Ψυχιατρικά Νοσήματα: Θεραπεία και Παρενέργειες - Ποια είναι η απάντηση της Φαρμακογονιδιωματικής

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην θεραπεία ψυχικών διαταραχών είναι η διαχείριση και η αντιμετώπιση των παρενεργειών της φαρμακοθεραπείας. Τόσο για τον ψυχίατρο όσο και για τον ψυχολόγο, αποτελεί ένα από τα βασικότερα ζητήματα που προκύπτουν στην θεραπεία.

Τα ψυχιατρικά φάρμακα είναι πρώτα στην σημαντικότητα των παρενεργειών που μπορεί να προκληθούν. Είναι απαραίτητη η παρακολούθηση της θεραπείας κατά τον πρώτο καιρό και συνήθως πραγματοποιούνται ποικίλες ρυθμίσεις της φαρμακοθεραπείας.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε, πως συνταγογραφείται ένα ενδεδειγμένο φάρμακο, έχοντας ως δεδομένο είτε την διακοπή του σε δεύτερο χρόνο είτε την αλλαγή της δόσης. Από την άλλη, στην ψυχοθεραπευτική παρέμβαση συχνά παρακωλύεται η πρόοδος του θεραπευόμενου από τυχόν παρενέργειες που προκύπτουν.

Μέχρι και τις προηγούμενες δεκαετίες, η θεραπεία της κλινικής κατάθλιψης βασιζόταν σε μια οικογένεια φαρμάκων που ονομάζονται τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και τα συγγενή τεταρτοκυκλικά.

Αργότερα, πρωταγωνιστικό ρόλο άρχισαν να παίζουν οι επιλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI) και της νορεπινεφρίνης (SNRI) που παρουσιάζουν λιγότερη τοξικότητα. Τα παραπάνω χορηγούνται και για άλλες διαταραχές, όπως για αγχώδεις, ψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), διαταραχή υπερδραστηριότητας – διάσπασης προσοχής (ADHD) κ.α.

Ωστόσο, όλα τα ενδεδειγμένα φάρμακα έχουν σωρεία παρενεργειών όπως αυτοκτονικό ιδεασμό, έμφραγμα μυοκαρδίου, σεξουαλική δυσλειτουργία, υπέρταση, τρόμο μέχρι και μανία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την συνεχή παρακολούθηση του ασθενή με τροποποιήσεις στην φαρμακοθεραπεία του κάτι που μεταφράζεται σε περισσότερο χρόνο σταθεροποίησης.

Ένας καινοτόμος κλάδος έρχεται να δώσει απάντηση στα παραπάνω εμπόδια. Αυτός της φαρμακογονιδιωματικής.

Τι είναι όμως η φαρμακογονιδιωματική;

Ο Ιπποκράτης τον 4ο π.X. αιώνα είχε αναφέρει ότι: …είναι σημαντικότερο να γνωρίζει κανείς τι είδους άνθρωπος πάσχει από μια ασθένεια παρά από τι είδους ασθένεια πάσχει κάποιος άνθρωπος. Πάνω σε αυτήν την λογική βασίζεται και ο κλάδος της φαρμακογονιδιωματικής. Πρόκειται για εξατομικευμένη θεραπεία, η θεραπευτική δράση στρέφεται στην γενετική αιτιολογία της διαφορικής ανταπόκρισης στην εκάστοτε αγωγή.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι υπάρχει σχεδόν εξάλειψη των παρενεργειών και φυσικά άμεση ανταπόκριση του οργανισμού στην θεραπεία. Αν θέσουμε το εξής απλό ερώτημα, κατά πόσο όλοι οι οργανισμοί μπορούν να ανταποκριθούν στο ίδιο φάρμακο με τον ίδιο τρόπο, θα καταλάβουμε την αναγκαιότητα της εξατομικευμένης ιατρικής και φαρμακοθεραπείας.

Στις ΗΠΑ η 2η αιτία θανάτου είναι οι παρενέργειες ενώ περίπου 3 εκατομμύρια συνταγογραφησεις τον χρόνο αποδεικνύονται λανθασμένες. Αυτό μπορεί να πάψει να ισχύει μέσω της φαρμακογονιδιωματικής, καθώς μιλάμε για φάρμακο που φτιάχνεται βάσει του DNA του ασθενούς.

Η ανάλυση του DNA για μια ψυχιατρική νόσο αρκεί να πραγματοποιηθεί μια φορά καθώς τα γονίδια δεν μεταβάλλονται. Επιπροσθέτως δίνεται η δυνατότητα να γνωρίζουμε από πριν πόσο αποτελεσματικό θα είναι κάθε νέο φάρμακο για τον συγκεκριμένο ασθενή με την συγκεκριμένη νόσο.

