Η μελέτη προτείνει ένα νέο λειτουργικό μοντέλο αντιμετώπισης των συναισθηματικών διαταραχών.
Είναι πράγματι διαφορετικές οι ψυχολογικές διαταραχές όπως το άγχος και η κατάθλιψη ή μπορεί να είναι μέρος του ίδιου συνδρόμου; Μια πρόσφατη εργασία του Ντέιβιντ Μπάρλοου και των συνεργατών του από το Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, που δημοσιεύτηκε στο Current Directions in Psychological Science, αναφέρει ότι ορισμένες ψυχολογικές διαταραχές (ή συναισθηματικές διαταραχές) –όπως οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές διάθεσης, η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) και οι διασχιστικές διαταραχές– είναι παραλλαγές του ίδιου συνδρόμου, κέντρο του οποίου είναι ο νευρωτισμός.
Το χαρακτηριστικό προσωπικότητας του νευρωτισμού
Πριν πολλά χρόνια, ο ψυχολόγος Χανς Άιζενκ ανέφερε ότι οι ψυχικές ασθένειες προκύπτουν από αλληλεπιδράσεις μεταξύ αγχωτικών γεγονότων και του νευρωτισμού. Τι είναι όμως ο νευρωτισμός; Σε μια συνέντευξη, ο Ντέιβιντ Μπάρλοου όρισε τον νευρωτισμό ως «την τάση να βιώνεις συχνά και έντονα αρνητικά συναισθήματα ως απάντηση σε διάφορες πηγές άγχους, μαζί με μια γενική αίσθηση ανεπάρκειας και μια αντίληψη έλλειψης ελέγχου σε έντονα αρνητικά συναισθήματα και στρεσογόνα γεγονότα».
Φυσικά, όταν κάποιος πιστεύει ότι τα δύσκολα και, δυνητικά, αγχωτικά γεγονότα είναι απρόβλεπτα και μη ελεγχόμενα, είναι πιο πιθανό να αποφύγει τα γεγονότα ή να ανταποκριθεί αρνητικά τόσο σε αυτά όσο και στις αρνητικές συναισθηματικές εμπειρίες.
Ένας τρόπος με τον οποίο τα νευρωτικά άτομα προσπαθούν να μειώσουν ή να αποτρέψουν τα αρνητικά συναισθήματα είναι μέσω της αποφυγής αντιμετώπισής τους. Μερικά παραδείγματα αποφυγής αντιμετώπισης είναι η απόσπαση της προσοχής, η αναζήτηση επιβεβαίωσης, η αποφυγή δραστηριοτήτων ή καταστάσεων που προκαλούν άγχος και η εμπλοκή σε συμπεριφορές ασφαλείας.
Ακόμη και η ανησυχία μπορεί να σχετίζεται με την αποφυγή αντιμετώπισης, καθώς μια λειτουργία της είναι και να προστατεύει το άτομο από το να βιώσει άμεσα δυσάρεστα συναισθήματα.
Επειδή η αποφυγή αντιμετώπισης μειώνει προσωρινά τη δυσφορία, μπορεί να φαίνεται σαν μια καλή μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη μείωση των αρνητικών συναισθημάτων. Αλλά δεν είναι. Μακροπρόθεσμα, τα άτομα που χρησιμοποιούν την αποφυγή αντιμετώπισης συχνά βιώνουν πιο συχνά ή έντονα απεχθή συναισθήματα.
Επιπλέον, η αποφυγή συμπεριφοράς σημαίνει ότι υπάρχουν λιγότερες ευκαιρίες να αμφισβητήσει κανείς τις εσφαλμένες πεποιθήσεις του. Έτσι, η διορθωτική μάθηση δεν συμβαίνει ποτέ. Για παράδειγμα, ένα άτομο με φοβία για τα σκυλιά, που αποφεύγει συνεχώς τα σκυλιά, δεν μαθαίνει ποτέ ότι τα περισσότερα σκυλιά είναι αβλαβή.
