Ενώ ο 20ος αιώνας χαρακτηριζόταν από ένα ψυχολογικό μοντέλο που βασιζόταν στην ανακάλυψη της ψυχικής ασθένειας του ανθρώπου, τον 21ο αιώνα, παρατηρείται από πολλούς ψυχολόγους μία μεταστροφή στην οποία δίνουν ισότιμη σημασία στα δυνατά σημεία, στις αρετές και στις δυνατότητες των ανθρώπων. Πρόκειται για το κίνημα της Θετικής Κοινωνικής Ψυχολογίας.
Το μόνο που μπορούμε να ελπίζουμε, όπως έγραψε κάποτε ο Sigmund Freud, είναι να αλλάξουμε τη νευρωτική δυστυχία, σε μία συνηθισμένη ανθρώπινη δυστυχία. Αυτή η απαισιόδοξη δήλωση από αναμφισβήτητα τον πιο σημαντικό στοχαστή της ψυχολογίας της σύγχρονης εποχής, περιέγραψε τη διάθεση που επικρατούσε στο χώρο της ψυχολογίας κατά τον μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Δηλαδή, οι περισσότεροι ψυχολόγοι, ψυχίατροι και ψυχαναλυτές καθοδηγούνταν ουσιαστικά από ένα μοντέλο που βασιζόταν στην ανακάλυψη του τι δεν πήγαινε καλά με με τον θεραπευόμενο και πώς να αντιμετωπίσουν αυτές τις ατέλειες.
Είναι αυτονόητο ότι είναι σημαντικό οι δράσεις των θεραπευτών να αφοσιώνονται στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι θεραπευόμενοί τους. Ωστόσο, γίνεται όλο και πιο προφανές ότι αυτή η, σχεδόν, αποκλειστική εστίαση στις ανεπάρκειες και διαταραχές, δεν αντιπροσωπεύει την πλούσια δυναμική της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τι γίνεται με τα δυνατά σημεία και τις αρετές που κάνουν κάποιους ανθρώπους τόσο αξιοθαύμαστους και τόσο άξιους μίμησης; Τι γίνεται με αυτές τις όμορφες πτυχές της ζωής που μας δίνουν λόγο να σηκωθούμε το πρωί; Τι γίνεται με τις πολύτιμες εμπειρίες αγάπης, γέλιου, ελπίδας και ευτυχίας; Γιατί η ψυχολογία δεν προσπαθεί να κατανοήσει και να προωθήσει αυτές τις θετικές πτυχές της ανθρώπινης ζωής;
Το 1968 ο Maslow έγραψε ότι ο Freudμας παρείχε μία «μισή» κατεύθυνση για τη θεραπεία των «ασθενών ατόμων» και τώρα πρέπει να συμπληρώσουμε το άλλο μισό εστιάζοντας στην υγιή και θετική πλευρά των ανθρώπων. Κινητοποιημένοι από το παράδειγμα του, μια μειοψηφία ψυχολόγων προσπάθησε να διερευνήσει αυτό το πιο θετικό έδαφος. Αλλά ως επί το πλείστον, αυτή η εστίαση στη θετική πλευρά δεν είχε προσελκύσει μεγάλη προσοχή ή σεβασμό, μεταξύ εκείνων που ανήκαν στο κυρίαρχο ρεύμα της ψυχολογίας. Αυτές όμως οι ιδέες δεν αγνοήθηκαν από όλους.
Υπήρξαν μελετητές που εξέταζαν αυτά τα θέματα, ιδιαίτερα εκείνοι που θα μπορούσαν να οριστούν ως ανθρωποκεντρικοί ή ανθρωπιστικοί ψυχολόγοι. Ο πρώτος ήταν ο Abraham Maslow (1908-1970), θεωρούμενος ευρέως ως ο ιδρυτής της ανθρωπιστικής ψυχολογίας και ένας θερμός υποστηρικτής της ανάγκης να υπερβεί η ψυχολογία το μοντέλο των ανεπαρκειών που είχε επισημάνει ο Freud προσθέτοντας μια συμπληρωματική εστίαση στις φωτεινότερες πτυχές της ανθρώπινης ζωής.
Το θετικό επιχείρημα
Αυτό ξαφνικά άλλαξε στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν ο εξαιρετικά επιφανής καθηγητής Martin Seligman, εξελέγη πρόεδρος του Αμερικανικού Ψυχολογικού Συλλόγου. Εμπνευσμένος από το έργο ψυχολόγων όπως ο Maslow, αξιοποίησε την περίοδο των καθηκόντων του για να ξεκινήσει το κίνημα της θετικής ψυχολογίας. Ουσιαστικά, πήρε τη μορφή της ανθρωπιστικής ψυχολογίας ως μια εξελικτική θεωρία, προσαρμογή ή ακόμα και μια αλλαγή επωνυμίας του προηγούμενου πεδίου, ανάλογα με την αντίληψη του καθενός. Η πρωτοβουλία του Seligman προσέλκυσε γρήγορα σημαντικό ενδιαφέρον και από τότε η επιστημονική έρευνα σχετικά με τις θετικές πτυχές της ανθρώπινης λειτουργίας – από την ελπίδα μέχρι το νόημα της ζωής –έχει εισέλθει στο κυρίαρχο ρεύμα της ψυχολογίας.
Για να συλλάβετε την ουσία της θετικής ψυχολογίας, σκεφτείτε τη θεωρία του Corey Keyes αναφορικά με μια κλίμακα που κυμαίνεται από το μείον 10 που αντιπροσωπεύει την ασθένεια, στο μηδέν, μέχρι το 10 που αντιπροσωπεύει την ευεξία. Πριν από την εμφάνιση της θετικής ψυχολογίας, η κλινική ψυχολογία προσπαθούσε να μετατοπίσει τα άτομα με ψυχικά προβλήματα από την αρνητική κλίμακα (που αντιμετώπιζαν προβλήματα ψυχικής ασθένειας) σε ένα θεωρητικό μηδέν (δηλαδή στην απουσία τέτοιων προβλημάτων).