Αυτή την στιγμή, βρίσκεται σε εξέλιξη η πρώτη Πανευρωπαϊκή έρευνα που επικεντρώνεται στην προληπτική φαρμακογονιδιωματική ανάλυση. Η Κοινοπραξία Ubiquitous Pharmacogenomics (U-PGx), η οποία χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Horizon-2020 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπόσχεται να δώσει μια εναλλακτική προσέγγιση σε αυτήν της «δοκιμής και σφάλματος» που ακολουθείται ως τώρα. Στην απόπειρα αυτή συμμετέχει και η Ελλάδα μαζί με άλλες 6 χώρες.

Διαβάστε σχετικά: Το εξελικτικό αίνιγμα της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών

Τι γίνεται στην Ελλάδα;

Το εργαστήριο Φαρμακογονιδιωματικής και εξατομικευμένης θεραπείας (Ε. Φ. Ε. Θ.) του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών με επιστημονικά υπεύθυνο τον καθηγητή Γεώργιο Πατρινό, αποτελεί το πρώτο θεσμοθετημένο εργαστήριο στο είδος του στην χώρα μας. Ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2018 και συμμετέχει σε πλήθος διεθνών κοινοπραξιών και ερευνητικών προγραμμάτων.

Αποτελεί ένα από τα πλέον σύγχρονα εξοπλισμένα εργαστήρια με ανθρώπινο δυναμικό που χαρακτηρίζεται από πολυδιάστατη επιστημονικότητα. Αυτή την στιγμή λαμβάνει χώρα, η μεγαλύτερη προοπτική κλινική έρευνα παγκοσμίως σχετικά με τους γενετικούς παράγοντες της συνταγογράφησης των ψυχιατρικών φαρμάκων. Ως τώρα, έχουν μελετηθεί 1350 ψυχιατρικοί ασθενείς, στα πλαίσια ευρύτερης πανευρωπαϊκής έρευνας πάνω σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες σε δείγμα 7000 ασθενών.

Πέρα από την καινοτόμο φύση του αντικειμένου, η ιδιαιτερότητα του εν λόγω εργαστηρίου αφορά και την εξαιρετικά ανθρωπιστική προσέγγιση που το χαρακτηρίζει. Είναι σημαντικό να παράγεται γνώση, είναι όμως σημαντικότερο η γνώση αυτή να βρίσκει εφαρμογή σε όλα τα κοινωνικά στρώματα με τηρούμενα δεοντολογικά πλαίσια από αξιόλογους επαγγελματίες υγείας. Έτσι είναι τέσσερις οι πυλώνες λειτουργίας του, η Έρευνα για την Δημόσια Υγεία, η Ηθική, η εκπαίδευση επαγγελματιών Υγείας και η ενημέρωση του κοινού.

Ένας από τους τρόπους που πετυχαίνει τα παραπάνω είναι η ανάπτυξη γρήγορων και αξιόπιστων φαρμακογονικών δοκιμασιών χρησιμοποιώντας ένα φορητό εργαστήριο μοριακής βιολογίας (mobile molecular biology laboratory). Με αυτόν τον τρόπο φτάνει σε απομακρυσμένες περιοχές, υπερβαίνοντας χωροταξικά και οικονομικά εμπόδια.

Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η λήψη του DNA για μια περίπτωση αφορά οποιαδήποτε δυνητική ιατρική κατάσταση στο μέλλον, καθώς θα μπορεί να δοθεί η ανάλογη ταιριαστή θεραπεία.

Αν και η Φαρμακογονιδιωματική θεωρείται από τις ταχέως αναπτυσσόμενες και πολλά υποσχόμενες κατευθύνσεις στο πεδίο της εξατομικευμένης Ιατρικής, το ερευνητικό και διδακτικό έργο είναι εξαιρετικά περιορισμένο. Είναι σημαντική η διεπιστημονική προσέγγιση της Υγείας αλλά και η σύμπραξη διαφόρων κλάδων, ώστε να υπάρξει μια νέα γενιά θεραπευτικών προσεγγίσεων που ο ασθενής θα καταπολεμά την όποια ιατρική κατάσταση, ζώντας λειτουργικά και έχοντας ποιότητα ζωής.

Πηγές

Development of rapid pharmacogenomic testing assay in a Mobile Molecular Biology Laboratory (2MoBiL)Georgios Psarias1,#, Evanthia Iliopoulou1,#, Ioannis Liopetas1, Anna Tsironi1, Dimitrios Spanos1, Athina Tsikrika1, Konstantinos Kalafatis1, Dimitra Tarousi1, Georgios Varitis1, Maria Koromina1, Stavroula Siamoglou1, George P. Patrinos1,2,3,*

University of Patras, School of Health Sciences, Department of Pharmacy, Laboratory of Pharmacogenomics and Individualized Therapy, University Campus, Rion, GR- 26504, Patras, GreeceΠατρινός ΓΠ. (2010). Φαρμακογονιδιωματική και Πρωτεομική: Εφαρμογή της εξατομικευμένης ιατρικής. Μετάφραση στα ελληνικά από: Pharmacogenomics and Proteomics: Enabling the Practice of Personalized Medicine. Steven HY, Wong SH, Linder MW, Valdes R (eds). Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα.