«Αγχώνομαι που… αγχώνομαι».
Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, η ζωή από το πρωί μέχρι το βράδυ είναι γεμάτη από στρεσσογόνες καταστάσεις. Μέσα στην ημέρα, προσπαθούμε να τηρήσουμε προθεσμίες, να λύσουμε προβλήματα, να αποφύγουμε την κίνηση στους δρόμους και να πληρώσουμε διάφορους λογαριασμούς – η λίστα με τα στρεσσογόνα ερεθίσματα φαίνεται να μην τελειώνει ποτέ.
Έχουμε συνηθίσει να ακούμε ότι το στρες, τουλάχιστον όταν είναι σε υψηλά επίπεδα και για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν έχει επιπτώσεις μόνο στην ψυχική, αλλά και στην σωματική μας υγεία προκαλώντας διάφορα προβλήματα που μπορούν να ξεκινούν από ένα κοινό κρυολόγημα και να φτάνουν ίσως ακόμα και σε μία σοβαρή… καρδιοπάθεια.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι απόψεις των ψυχολόγων οι οποίες ήταν βασισμένες σε κάποια επιστημονικά ευρήματα που έδειχναν ότι το χρόνιο στρες είχε καταστρεπτική επίδραση στο ανθρώπινο σώμα, δημιουργούσαν μάλλον παραπάνω… στρες. Θεωρούσαμε ότι το στρες είναι εχθρός και καλλιεργούσαμε μια νοοτροπία αποφυγής του πάση θυσία. Πόσο βοηθητικό όμως είναι να λες σε έναν άνθρωπο να σταματήσει να αγχώνεται γιατί, αν συνεχίσει, ίσως το «πληρώσει» με την ζωή του στο μέλλον;
Αν ως ψυχολόγοι είμαστε υπεύθυνοι για την ψυχολογική ευημερία των ανθρώπων και την αύξηση των επιπέδων χαράς και ικανοποίησής τους από την ζωή, κατά πόσο αυτές οι απόψεις ενίσχυαν ή υπονόμευαν τόσα χρόνια το επαγγελματικό μας έργο; Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά;
Διαβάστε σχετικά: Διαχείριση άγχους: Απλές καθημερινές συμβουλές
«Καλό» και «κακό» στρες
Υπάρχουν επιλογές και φυσικά ο εξωραϊσμός της κατάστασης δεν θα ήταν μέσα σε αυτές. Οι περισσότεροι ερευνητές διαχωρίζουν το στρες σε «καλό» (eustress) και «κακό» (distress) παρουσιάζοντας κάπως πιο μοιρασμένα τα πιθανά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αυτής της φυσιολογικής διεργασίας του σώματος σε καταστάσεις κινδύνου και/ή απειλής.
Με λίγα λόγια, αν το στρες είναι ελεγχόμενο και αφορά πραγματικές καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε στο «εδώ και τώρα», μάς κινητοποιεί και μας βοηθά να αποδώσουμε καλά. Αντίθετα, αν είναι πολύ έντονο και σχετίζεται με υποθετικές καταστάσεις και μη ρεαλιστικές ανησυχίες στις οποίες δεν ελλοχεύει κάποιος αντικειμενικός κίνδυνος, τότε τείνει να διαρκεί, αποδιοργανώνοντάς μας και απειλώντας την καθημερινή μας λειτουργικότητα (άγχος).
Ωστόσο, θεωρώ ότι και αυτή η προσέγγιση δεν μας εξυπηρετεί τόσο πολύ σε πρακτικό επίπεδο, πάρα μόνο σε εννοιολογικό. Το στρες είναι η σωματική αντίδραση που εκδηλώνουμε όταν κάτι για το οποίο νοιαζόμαστε (π.χ. η ζωή μας, η υγεία μας, το μέλλον των παιδιών μας, η υπόληψή μας, η καριέρα μας κτλ.) διακυβεύεται.
Σίγουρα, παρόλο που εξ΄ ορισμού ένα «διακύβευμα» μπορεί να είναι πιο σημαντικό από ένα άλλο (π.χ. η υγεία σε σχέση με την υπόληψή μας), σχεδόν πάντα θα προκύπτουν απειλητικές καταστάσεις στην ζωή για τις οποίες θα βιώνουμε πιο συχνά «δυσφορικό» στρες. Επίσης, ο βαθμός έντασης του στρες για παρόμοιες στρεσσογόνες καταστάσεις που βιώνουμε όλοι ανεξαιρέτως και τα επίπεδα υποκειμενικής ανεκτικότητας διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Αν μια μαθήτρια αντιμετωπίζει πολύ έντονο στρες σε συνθήκες γραπτών εξετάσεων αλλά κάθε φορά καταφέρνει να πάρει άριστα βιώνει «ευστρές» ή «δυστρές»; Υπάρχει όμως κάποιος τρόπος ώστε να βιώνουμε όλο και περισσότερο «ευστρές» και αν ναι, ποιος είναι αυτός;
Επηρεάζεται η υγεία από τις… πεποιθήσεις μας για το στρες;
Το 1998, στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison των Η.Π.Α, ξεκίνησε μια μεγάλη έρευνα από την Keller και τους συνεργάτες της με δείγμα 29.000 ενήλικα άτομα τα οποία ρωτήθηκαν για τα επίπεδα του στρες τους, τους τρόπους διαχείρισης του άγχους τους και τις πεποιθήσεις τους αναφορικά με το πώς το στρες επηρεάζει την υγεία.
