Η αυτοφροντίδα αποτελεί πορεία και όχι μοντέλο προς ακολούθηση.
Αυτοφροντίδα και σύγχρονη ζωή
Τα τελευταία χρόνια η έννοια της αυτοφροντίδας χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα στο δημόσιο λόγο. Έτσι λοιπόν οι άνθρωποι θα εκφράσουν δημόσια απόψεις ή εμπειρίες τους χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ή τα social media. Θα μιλήσουν συχνά για το πως χρειάζεται να φροντίσει κανείς το σώμα και την ψυχή του. Καθημερινά γινόμαστε δέκτες συμβουλών για το πως θα απομακρύνουμε “τοξικές” συνήθειες και ανθρώπους από τη ζωή μας.
Δέκτες προτάσεων για να έχουμε υγεία και ευεξία. Life coaching για θετική ενέργεια και επιτυχίες. Πακέτων περιποιήσεων του σώματος. Προτροπών “επιδραστικών” ανθρώπων για να φροντίσουμε τον εαυτό μας και να γίνουμε όμορφοι, υγιείς, πλούσιοι και επιτυχημένοι. Και πλήθος άλλων δράσεων και προτάσεων που στόχο έχουν να κατευθύνουν την προσοχή μας σε μοντέλα φροντίδας του εαυτού, του σώματος και της ψυχής, τα οποία μας υποδεικνύουν.
Στο μεγαλύτερο βαθμό όλα τα παραπάνω οφείλουμε να διαπιστώσουμε πως προκύπτουν ως προϊόντα κάποιου είδους marketing. Κάποιες φορές μπορεί να μας παρακινήσουν να φροντίσουμε τον εαυτό μας, ενώ άλλες φορές μπορεί να έχουν ακόμη και το αντίθετο αποτέλεσμα. Ωστόσο το σημαντικότερο είναι το εξής: Αυτές καθεαυτές οι προτάσεις, που προαναφέραμε, δεν πρόκειται να μας οδηγήσουν σε μία ολοκληρωμένη στάση φροντίδας του εαυτού.
Μια στάση, η οποία θα έχει βαθύτερες ρίζες μέσα μας και θα αποτελεί ένα δίχτυ ασφαλείας για το πως πορευόμαστε στη ζωή. Ακριβώς γιατί δεν μας οδηγούν ούτε διανοητικά, ούτε βιωματικά να δώσουμε απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα: Τι είναι η φροντίδα του εαυτού μας και γιατί να την ακολουθήσουμε;
Σκέψεις πάνω στην ιστορία της φροντίδας μας
Είναι άραγε σημαντικό να σκεφτούμε πάνω στην έννοια της φροντίδας, αν θέλουμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας; Πράγματι μοιάζει να είναι σημαντικό. Δεν χρειάζεται απαραίτητα να προσεγγίσουμε θεωρητικά αυτή την έννοια. Περισσότερο εποικοδομητικό θα είναι ίσως για εμάς να μπορέσουμε να συναισθανθούμε την ουσία της.
Η ιστορία της φροντίδας του σώματος και της ψυχής μας ξεκίνησε μαζί με εμάς την ημέρα που γεννηθήκαμε. Όταν την ψυχική και σωματική μας φροντίδα ανέλαβαν πρόσωπα με τα οποία συνδεθήκαμε με δεσμούς οικειότητας στη ζωή μας. Συνήθως αυτοί ήταν οι γονείς μας ή και άλλα πρόσωπα, όπως συγγενείς ή φροντιστές σε ιδρύματα, σχολεία κ.α. Δεν μεγαλώνουμε όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο. Το αντίθετο μάλιστα, ο καθένας μας μεγάλωσε με ένα εντελώς μοναδικό τρόπο.
Κάποιες φορές μάλιστα μεγαλώνουμε διαφορετικά από κάποιον άλλο, ακόμη κι αν αυτό μοιάζει πως συμβαίνει με παρόμοιο τρόπο. Στην πραγματικότητα ο τρόπος ανατροφής διαφέρει ακόμη και ανάμεσα σε αδέρφια που ζουν στην ίδια οικογένεια. Επομένως η ουσία και το αποτύπωμα της φροντίδας που δεχθήκαμε είναι μοναδικά για τον καθένα μας.
