Το ερώτημα για τη διαδικασία που διατηρεί στον πληθυσμό σταθερή ανά τους αιώνες την παρουσία κληρονομικών ποικιλοτήτων με μειονεκτικά χαρακτηριστικά, όπως η σχιζοτυπία, η κατάθλιψη και η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, παραμένει μια παγκόσμια επιστημονική πρόκληση.
Υπάρχει άραγε κάποια σύνδεση ανάμεσα στην εξελικτική διατήρηση της χρήση ψυχοδραστικών ουσιών ή της ψύχωσης στον πληθυσμό και στην δημιουργικότητα (creativity) ή τη συναισθηματική ευρωστία (emotional fitness); Υπάρχει αρκετή παραγωγική συζήτηση στα θέματα αυτά, βασισμένη σε πολλές υποθέσεις.
Yποστηρίζεται, για παράδειγμα, ότι κάποιοι τύποι ψευδαισθήσεων θα μπορούσαν να ιδωθούν ως εξελικτικά παράγωγα (προϊόντα) ενός γνωσιακού συστήματος που σχεδιάστηκε έτσι ώστε να ανιχνεύει την απειλή. Μερικά χαρακτηριστικά λοιπόν, όπως η σχιζοτυπία, μπορεί να έχουν μία θετική διάσταση έκφρασης, που να αποδεικνύεται ευνοϊκό για την κοινότητα. Από την άλλη πλευρά όμως, το χαρακτηριστικό αυτό έχει σοβαρές συνέπειες στο άτομο, και το ψυχωτικό πλέον άτομο γίνεται «το τίμημα που πληρώνουμε για να είμαστε αυτό που είμαστε».
Διαβάστε σχετικά: 5 ψυχοτρόπα φάρμακα που άλλαξαν την ιστορία της Ψυχιατρικής
Η συν-εξέλιξη (co-evolution) επίσης του ανθρώπινου είδους με τα φυτά «προσέφερε» την ανάπτυξη νευρομεταβιβαστικών συστημάτων και τη «χρησιμοποίηση» κάποιων ιδιοτήτων, με σκοπό την προσαρμογή και τη συναισθηματική ευρωστία. Για παράδειγμα, μια σειρά μεταλλάξεων στο βάθος των χιλιετιών, «προσέφερε» στο ανθρώπινο είδος την ιδιότητα να μπορεί να μεταβολίζει το αλκοόλ και να το χρησιμοποιεί για βελτίωση του συναισθήματος.
Για την εξήγηση όλων των παραπάνω, οι Γενετιστές προτείνουν τα παρακάτω μοντέλα ανάπτυξης: (1). τα μοντέλα εκείνα που όπου η φυσική επιλογή δεν έχει προλάβει να «αφαιρέσει» τη νόσο που προκάλεσαν οι νέα μεταλλάξεις, όπως για παραδείγματα: Αναπτυξιακές διαταραχές-αυτισμός, σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, και (2). μοντέλα βασισμένα στη φυσική επιλογή, όπως για παράδειγμα, σύμφωνα με την environmental mismatch theory, κάποιο χαρακτηριστικό (trait) βελτίωνε κάποτε την ευρωστία (fitness), δηλαδή ήταν προσαρμοστικό, αλλά τώρα αλληλεπιδρά με το παρόν περιβάλλον και αποδοκιμάζεται κοινωνικά. Παραδείγματα αποτελεί η χρήση και ο εθισμός σε ψυχοδραστικές ουσίες.
Δείτε το ΒΙΝΤΕΟ της σχετικής ομιλίας («Το εξελικτικό αίνιγμα της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών», όπως παρουσιάστηκε στο 7ο Συνέδριο της obrela (24-27 Σεπτεμβρίου 2020, Λευκάδα).
