Για πολλούς από εμάς, «καλή ημέρα» σημαίνει ότι τηρήσαμε το χρονοδιάγραμμα και τις προθεσμίες που είχαμε και ανταποκριθήκαμε στις υποχρεώσεις μας. Εκτός από λίγες απογοητεύσεις και ενοχλήσεις, τα περισσότερα από όσα κάνουμε, δεν μας φαίνονται αγχωτικά. Έχουμε συνηθίσει να περνάμε τον χρόνο μας με αυτό τον τρόπο. Γνωρίζουμε τους καθημερινούς στρεσογόνους μας παράγοντες, πώς να τους χειριζόμαστε και πιστεύουμε ότι μπορούμε να τους προσπεράσουμε επειδή έχουν συγκεκριμένη χρονική διάρκεια.
Στο μεγαλύτερο μέρος τους, οι στρεσογόνοι αυτοί παράγοντες βρίσκονται υπό έλεγχο. Και αυτή η συνειδητοποίηση λειτουργεί σαν διαμεσολαβητής ανάμεσα στην βραχυπρόθεσμη επίδραση των ορμονών του σώματός μας και των χημικών ουσιών που μας βοηθούν να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε γρήγορα.
Όμως, το χρόνιο άγχος είναι άλλη κατάσταση. Περιλαμβάνει καταστάσεις που πρέπει να υπομείνουμε για παρατεταμένες χρονικές περιόδους και για τις οποίες αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε περιορισμένο έλεγχο. Μπορεί το χρόνιο αυτό άγχος να περιλαμβάνει μια δίκη, που φαίνεται πως δεν έχει τέλος, μακροχρόνια ανεργία, συνεχή σύγκρουση ανάμεσα σε εμάς και τον πρώην σύντροφό μας σχετικά με τα οικονομικά ή τα παιδιά μας, ασταμάτητα προβλήματα στην οικογένεια, ή χρόνιες ασθένειες σε αγαπημένα μας πρόσωπα ή σ’ εμάς τους ίδιους. Καταστάσεις σαν αυτές εμφανίζονταν λιγότερο συχνά στη ζωή μας στο παρελθόν.
Όμως, οι καιροί έχουν αλλάξει. Οι περισσότεροι από εμάς αντιμετωπίζουν μια μόνιμη απειλή για απώλεια της δουλειάς, του σπιτιού ή της υγείας τους. Επίσης, οι φυσικές καταστροφές, η παγκόσμια τρομοκρατία, η απώλεια της ταυτότητάς μας και οι περιβαλλοντικές αλλαγές που απειλούν τις προμήθειες νερού και τροφής, καθώς επίσης και τα νέα στελέχη των ιών που εμφανίζονται σε όλο τον κόσμο, αγγίζουν τις ζωές όλων μας.
Πραγματικά, το χρόνιο άγχος φαίνεται να είναι πιο συνηθισμένο σήμερα (τα επίπεδα του στρες εκτινάχθηκαν π.χ. στην Αμερική κατά 30% σε 30 χρόνια). Όμως, οι αρνητικές επιπτώσεις του στην υγεία μας είναι πολύ πιο σοβαρές από το κοινό κρυολόγημα ή τις πεπτικές διαταραχές που επιφέρει το βραχυπρόθεσμο στρες. Υπάρχει ένα μεγάλο μέρος της έρευνας που δείχνει ότι το επίμονο μακροχρόνιο στρες προκαλεί σοβαρές αλλαγές στο σώμα μας και μειώνει τις χημικές ουσίες, τις ορμόνες και τα ένζυμα που είναι ζωτικής σημασίας για τις φυσικές διεργασίες. Το χρόνιο στρες έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί ή επισπεύδει πολλές εκφυλιστικές ασθένειες που περιλαμβάνουν τον διαβήτη τύπου 2 και το σύνδρομο της καρδιακής νόσου (επίσης γνωστό ως μεταβολικό σύνδρομο), διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος και επίσηςκατάθλιψη.
Πώς απαντάει το σώμα μας στο στρες
Ο εγκέφαλος έχει ένα ενσωματωμένο σύστημα ελέγχου αντίδρασης που ρυθμίζει τη ροή των ορμονών του σώματος και των χημικών που μας δίνουν τη σωματική και ψυχική δύναμη για να αντιμετωπίσουμε τις συνήθεις πιέσεις. Δίνει σήμα στο σώμα για να απελευθερώσει την ορμόνη του στρες, την κορτιζόλη, λιπαρά οξέα, και σάκχαρα στο αίμα για να μας βοηθήσει να σκεφτούμε και να δράσουμε γρήγορα. Το πεπτικό και το ανοσοποιητικό σύστημα προσωρινά διακόπτουν την λειτουργία τους, έτσι ώστε οι διαδικασίες του σώματος να είναι σε θέση να μας προσφέρουν βοήθεια για να αντιμετωπίσουμε ή να ξεφύγουμε από αυτό που μας απειλεί.
