενών σε τοπικές υπηρεσίες και δράσεις που παρέχονται από την κοινότητα, εθελοντικούς φορείς αλλά και κοινωνικές επιχειρήσεις (Pescheny, Pappas & Randhawa, 2018).
Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα μηχανισμό ο οποίος συνδέει ανθρώπους με προβλήματα υγείας ή/και ψυχικής υγείας, που μπορεί να είναι μακροχρόνια και τους καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτους και κοινωνικά απομονωμένους, με διάφορες μη-ιατρικές πηγές υποστήριξης που υπάρχουν στην κοινότητα (Chatterjee et al., 2018).
H κοινωνική συνταγογράφηση φαίνεται να απευθύνεται τόσο στα ψυχικά και ψυχοκοινωνικά θέματα των ατόμων όσο και στη βελτίωση της κοινωνικής στήριξης και συνοχής και την αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην υγεία μέσα από τη συνεργασία της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας με τοπικούς φορείς και οργανισμούς (Chatterjee et al., 2018).
Αποτελεί, ουσιαστικά, μια μορφή «κοινωνικής παραπομπής» όπου οι γιατροί, οι νοσηλευτές και άλλοι επαγγελματίες υγείας έχουν τη δυνατότητα να παραπέμψουν τους ασθενείς τους σε τοπικές δράσεις και μη-φαρμακευτικές υπηρεσίες (The Kings Fund, 2017).
Με αυτό τον τρόπο, και συμπληρωματικά με την φαρμακευτική τους αγωγή, όπου αυτή απαιτείται, οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν πολύ πιο ενεργό κοινωνικό ρόλο, έλεγχο σε θέματα που αφορούν την υγεία τους καθώς και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση πως μπορούν να διαχειριστούν αυτά τα θέματα μέσα από την υιοθέτηση μιας πιο ολιστικής προσέγγισης που λαμβάνει υπόψη τη σχέση κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων (The Kings Fund, 2017, NESTA, 2013).
Παραδείγματα κοινωνικής παραπομπής για την άνοια θα μπορούσαν να είναι υπηρεσίες και δραστηριότητες με βάση την άσκηση (π.χ περπάτημα, ποδηλασία, πεζοπορία), τη φύση (π.χ καλλιέργεια φυτών, κηπουρική κ.α), το διάβασμα και η λογοτεχνία (π.χ λέσχες ανάγνωσης, δημιουργικής και θεραπευτικής γραφής), τον εθελοντισμό, τις τέχνες και τον πολιτισμό (π.χ επισκέψεις σε μουσεία, ομάδες χορού, μουσικής, ζωγραφικής, γλυπτικής κ.α).
Παρέχοντας ένα εύρος δράσεων, οι δυνάμει συμμετέχοντες θα έχουν τη δυνατότητα να βρούνε δράσεις της αρεσκείας τους, να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητά τους, να παραμείνουν κοινωνικά ενεργοί και να κάνουν νέες γνωριμίες με ανθρώπους που έχουν την ίδια διάγνωση και πιθανότατα να δημιουργήσουν φιλικές σχέσεις, μειώνοντας με αυτό τον τρόπο αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης.
Συνταγογράφηση Τέχνης;
Οι τέχνες έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως μέσα στους αιώνες ως τρόπος εορτασμού αλλά και ως μέρος τελετουργικών ίασης και θεραπείας για πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς.
Η σύνδεση της τέχνης μέσα από τελετουργικά, με το μεταφυσικό έχει χρησιμοποιηθεί, και σε ορισμένες περιοχές εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ως η κυρίαρχη μέθοδος πρόληψης και θεραπείας σωματικών και ψυχικών νόσων τόσο για μεμονωμένες περιπτώσεις όσο και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο (Karkou &Sanderson, 2006).