Αυτή η έρευνα συνεχίστηκε για τα επόμενα 7 χρόνια και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Αρχικά, οι ερευνητές βρήκαν ότι οι άνθρωποι που είχαν πιο αυξημένα επίπεδα στρες, είχαν 43% πιο πολλές πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα από κάποια σωματική πάθηση (π.χ. καρδιοπάθεια).
Ωστόσο, αυτό το υψηλό ρίσκο ήταν πραγματικό μόνο για όσους συμμετέχοντες πίστευαν ότι το άγχος τους είναι επιβλαβές για την υγεία. Από την άλλη μεριά, οι συμμετέχοντες που βίωναν έντονο στρες, αλλά πίστευαν ότι αυτό δεν θα έχει κάποια αρνητική επίπτωση στην υγεία τους, είχαν τον πιο μειωμένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου ακόμα και συγκριτικά με τους συμμετέχοντες που δήλωσαν ότι βίωναν σχετικά λίγο στρες στην ζωή τους!
Συνεπώς, οι ερευνητές συμπέραναν ότι κάποιοι συμμετέχοντες πέθαναν σε αυτό το διάστημα της επταετίας όχι από το στρες, αλλά από την… πεποίθησή τους ότι είναι επιβλαβές για την υγεία! Πως εξηγείται όμως αυτό;
Όταν αγχωνόμαστε για μία συνθήκη, η καρδιά μας αρχίζει να χτυπάει δυνατά, το στόμα μας «στεγνώνει», η αναπνοή μας γίνεται γρηγορότερη και κάποιες φορές μπορεί να μας λούζει και κρύος ιδρώτας.
Όταν συμβαίνει αυτό, τις περισσότερες φορές ανησυχούμε ότι το άγχος μας δεν θα μάς επιτρέψει να αποδώσουμε καλά κάτω από πίεση, θα μας κάνει να φανούμε «χαζοί» σε μια κοινωνική περίσταση ή θα εκθέσει όλες τις «αδυναμίες» μας στους άλλους. Τι θα συνέβαινε όμως αν σκεφτόμασταν διαφορετικά; Αν σκεφτόμασταν ότι εκείνη την στιγμή που είμαστε αγχωμένοι, το σώμα μας μάς προετοιμάζει για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά μία πρόκληση…
Στρες: Ένας ανέλπιστος σύμμαχος
Σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι εφόσον καταφέρουμε να δούμε το στρες σαν σύμμαχο, μπορούμε να επηρεάσουμε, σε βιοχημικό επίπεδο, και την αντίδραση του σώματος σε μία απειλητική κατάσταση.
Για παράδειγμα, κάποιοι ερευνητές εκπαίδευσαν τους συμμετέχοντες να αντιλαμβάνονται το άγχος τους ως μια βοήθεια που τους παρέχει το σώμα ώστε να αποδώσουν καλύτερα σε απαιτητικές συνθήκες και διαπίστωσαν ότι, μετά το τέλος της μελέτης, ήταν λιγότερο αγχωμένοι, λιγότερο ανήσυχοι και πιο σίγουροι για τον εαυτό τους.
Παρατήρησαν όμως κάτι ακόμα πιο εντυπωσιακό… Σε μια κατάσταση σωματικού στρες, τα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς συστέλλονται και αυτός είναι ένας από τους λόγους που το χρόνιο στρες έχει συνδεθεί με τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Οι ερευνητές όμως είδαν ότι μετά την εκπαίδευση που παρείχαν στους συμμετέχοντες, τα αιμοφόρα αγγεία τους παρέμειναν σε «χαλαρή» κατάσταση παρόλο που η καρδιά τους συνέχιζε να χτυπάει δυνατά όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με το τεχνητό φοβικό ερέθισμα. Αυτή η χαλαρή κατάσταση των αιμοφόρων αγγείων παρατηρείται μάλιστα πιο συχνά όταν είμαστε χαρούμενοι ή όταν νιώθουμε ότι κάνουμε κάτι γενναίο!
Διαβάστε σχετικά: Πως να μετατρέψετε το άγχος σε υπερδύναμη
Η «άγνωστη» ορμόνη του στρες
Πολλοί δεν γνωρίζουμε ότι πέρα από τις γνωστές ορμόνες του στρες (π.χ. αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη κτλ.) που εκκρίνονται στο σώμα όταν αντιμετωπίζουμε μια απειλητική κατάσταση, εκκρίνεται και άλλη μία νευρο-ορμόνη η αξία της οποίας έχει υποτιμηθεί αρκετά σε σχέση με το άγχος.