Επίσης, οι χημικές ουσίες του σώματος (νευροδιαβιβαστές και ορμόνες) μετατοπίζονται σε κυτταρικό επίπεδο για να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε το άγχος. Καθώς ο στρεσογόνος παράγοντας μειώνεται, οι χημικές ουσίες που μας ρύθμισαν για να αντιμετωπίσουμε τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις του στρες επανέρχονται στα φυσιολογικά επίπεδα.
Αλλά, με την παρατεταμένη έκκριση κορτιζόλης, τα λιπαρά οξέα και τα σάκχαρα κυκλοφορούν συνεχώς μέσα στο αίμα το οποίο αρχίζει να μεταβάλλει την ακεραιότητα των κυττάρων του σώματος. Τα κύτταρα του σώματος γίνονται λιγότερο διαπερατά, γεγονός που καθιστά δύσκολο για τα θρεπτικά συστατικά, τα κυτταρικά άλατα, και τις χημικές ουσίες των νεύρων να ρέουν μέσα σ’αυτά. Επίσης, η χρόνια ροή των σακχάρων στο αίμα σημαίνει ότι το πάγκρεας πρέπει να λειτουργεί ακατάπαυστα για να αποθηκεύει την περίσσεια ποσότητα σακχάρου στο αίμα, ώστε να μην πάθουμε εγκεφαλικό επεισόδιο.
Το χρόνιο στρες προκαλεί τον εγκέφαλο να ξοδεύει όλο και περισσότερο χρόνο κατευθύνοντας τις δραστηριότητες για να στηρίξει την αντίδραση στο στρες και λιγότερο χρόνο στην παράδοση οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών στα κύτταρα του σώματος. Με την πάροδο του χρόνου, τα νευρικά κύτταρα χάνουν ό, τι χρειάζονται για να ευδοκιμήσουν, γεγονός το οποίο εμποδίζει την επανόρθωση και την αναγέννησή τους και επιταχύνει το ρυθμό με τον οποίο τα ηλικιακά κύτταρα μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση του μεγέθους του εγκεφάλου μας.
Το χρόνιο στρες είναι σαφώς στενά συνδεδεμένο με μια σειρά από ασθένειες και διαταραχές που μπορεί να προκαλέσουν θνησιμότητα και να απειλήσουν την ποιότητα της ζωής μας, όπως ο καρκίνος, η παχυσαρκία, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο διαβήτης τύπου 2, οι καρδιακές παθήσεις, η κατάθλιψη, το άγχος και οι διαταραχές ύπνου.
Χρειαζόμαστε μια νέα νοοτροπία για να αντιμετωπίσουμε το χρόνιο στρες
Έχουμε την τάση να θεωρούμε το στρες σαν έναν ιό που έχει εισβάλει στο σώμα μας και μας έχει κυριεύσει. Αρκεί να σκεφτούμε τις λέξεις που χρησιμοποιούμε όταν αισθανόμαστε αγχωμένοι. «Είμαστε στο χείλος του γκρεμού», «καταρρέουμε», «παθαίνουμε νευρικό κλονισμό», «είμαστε συγκλονισμένοι», «δεν είμαστε ο εαυτός μας», «χάνουμε τα λογικά μας» και «δεν μπορούμε να το αντέξουμε άλλο». Αυτές οι εκφράσεις δείχνουν ότι η φυσιολογική αντίδρασή μας στο στρες κάθε άλλο παρά φυσιολογική είναι.
Αυτό είναι λάθος. Αυτή η αντίδραση του οργανισμού μας στο στρες είναι λογική και προστατευτική. Είναι ο τρόπος με τον οποίο το σώμα μας ενεργοποιείται για αντιμετωπίσει τον στρεσογόνο παράγοντα ή για να τρέξει μακριά του. Αναγνωρίζοντας ότι η αντίδραση στο στρες είναι φίλος μας και όχι εχθρός, μας επιτρέπεται να το αντιμετωπίσουμε παρά να του συμπεριφερθούμε σαν έναν ιό που θα φύγει στον δικό του χρόνο.