Ωστόσο, η γνώση μας για το πως οι τέχνες και οι θεραπείες μέσω τέχνης μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα που ζούνε με άνοια είναι ακόμη περιορισμένη και χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να μάθουμε σε ποιο βαθμό μπορούν να βοηθήσουν στις άνοιες, με ποιο τρόπο καθώς και ποιες μορφές είναι πιο αποτελεσματικές.
Μια πρόσφατη εκτενής επισκόπηση των έως τώρα σχετικών ερευνών που πραγματοποιήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Fancourt & Finn, 2019) αναγνώρισε το ρόλο των τεχνών για την πρόληψη ασθενειών, την προαγωγή υγείας και τη διαχείριση και θεραπεία των ασθενειών καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, επισημαίνοντας και συστήνοντας, παράλληλα, τη χρήση τους για την άνοια (σελ. viii).
Πιο συγκεκριμένα, βρέθηκε πως η φυσική δραστηριότητα μέσα από τη συμμετοχή σε δράσεις και παρεμβάσεις τέχνης μπορεί να μειώσει την καθιστική συμπεριφορά, που σχετίζεται με την άνοια αλλά και την κατάθλιψη (σελ.4). Επίσης, στην ίδια επισκόπηση αναφέρεται πως οι τέχνες μπορούν να λειτουργήσουν ώς γέφυρα μεταξύ διαφορετικών ομάδων με το χορό να επισημαίνεται πως προωθεί την κοινωνική ένταξη των ατόμων με άνοια και των υποστηρικτών τους (Skinner et al., 2018).
Όντως, ο χορός έχει βρεθεί πως είναι μια ιδιαίτερα δημοφιλής δραστηριότητα για τα άτομα τρίτης ηλικίας, καθώς είναι μια ευχάριστη εμπειρία που συνδυάζει «άσκηση, ικανότητα, συντροφικότητα και μια ρομαντική ηχώ από τα νεανικά χρόνια», ενώ ταυτόχρονα μπορεί να δυναμώσει τις οικογενειακές σχέσεις και να διευρύνει τον κοινωνικό κύκλο (Mavrovouniotis & Argiriadou, 2008).
Η χοροκινητική ψυχοθεραπεία- η ψυχοθεραπευτική, δηλαδή, χρήση της κίνησης και του χορού μέσα από την οποία το άτομο μπορεί να συμμετέχει δημιουργικά σε μια διαδικασία για την προώθηση της συναισθηματικής, γνωστικής, φυσικής και κοινωνικής του ένταξης έχει βρεθεί πως συμβάλλει θετικά στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης, της ψυχικής υγείας και ευημερίας αλλά και της κοινωνικής ενσωμάτωσης των ατόμων με άνοια ενώ παράλληλα βελτιώνει την ποιότητα ζωής τους και μειώνει το «βάρος» της φροντίδας τους στους περιθάλποντες τους (Association for Dance Movement Psychotherapy UK ADMP UK 2012, p 1, in Karkou & Meekums, 2017, Klimova, Valis, & Kuca, 2017).
Διαβάστε σχετικά: 5 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για την άνοια
Σχεδιάζοντας την επόμενη μέρα
Αναμφισβήτητα τα άτομα με άνοια και οι περιθάλποντες τους έχουν πληγεί από την πανδημία του κορωνοΐού δυσανάλογα με άλλους πληθυσμούς. Σχεδιάζοντας λοιπόν την επόμενη μέρα χρειάζεται να σκεφτούμε πρακτικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις, η συμμετοχή στις οποίες θα μπορούσε να αποτελέσει μια πηγή χαράς και ευχαρίστησης για τους ηλικιωμένους, δημιουργώντας ευκαιρίες για δημιουργικότητα και κοινωνική συμμετοχή.
