Η ψυχική υγεία της μητέρας είναι σημαντική όχι μόνον για την ίδια αλλά και για το έμβρυο.
Ως Λοχεία (pospartum) ορίζεται, κατά κανόνα η περίοδος 1-έτους μετά τον τοκετό. Αποτελεί διάστημα μεγάλης ευαλωτότητας για την ψυχική υγεία της γυναίκας: ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 13% όλων των εισαγωγών σε ψυχιατρικές κλινικές γίνεται κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου. Επίσης ο κίνδυνος για αυτοκτονία είναι 70 φορές μεγαλύτερος συγκριτικά με την περίοδο της υπόλοιπης ζωής της γυναίκας.
Γενικά, κατά την λοχεία υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ανάπτυξης συναισθηματικής διαταραχής. Δυστυχώς αυτός ο κίνδυνος παραβλέπεται, εξαιτίας του γεγονότος ότι τα πραγματικά συμπτώματα δύσκολα διαχωρίζονται από τις φυσιολογικές μεταβολές αυτής της περιόδου (όπως διαταραχές στον ύπνο/στην όρεξη, χαμηλή ενεργητικότητα, εύκολη κόπωση, μειωμένη σεξουαλική επιθυμία).
Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη ψυχικής διαταραχής μετά τον τοκετό είναι:
- προηγούμενο ατομικό ιστορικό κατάθλιψης ή διπολικής διαταραχής,
- ατομικό ιστορικό ψύχωσης,
- νεαρή ηλικία, περιορισμένη κοινωνική στήριξη,
- συζηγική διαμάχη,στρεσογόνα γεγονότα που αφορούν το νεογέννητο,
- οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών,
Κύριες διαταραχές κατά την λοχεία είναι:
i) επιλόχεια δυσφορία ή θλίψη της μητρότητας (materintyblues),
ii) επιλόχεια κατάθλιψη (postpartumdepressio),
iii) επιλόχειος ψύχωση (postpartumpsychosis),
Η θλίψη της μητρότητας είναι μία παροδική αυτοπεριοριζόμενη κατάσταση η οποία μπορεί να εμφανιστεί σε ποσοστό από 50-70%. Κάνει την εμφάνιση της συνήθως την 4η ή 5η ημέρα και υποχωρεί την 10η ημέρα μετά τον τοκετό. Κλινικά χαρακτηρίζεται από ευσυγκινησία, κλάμα, υποχονδριακά ενοχλήματα, αϋπνοία. Αιτιολογικά συνδέεται με απότομες αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών (προγεστερόνης και οιστρογόνων) και νατρίου μετά τον τοκετό: αυτό άλλωστε υποστηρίζεται από την παρατήρηση ότι η κορύφωση των συμπτωμάτων που γίνεται την 4η ή 5η μέρα συμπίπτει με την κορύφωση των ορμονικών αλλαγών. Επίσης θεωρείται ότι μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης της θλίψης έχουν οι γυναίκες που εμφανίζουν κατά την διάρκεια του έμμηνου κύκλου προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο.
Για την αντιμετώπιση της δεν χρειάζονται ιδιαίτερα μέτρα λόγο του ότι η διαταραχή είναι αυτοπεριοριζόμενη όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Το μόνο που απαιτείται είναι προγεννητική εκπαίδευση της μητέρας και των οικείων της και καθησυχασμός κατά την λοχεία.
Η επιλόχεια κατάθλιψη είναι σαφέστατα μία πιο σοβαρή κατάσταση από την θλίψη. Μπορεί να εμφανιστεί μέχρι και στο 10-15% των νέων μητέρων. Χρονικά μπορεί να εμφανιστεί στο τέλος της εγκυμοσύνης και κυρίως στο πρώτο 6-μηνο μετά τον τοκετό. Σε αντίθεση με την επιλόχεια θλίψη δεν είναι αυτοπεριοριζόμενη, και δυστυχώς, στα 2/3 των περιπτώσεων παραμένει αδιάγνωστη. Χαρακτηρίζεται από τα ίδια καταθλιπτικά συμπτωμάτα που έχει η κατάθλιψη σε οποιαδήποτε άλλη φάση της ζωής αλλά επιπλέον έχει και δικά της ειδικά χαρακτηριστικά: ιδέες ανεπάρκειας για τιν μητρικό ρόλο, υπερβολική ανησυχία για την υγεία του βρέφους, απουσία θετικών συναισθημάτων για το βρέφος, σκέψεις ότι μπορεί να κάνει κακό στο έμβρυο. Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνηση της επιλόχειας κατάθλιψης είναι:
i) ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης,
ii) στρεσογόνα γεγονότα στην κύηση ή στην λοχεία,
iii) απουσία κοινωνικής στήριξης,
iv) ορμονικοί παράγοντες.
Για την θεραπεία της επιλόχειας κατάθλιψης απαιτείται φαρμακοθεραπεία ή/κ ψυχοθεραπεία. Επιπλέον στο εξωτερικό εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχουν ειδικές μονάδες νοσηλείας μητέρας-βρέφους, αναγνωρίζοντας έτσι την σημασία που έχει για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού η ψυχική υγεία της μητέρας και η δημιουργία δεσμού μητέρας-βρέφους.
Η επιλόχειος ψύχωση είναι εξαιρετικά σπάνια διαταραχή, (με πιθανότητα εμφάνησης 0,1-0,2 %) που μπορεί να εμφανιστεί κατά την λοχεία, (συνήθως στο διάστημα 2 ημέρες-2 βδομάδες μετά τον τοκετό): ωστόσο η κλινική της εικόνα είναι θορυβώδεις ως προς τα συμπτωμάτα και απαιτεί άμεση αντιμετώπιση. Είναι πιο συχνή στις πρωτότοκες γυναίκες και τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της είναι: αποδιοργανωμένη, διεγερτική, ευμετάβλητη συμπεριφορά με συχνές εναλλαγές ευφορίας-κλάματος.
Άλλα χαρακτηριστικά είναι οι ψευδαισθήσεις (οπτικές, οσφρητικές), το οργανωμένο παραλήρημα που ενδέχεται να εμπλέκει το προσωπικό του νοσοκομείου ή τους συγγενείς, και η σύγχυση. Τέλος υπάρχει και μικρός κίνδυνος αυτοκτονίας ή/κ βρεφοκτονίας. Αναπτύσσεται κυρίως στα πλαίσια διπολικής διαταραχής και λιγότερα στα πλαίσια σχιζοφρένειας. Αντιμετωπίζεται με φαρμακευτική αγωγή, ψυχοθεραπεία ή ακόμη και με ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT).
Συμπέρασμα:
Η ψυχική υγεία της μητέρας είναι σημαντική όχι μόνον για την ίδια αλλά και για το έμβρυο. Οι μητέρες με ψυχική νόσο απαντούν ακατάλληλα στο παιδί τους και μπορεί να είναι επιθετικές ή αποσυρμένες και αυτό επηρεάζει δυσμενέστατα την ψυχική υγεία και φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού. Επίσης επηρεάζεται αρνητικά και ο δεσμός μητέρας-βρέφους. Έιναι κρίσιμο εδώ να τονιστεί ότι ο τρόπος που το παιδί θα συνδεθεί στην μετάπειτα ζωή του με τους άλλους εξαρτάται από αυτή την σχέση.