Το χρόνιο στρες προϋποθέτει ότι έχουμε μπει σε μια νοοτροπία να υπηρετούμε το σώμα μας με την ίδια προσοχή, ενδιαφέρον και φροντίδα που δίνουμε στα αυτοκίνητά μας, τα σπίτια, και την εξωτερική μας εμφάνιση. Οι άνθρωποι που αγωνίζονται με χρόνιες εκφυλιστικές ασθένειες κατανοούν αυτή την νοοτροπία. Πρέπει να τρώνε σωστά, να αναπαύονται αρκετά και να κάνουν ότι μπορούν ώστε να κρατούν την ασθένειά τους υπό έλεγχο, αν θέλουν να αισθάνονται καλά και να διατηρούν σε σταθερά επίπεδα τη νόσο τους.
Πρέπει καθημερινά να φροντίζουμε να «επιδιορθώνουμε» και να αναζωογονούμε το σώμα μας και τα κύτταρά μας. Θα μπορούσαμε να αρχίσουμε να τρεφόμαστε με τρόπο που να ενισχύει τον εγκέφαλό μας και που αντιστέκεται στις αρνητικές επιπτώσεις του χρόνιου στρες. Επίσης, η τακτική σωματική άσκηση, θα μας βοηθήσει να αποδιώξουμε τις αρνητικές επιπτώσεις του στρες και να επανενεργοποιήσουμε το τμήμα του νευρικού συστήματος που μας βοηθά να χαλαρώσουμε.
Η άσκηση μας βοηθά επίσης να αυξήσουμε τα επίπεδα των χημικών ουσιών και των ορμονών του εγκεφάλου που σταματούν την πρόωρη γήρανση με την προώθηση της αναγέννησης των κυττάρων και των νεύρων του εγκεφάλου. Επιπλέον, η καθημερινή χαλάρωση, η ανάπαυση και η αποκατάσταση του σώματος μας, βοηθά να επαναφέρουμε την κορτιζόλη, τα λιπαρά οξέα και τα σάκχαρα στο αίμα σε φυσιολογικά επίπεδα.
Θετικές πρακτικές φροντίδας μας κρατούν υγιείς κατά τη διάρκεια ιδιαίτερα στρεσογόνων περιόδων και μας κάνουν να νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Όμως, ακόμα κι έτσι, χρειάζεται να βρούμε έναν τρόπο για να συνεχίσουμε να επηρεάζουμε τη ζωή μας, παρά την ύπαρξη των χρόνιων στρεσογόνων παραγόντων που μας κάνουν να αισθανόμαστε στάσιμοι. Είναι ζωτικής σημασίας για τη σωματική, συναισθηματική και πνευματική υγεία μας η επανάκτηση της ικανότητάς μας να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις.
«Αν μία πόρτα είναι κλειστή, βρες μια άλλη να ανοίξεις».
Όταν δεν μπορούμε να αναχαιτίσουμε έναν στρεσογόνο παράγοντα, τότε πρέπει να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση βρίσκοντας κάτι άλλο που μπορούμε να αλλάξουμε. Έτσι μπορούμε να δουλέψουμε πάνω σ’αυτό και να ανακουφιστούμε από την ένταση, την απόγνωση και την απελπισία που συνοδεύουν το χρόνιο στρες. Με αυτό τον τρόπο εξακολουθούμε να μαθαίνουμε και να αναπτυσσόμαστε. Πάντα υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να διατηρήσουμε το νόημα, να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε και να αναπτυσσόμαστε και αυτό μας δίνει πίσω την αίσθηση του ελέγχου στις ζωές μας.
Δεν έχει σημασία πόσο μικρό ή μεγάλο είναι αυτό το συναίσθημα. Ίσως, θέλατε πάντα να μάθετε μια ξένη γλώσσα, να κάνετε αθλητισμό, να παίξετε πιάνο ή να ασχοληθείτε με εθελοντισμό ή άλλες δραστηριότητες. Το σημαντικό πράγμα για τη διασφάλιση της υγείας μας είναι να μη σταματάμε να ψάχνουμε πόρτες που μας ανοίγουν νέες προοπτικές. Να θυμάστε, αν προσπαθούμε να λύσουμε τα προβλήματά μας και να ανοίξουμε νέους δρόμους ανάπτυξης, τότε πραγματικά μειώνουμε το ποσοστό του χρόνιου στρες στη ζωή μας.