Συμπερασματικά, λοιπόν, θα μπορούσαμε να δούμε την κοινωνική συνταγογράφηση ως μια στρατηγική που πληροί τις προδιαγραφές καθώς πρωταρχικός στόχος της είναι η αποιατρικοποίηση των ψυχοκοινωνικών αναγκών και η επέκταση των επιλογών πέραν της φαρμακευτικής αγωγής και της ψυχοθεραπείας/ συμβουλευτικής, που σε πολλές περιπτώσεις η πρόσβαση σε αυτές είναι δύσκολη ή/και απαιτεί σημαντικό διάστημα αναμονής.
Οι τέχνες ως κοινωνικές και δυνάμει θεραπευτικές δραστηριότητες, με κυρίαρχο το χορό και τη χοροκινητική θεραπεία, αποτελούν πολλά υποσχόμενες δράσεις/ παρεμβάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη βελτίωση της σωματικής και ψυχικής υγείας των ατόμων με άνοια και των υποστηρικτών τους προσφέροντας τους τη δυνατότητα να κινούνται/ ασκούνται, να ψυχαγωγούνται και να εκφράζονται δημιουργικά μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
Υιοθετώντας τη δύναμη της τέχνης μέσα από κοινωνικές δράσεις, προωθείται η ατομική ανεξαρτησία, η αυτονομία, η ψυχική ανθεκτικότητα και η ευημερία των ατόμων με άνοια εστιάζοντας σε αυτά που τα άτομα μπορούν και αρέσκονται να κάνουν, θέτοντας στο επίκεντρο το ίδιο το άτομο και τις εξατομικευμένες δυνατότητες, ανάγκες και επιθυμίες του.
Βιβλιογραφία
- Chatterjee, H. J., Camic, P. M., Lockyer, B., & Thomson, L. J. (2018). Non-clinical community interventions: a systematised review of social prescribing schemes. Arts & Health, 10(2), 97-123.
- Fancourt D, Finn S. (2019). What is the evidence on the role of the arts in improving health and well-being? A scoping review. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe (Health Evidence Network (HEN) synthesis report 67).
- Karkou, V., & Meekums, B. (2017). Dance movement therapy for dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews, (2).
- Karkou, V., & Sanderson, P. (2006). Arts therapies: A research-based map of the field. Elsevier Health Sciences.
- Klimova, B., Valis, M., & Kuca, K. (2017). Dancing as an intervention tool for people with dementia: a mini-review dancing and dementia. Current Alzheimer Research, 14(12), 1264-1269.
- Mavrovouniotis, F., & Argiriadou, E. (2008). Dance, old people and psychosomatic health. Inquiries in Sport & Physical Education, 6(2), 222-231.
- National Endowment for Science, Technology and the Arts (NESTA). (2013). More than Medicine: New service for people powered health. London: NESTA Innovation Unit.
- Nguyen, T., & Li, X. (2020). Understanding public-stigma and self-stigma in the context of dementia: A systematic review of the global literature. Dementia, 19(2), 148-181. doi:10.1177/1471301218800122
- Pescheny, J. V., Pappas, Y., & Randhawa, G. (2018). Facilitators and barriers of implementing and delivering social prescribing services: a systematic review. BMC Health Services Research, 18(1), 86.
- Roth, G. (2011). Maps to ecstasy: The healing power of movement. New World Library.
- Skinner, M. W., Herron, R. V., Bar, R. J., Kontos, P., & Menec, V. (2018). Improving social inclusion for people with dementia and carers through sharing dance: a qualitative sequential continuum of care pilot study protocol. BMJ open, 8(11).
- Swaffer, K. (2014). Dementia: stigma, language, and dementia-friendly. Dementia, 13(6) 709–716
- The King’s Fund (February 2, 2017). What is social prescribing. https://www.kingsfund.org.uk/publications/social-prescribing
- Vernooij-Dassen, M., Moniz-Cook, E., Verhey, F., Chattat, R., Woods, B., Meiland, F., … & de Vugt, M. (2020). Bridging the divide between biomedical and psychosocial approaches in dementia research: the 2019 INTERDEM manifesto. Aging & Mental Health, 1-7.