Ωστόσο, η απουσία προβλημάτων που συνδέονται με την ψυχική υγεία δεν είναι η ίδια με την ευημερία. Ακόμα κι αν δεν διακατεχόμαστε από διαταραχές και ψυχικό πόνο, δεν είναι το ίδιο με το να ζούμε τη ζωή μας στο έπακρο και να εξελισσόμαστε,φτάνοντας στο μέγιστο των ικανοτήτων μας. Με αυτό τον τρόπο, η θετική ψυχολογία έχει καθορίσει το ρόλο της, βοηθώντας τους ανθρώπους να υπερβαίνουν το μηδέν και την απλή απουσία του πόνου και να κατορθώνουν να φτάσουν σε ένα θετικό έδαφος.
Η μεταφορά αυτή όμως δεν είναι τέλεια. Σύντομα αναγνωρίστηκε ότι οι άνθρωποι μπορούν να υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα και παρ’όλα αυτά να ευημερούν με άλλους τρόπους. Ως εκ τούτου, ίσως είναι καλύτερο να θεωρούμε ότι οι άνθρωποι μπορούν ταυτόχρονα να ανήκουν σε περισσότερες από μία κλίμακες: να τα πηγαίνουν καλά σε κάποιους τομείς, όπως να έχουν μία υγιή ερωτική σχέση και να έχουν λιγότερο καλές σε άλλες, όπως μη κατέχοντας μια ικανοποιητική εργασία. Hμεταφορά αυτή είναι χρήσιμη: όλοι μας μπορούμε να επιδιώξουμε να φτάσουμε υψηλότερα, όχι μόνο για να απελευθερωθούμε από τα προβλήματα, αλλά να προσπαθήσουμε πραγματικά να ευημερήσουμε ως ανθρώπινα όντα αξιοποιώντας στο έπακρο τις πολύ σύντομες ζωές μας.
Πώς μπορούμε να μάθουμε από το θετικό
Η θετική ψυχολογία στοχεύει να μας βοηθήσει να το κάνουμε αυτό μέσα από εμπειρικές έρευνες και θεωρητικά μοντέλα και μέσω πρακτικών θετικών ψυχολογικών παρεμβάσεων, όπως βοηθώντας τους ανθρώπους να βρουν ή να δημιουργήσουν περισσότερο νόημα στη ζωή τους. Για παράδειγμα, οι ψυχολόγοι δουλεύουν πάνω στην ανάπτυξη μιας λεπτομερούς κατηγοριοποίησης των δυνατοτήτων του χαρακτήρα: ένα θετικό αντίβαρο στην ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών που χρησιμοποιεί η ψυχιατρική. Οι άνθρωποι μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιήσουν διαγνωστικά εργαλεία, όπως το πλαίσιο Αξίες σε δράση (Values in Action), όχι μόνο για να κατανοήσουν καλύτερα τις μοναδικές αξίες και τα ταλέντα τους, αλλά για να εργαστούν για την καλλιέργειά τους και με τον τρόπο αυτό να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους.
Το πεδίο συνεχίζει να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται με ενδιαφέροντες τρόπους. Υπάρχει ένα αυξημένο και σημαντικό ενδιαφέρον για τις κοινωνικές διαστάσεις της ευημερίας, μια διαδικασία που αναφέρεται ως «θετική κοινωνική ψυχολογία». Αυτή η προσέγγιση αναγνωρίζει ότι η ευημερία δεν είναι απλώς μια θετική ψυχική κατάσταση που κάποιοι άνθρωποι είναι αρκετά καλότυχοι για να απολαμβάνουν, αλλά συνδέεται με κοινωνικούς παράγοντες.
Αυτή η αποφασιστικής σημασίας αντίληψη επιβεβαιώνει ακόμη και τις ίδιες τις έννοιες του «θετικού» και του «αρνητικού» που υποστηρίζουν την ψυχολογία. Μία τάση που αναφέρεται ως «θετική ψυχολογία δεύτερου κύματος», υποστηρίζει ότι τα φαινομενικά δυσφορικά (αρνητικά) συναισθήματα μπορούν κάτω από κάποιες συνθήκες να ευνοούν την ευημερία: μέσω της ανακάλυψης του θετικού ελέγχου των αρνητικών συναισθημάτων και προσδίδοντας αξιοπιστία στην ιδέα ότι οι δυσκολίες μπορεί να αναπτύξουν το ψυχικό σθένος, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε μεταγενέστερες επιτυχίες.
Οι πτυχές της θετικής ψυχολογίας συνεχίζουν να επηρεάζουν και άλλους τομείς, όπως η εκπαίδευση και οι τέχνες, διερευνώντας τον καλύτερο τρόπο με τον οποίο μπορούν να αξιοποιηθούν, ώστε να μας βοηθήσουν να ζήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Παρ’όλο που η θετική ψυχολογία δεν είναι η πανάκεια για όλα τα δεινά, αν μπορέσει να προσθέσει λίγο παραπάνω φως στους σκοτεινούς καιρούς που ζούμε, κάτι που πιστεύω ότι μπορεί να κάνει, τότε σίγουρα θα πρέπει να είναι ευπρόσδεκτη.
Το άρθρο γράφτηκε από τον Tim Lomas, Καθηγητή Εφαρμοσμένης Θετικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο East London.
Πηγή: psypost.org
Συγγραφέας: Tim Lomas
Aπόδοση – Επιμέλεια: Psychologynow.gr