Διαβάστε σχετικά: Το άγχος παραμένει στον εγκέφαλο ακόμη και αν βρισκόμαστε σε ασφαλές περιβάλλον
Ένα νέο μοντέλο συναισθηματικών διαταραχών
Αυτό που τρέφει τόσο τον νευρωτισμό όσο και τις συναισθηματικές διαταραχές, λοιπόν, είναι η «αποφυγή αντιμετώπισης που παρακινείται από συναισθήματα». Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς, αυτή η αποτρεπτική αντιδραστικότητα στις συναισθηματικές εμπειρίες και η συνακόλουθη αποφυγή αντιμετώπισης με συναισθηματικό κίνητρο αποτελούν τη γέφυρα από τον νευρωτισμό στις συναισθηματικές διαταραχές και είναι ο θεμελιώδης διαγνωστικός λειτουργικός μηχανισμός για όλες τις διαταραχές του συναισθήματος.
Αλλά η φύση της αποφυγής αντιμετώπισης και τα συγκεκριμένα συναισθήματα που αποφεύγονται δεν είναι ίδια σε όλους τους ανθρώπους. Όπως προκύπτει από την έρευνα, οι μοναδικές μαθησιακές εμπειρίες ενός ατόμου αλληλεπιδρούν με το έναυσμα ή την εστίαση των συναισθηματικών του εμπειριών, κι αυτό, στη συνέχεια, προκαλεί μια συγκεκριμένη αρνητική συναισθηματική απόκριση. Αυτή η απόκριση, ανάλογα με τη γενετική προδιάθεση του ατόμου (δηλαδή το επίπεδο νευρωτισμού του), μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική διαταραχή (ή καθόλου διαταραχή).
Σκεφτείτε τις φοβίες. Οι μαθησιακές εμπειρίες είναι σημαντικές για την ανάπτυξη φοβιών. Για παράδειγμα, ένα νευρωτικό παιδί αναπτύσσει σκυλοφοβία αφού το δάγκωσε ένας σκύλος, ενώ ένα άλλο νευρωτικό παιδί αναπτύσσει κοινωνική φοβία, παρατηρώντας την αγχώδη συμπεριφορά των γονιών του σε κοινωνικές καταστάσεις.
Τι γίνεται με ένα άτομο που δεν αναπτύσσει καμία φοβία ή ψυχική διαταραχή; Αυτό σημαίνει ότι το άτομο δεν αντιμετώπισε ποτέ μια κατάσταση πιθανή να του δημιουργήσει φοβία; Όχι, βέβαια. Πράγματι, τα ερεθίσματα (π.χ. απώλεια, τραύμα) είναι αρκετά συνηθισμένα.
Για παράδειγμα, όπως σημειώνουν οι συγγραφείς, τέσσερις στους πέντε ανθρώπους βιώνουν τις ενοχλητικές σκέψεις της ιδεο-ψυχαναγκαστικής διαταραχής και ένας στους τρεις βιώνει κρίσεις πανικού όταν βρίσκεται σε στρες. Αλλά τα άτομα με χαμηλό επίπεδο νευρωτισμού είναι συνήθως σε θέση να ανταποκριθούν στα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν με υγιή και προσαρμοστικό τρόπο – χωρίς να αποφεύγουν ή να καταπιέζουν τα συναισθήματά τους. Έτσι, δεν αναπτύσσουν ψυχική διαταραχή.
Ωστόσο, το μικρό ποσοστό του πληθυσμού που αναπτύσσει ΙΨΔ, διαταραχή πανικού και άλλες συναισθηματικές διαταραχές ανταποκρίνεται με δυσπροσαρμοστικούς τρόπους: Σε αυτά τα άτομα, η «παρουσία νευρωτικής ιδιοσυγκρασίας μαζί με πρώιμες μαθησιακές εμπειρίες … προδιαθέτουν ευαισθησία σε κάποια συναισθηματικά ερεθίσματα».
Για παράδειγμα, πολλά άτομα με διαταραχή πανικού θυμούνται ότι έχουν «ευαισθητοποιηθεί» από τους γονείς τους στους «κίνδυνους ανεξήγητων σωματικών αισθήσεων, όπως ο γρήγορος καρδιακός ρυθμός».