Οι απαρχές της σημερινής φροντίδας για τον εαυτό ξεκινούν από την βρεφική ηλικία. Εκείνη λοιπόν την περίοδο αλληλεπιδράσαμε με το κύριο πρόσωπο, το οποίο είχε αναλάβει την φροντίδα μας. Ήδη πριν από το στάδιο του λόγου και της ομιλίας μεταφέραμε όσα νιώθαμε και βιώναμε προς το πρόσωπο αυτό.
Τα μεταφέραμε μέσω του κλάματος, των άναρθρων κραυγών μας ως βρέφη και γενικότερα μέσω όλων των πρoλογικών στοιχείων της επικοινωνίας. Στην περίπτωση που τα πράγματα πήγαν αρκετά καλά για εμάς, το πρόσωπο που μας φρόντιζε κατάφερε να μας κρατήσει σωματικά και ψυχικά.
Εδώ αναφερόμαστε στην έννοια του holding, την οποία έχει εισάγει και αναπτύξει ο Βρετανός ψυχαναλυτής D.W. Winnicott. Το κράτημα της μητέρας ή του κύριου προσώπου φροντίδας αφορά σε μία προσαρμοσμένη στις ανάγκες μας υποστήριξη. Η προσαρμοσμένη φροντίδα συμβαίνει όσο ακόμα δεν έχουμε την ψυχική και διανοητική ωριμότητα, αλλά ούτε και τα εφόδια να ανταποκριθούμε μόνοι μας στον κόσμο. Το πρόσωπο που μας φροντίζει χρειάζεται να συντονιστεί μαζί μας και να διαισθανθεί όσα νιώθουμε.
Ακόμη το πρόσωπο φροντίδας σκέφτεται για εμάς και δίνει νόημα σε ότι μας συμβαίνει. Ωστόσο η συνεχώς προσαρμοσμένη στις ανάγκες μας παρουσία αποτελεί μία συνθήκη που μας καλλιεργεί μία αυταπάτη. Την αυταπάτη της ενότητας με την μητέρα. Όσο απαραίτητη και αν είναι στην αρχή τόσο χρειάζεται σταδιακά να αρθεί σταδιακά. Αυτό θα μας βοηθήσει να συγκροτηθούμε ως μία αυθύπαρκτη ενότητα. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται να μας δοθούν “μικρές δόσεις” της εξωτερικής πραγματικότητας.
Έτσι λοιπόν, η μητέρα πρόκειται σταδιακά να εγκαταλείψει την πλήρη προσαρμογή και τον απόλυτο συντονισμό με τις ανάγκες του παιδιού της. Θα αρχίσει να εισάγει μικρές απουσίες στην καθημερινότητά της με το παιδί της. Όλα τα παραπάνω περιγράφουν μία κατάσταση κατά την οποία το περιβάλλον και η μητρική φροντίδα είναι επαρκώς διευκολυντικά για την ανάπτυξή μας, σύμφωνα με τον D.W. Winnicott.
Μέσα λοιπόν από την σταδιακή μας ανοχή στην απουσία της μητέρας, αλλά και στην παρηγοριά της επιστροφής της, μαθαίνουμε να αναπτύσσουμε τον δικό μας σταδιακά τρόπο ώστε να ανακουφιζόμαστε και να ηρεμούμε από την οδύνη. Αντίστροφα, αν υπάρχουν δυσκολίες στη φροντίδα, μάλλον και αυτό θα εντυπωθεί με κάποιον τρόπο μέσα μας.
Με άλλα λόγια, μέσα από την προσωπική ιστορία της φροντίδας μας μαθαίνουμε να κατασκευάζουμε την δική μας αφήγηση αλλά και τους δικούς μας κατάλληλους τρόπους για το τι σημαίνει να φροντίζεις.
Οι ρίζες της αυτοφροντίδας
Θα λέγαμε λοιπόν πως οι απαρχές της αυτοφροντίδας τοποθετούνται χρονικά στα πρώτα στάδια της περιόδου που δεχθήκαμε φροντίδα από κάποιους άλλους, Ακόμη εκτείνονται σε όλη τη φάση της ανάπτυξής μας. Πρόκειται για μία εσωτερίκευσή της φροντίδας που δεχθήκαμε. Στην περίπτωση που αυτοί, οι οποίοι μας φρόντισαν ήταν οι γονείς μας, θα εσωτερικεύσουμε μέσα μας το αποτύπωμα της φροντίδας τους προς εμάς.