Η οξυτοκίνη, μια ορμόνη που συνήθως απελευθερώνεται όταν αγκαλιάζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα, εκκρίνεται και όταν είμαστε αγχωμένοι παρακινώντας μας συχνά να αναζητήσουμε στήριξη στους άλλους. Η οξυτοκίνη δεν αποτελεί όμως απλά μία βιολογικά προδιατεθειμένη παρακίνηση για αναζήτηση υποστήριξης από τους άλλους, αλλά παίζει σημαντικό ρόλο και… στην σωματική μας υγεία μας.
Έρευνες δείχνουν ότι η απελευθέρωσή της προστατεύει το καρδιαγγειακό μας σύστημα από τις παραπάνω ορμόνες του στρες δρώντας ως φυσικό αντιφλεγμονώδες και βοηθώντας τα αιμοφόρα αγγεία να παραμείνουν «χαλαρά» ακόμα και κάτω από συνθήκες έντονης πίεσης.
Ακόμα, επειδή η καρδιά διαθέτει υποδοχείς οξυτοκίνης, η συγκεκριμένη ορμόνη συμβάλλει στην αναγέννηση των καρδιακών κυττάρων και στην «επιδιόρθωσή» τους από την χρόνια επίδραση του στρες. Ωστόσο, το πιο σημαντικό εύρημα είναι ότι απελευθερώνουμε περισσότερη οξυτοκίνη όσο ερχόμαστε σε επαφή με τους άλλους, είτε για να τους μιλήσουμε για όσα μάς αγχώνουν, είτε για να τους προσφέρουμε υποστήριξη.
Η… θετική πλευρά του στρες
Φαίνεται ότι η σωματική αντίδραση σε στρεσσογόνες καταστάσεις, έχει έναν εσωτερικό μηχανισμό που αυξάνει την ανθεκτικότητά μας απέναντι στο άγχος, μάς φέρνει πιο κοντά στους άλλους και επιδρά θετικά στην υγεία μας. Βλέπουμε λοιπόν ότι οι αρνητικές επιπτώσεις του άγχους στην σωματική υγεία δεν είναι αναπόφευκτες.
Όσο οξύμωρο και να μάς φαίνεται, ο τρόπος που σκεφτόμαστε και ενεργούμε μπορεί να μετατρέψει την εμπειρία του άγχους σε μία κατεξοχήν…θετική εμπειρία. Σε αυτό το σημείο, πρέπει να αναφερθεί ότι σε περιπτώσεις που ταλαιπωρείται το άτομο από κάποια αγχώδη διαταραχή η οποία επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα της ζωής του, η αναζήτηση και η λήψη βοήθειας από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας είναι η καλύτερη λύση.
Στο ασφαλές περιβάλλον της ψυχοθεραπείας και με την καθοδήγηση του ειδικού, το άτομο μπορεί να αλλάξει σταδιακά τον τρόπο που σκέφτεται το στρες και να οδηγηθεί προς μία τέτοια θετική εμπειρία.
Ας μην ξεχνάμε ακόμα ότι μια ζωή που έχει νόημα είναι συνυφασμένη με γεγονότα που εκλύουν στρες και θέτουν διάφορες προκλήσεις στην καθημερινότητά μας. Η αίσθηση του σκοπού που έχουμε στην ζωή πολλές φορές πηγάζει από την υπερπήδηση κάποιων καθημερινών εμποδίων.
Αρκεί να σκεφτούμε ότι οι πιο σημαντικοί ρόλοι που επιτελούμε (π.χ. ως επαγγελματίες, γονείς και/ή σύντροφοι) δημιουργούν και το περισσότερο στρες στην ζωή μας. Σύγχρονες έρευνες μάλιστα υποστηρίζουν ότι μια ζωή δίχως στρες δεν είναι απαραίτητα μια ευτυχισμένη ζωή. Οι άνθρωποι τείνουν να είναι πιο χαρούμενοι όταν είναι απασχολημένοι και αυτό ίσως εξηγεί γιατί το 40% των ανθρώπων που συνταξιοδοτούνται υποφέρουν στην συνέχεια από συμπτώματα κατάθλιψης.
Συμπέρασμα
Εν κατακλείδι, εφόσον επιλέξουμε να δούμε το στρες ως μια βοήθεια που μάς παρέχει το σώμα μας ώστε να ανταποκριθούμε πιο αποτελεσματικά σε μία πιθανή πρόκληση, τότε, τόσο σε συμπεριφορικό όσο και σε βιολογικό επίπεδο, γινόμαστε ολοένα και πιο γενναίοι. Από την άλλη μεριά, όσο συνδεόμαστε με τους άλλους και αλληλοϋποστηριζόμαστε σε καταστάσεις έντονου άγχους και ανησυχίας, όπως αυτή που διανύουμε το τελευταίο διάστημα, τόσο αυξάνουμε την ψυχική ανθεκτικότητά μας.
Φυσικά αν και δεν θα ευχόμασταν ποτέ να έχουμε περισσότερες αγχωτικές εμπειρίες στην ζωή μας, η ύπαρξή τους ίσως μάς υπενθυμίζει από εδώ και πέρα πόση γενναιότητα και συμπόνια δείξαμε όσες φορές καταφέραμε να τις ξεπεράσουμε.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