Με λίγα λόγια, η διαφοροποίηση των ψυχικών διαταραχών σε σχέση μόνο με τα ερεθίσματα αγνοεί τις περίπλοκες ομοιότητες μεταξύ αυτών των συναισθηματικών διαταραχών.
Αντιμετώπιση Συναισθηματικών Διαταραχών
Όσον αφορά τη θεραπεία, ο Μπάρλοου και οι συνεργάτες του έχουν αναπτύξει μια γνωσιακή συμπεριφορική παρέμβαση, που ονομάζεται ενοποιημένο πρωτόκολλο για τη διαγνωστική θεραπεία συναισθηματικών διαταραχών. Το πρωτόκολλο περιλαμβάνει οκτώ ενότητες:
1. Καθορισμό στόχων και διατήρηση κινήτρων: Εντοπισμό προβλημάτων και στόχων, συζήτηση για αλλαγή κινήτρων, αξιολόγηση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων της αλλαγής κ.λπ.
2. Κατανόηση των συναισθημάτων: Μαθαίνοντας για τα συναισθήματα (π.χ. άγχος, θυμό, ενοχές) και τις λειτουργίες τους, τα ερεθίσματα και τις συνέπειές τους.
3. Ενσυνείδητη επίγνωση συναισθημάτων: Αύξηση της επίγνωσης των συναισθημάτων, ιδιαίτερα με έναν τρόπο εστιασμένο στο παρόν και χωρίς κριτική.
4. Γνωστική ευελιξία: Μαθαίνοντας να αναγνωρίζουμε «παγίδες σκέψης» (π.χ. καταστροφολογία) και αυξάνοντας τη γνωστική ευελιξία (δηλαδή αλλάζοντας τον τρόπο που σκέφτεται κανείς για μια κατάσταση).
5. Αντιμετώπιση συναισθηματικών συμπεριφορών: Αναγνώριση και αντικατάσταση δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών που βασίζονται στο συναίσθημα (π.χ. αναβλητικότητα, αποφυγή, αυτοτραυματισμός).
6. Κατανόηση και αντιμετώπιση σωματικών αισθήσεων: Επανειλημμένη έκθεση σε δυσάρεστες σωματικές αισθήσεις (π.χ. γρήγορος καρδιακός ρυθμός, ζάλη) για αύξηση της ανοχής στις αισθήσεις.
7. Εκθέσεις σε συναισθήματα: Επανειλημμένη έκθεση σε συναισθηματικά ερεθίσματα, όπως απειλητικές αισθήσεις και καταστάσεις, προκειμένου να αυξηθεί η συναισθηματική ανοχή.
8. Αναγνώριση των επιτευγμάτων και βλέμμα στο μέλλον: Επανεξέταση της προόδου του ασθενούς και συζήτηση μελλοντικών σχεδίων για τη διατήρηση των ωφελειών.
Όπως φαίνεται, αντί να εστιάζει σε παράγοντες που προκαλούν συγκεκριμένες ψυχολογικές διαταραχές, το ενοποιημένο πρωτόκολλο για τη διαγνωστική θεραπεία συναισθηματικών διαταραχών αντιμετωπίζει αυτό που είναι κοινό σε πολλές συναισθηματικές διαταραχές, δηλαδή την τάση αρνητικής αντίδρασης σε συναισθηματικές εμπειρίες και την τάση αποφυγής αντιμετώπισης.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανασκόπηση, το ενοποιημένο πρωτόκολλο για τη διαγνωστική θεραπεία των συναισθηματικών διαταραχών φαίνεται αποτελεσματικό στη θεραπεία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας, του άγχους, της κατάθλιψης, της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής, της διαταραχής πανικού (με και χωρίς αγοραφοβία), της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και της κοινωνικής φοβίας.
Απόδοση: Mαρίλια Γιακουμή, Φιλόλογος – ειδική παιδαγωγός
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