Με άλλα λόγια θα δημιουργήσουμε μέσα μας μια εικόνα του πως είναι να είσαι γονιός. Ή αλλιώς πως είναι να φροντίζεις τους άλλους και τον εαυτό. Αυτή η εικόνα πολλές φορές θα αναπροσαρμοστεί κατά τη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας και της εφηβείας.
Στην ενήλικη μας πλέον ζωή θα αποκρυσταλλωθεί σε μία περισσότερο σταθερή μορφή. Οι ρίζες εν τέλει της αυτοφροντίδας βρίσκονται σε όσα βιώσαμε στην βρεφική και παιδική μας ηλικία. Στην φροντίδα που οι ίδιοι δεχθήκαμε βρίσκονται τα αποθέματα και οι δυσκολίες μας. Αυτό το υλικό θα έχουμε στη διάθεσή μας και από εκεί θα αντλήσουμε πόρους για να φροντίσουμε τον εαυτό μας αργότερα.
Η αυτοφροντίδα μέσα στις σχέσεις
Μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για την αυτοφροντίδα, η οποία αποτελεί μία θετική στροφή προς τον εαυτό και να την δούμε ως μία διεργασία απότοκη των πρώτων μας σχέσεων. Ας εστιάσουμε στα δυο σκέλη του ορισμού της αυτοφροντίδας. Πρόκειται για μία θετική στροφή στον εαυτό, η οποία είναι μία πράξη αγάπης και φροντίδας για εμάς. Φυσικά το ότι αποζητούμε χρόνο και ενέργεια για εμάς αποτελεί μία στάση σεβασμού προς τον εαυτό.
Η στάση αυτή πιθανόν να προκύπτει από την καλή φροντίδα από έχουμε οι ίδιοι πάρει από το οικογενειακό μας περιβάλλον. Ακόμη η στάση αυτή δεν μας φαντάζει εγωιστική γιατί έχουμε μάθει από μικροί ότι για να δώσεις χρειάζεται να έχεις πάρει. Επίσης για να συνεχίζει κανείς να δίνει χρειάζεται να έχει την ικανότητα να φροντίζει και τον εαυτό του.
Σκεφτείτε αμέτρητα παραδείγματα στην καθημερινή μας ζωή. Πόσο πιο γεμάτη νιώθει μία μητέρα, όταν έχει τη δυνατότητα να βρει χρόνο και ανθρώπους γύρω της που θα την διευκολύνουν να φροντίσει τον εαυτό της. Πόσο πιο χαρούμενα ασκεί τα γονεϊκά της καθήκοντα. Πόσο περισσότερη ενέργεια μπορούν να δώσουν οι γονείς στα παιδιά τους όταν μπορούν ως ζευγάρι να στραφούν ο ένας στον άλλο και να αλληλοφροντιστούν.
Σκεφτείτε μία εταιρεία ή γενικότερα έναν εργασιακό πλαίσιο που δίνει χώρο στους εργαζομένους του για να φροντιστούν. Έναν χώρο που δεν τους απομυζά αλλά τους δίνει τη δυνατότητα να φροντίσουν και οι ίδιοι τους εαυτούς τους. Έναν εργασιακό χώρο, στον οποίο γίνονται σεβαστά τα ωράρια εργασίας, οι διακοπές, η οικονομική ασφάλεια και σταθερότητα. Οι εργαζόμενοι τότε βρίσκουν τον χρόνο να στρέψουν το ενδιαφέρον στον εαυτό τους και να φροντίσουν την υγεία και την προσωπική τους ζωή.
Σκεφτείτε ένα σχολείο όπου δεν αγωνιζόμαστε μόνο για τις επιδόσεις αλλά υπάρχει χώρος και για την φροντίδα. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου οι δάσκαλοι έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν όσα τους προβληματίζουν και τους δυσκολεύουν. Ένα σχολικό περιβάλλον όπου ο καθένας μπορεί να δώσει στον εαυτό του τη δυνατότητα να φροντιστεί, να ακουστεί και να εκφραστεί. Πόσο ευτυχέστερα θα λειτουργούσαν όλοι: μαθητές, δάσκαλοι και γονείς. Και πόσο πιο αποδοτική θα ήταν η μάθηση τελικά.
Σκεφτείτε έναν άνθρωπο ο οποίος έχει φροντιστεί και έχει μάθει να αξιολογεί υψηλά την αξία της υγείας του και γενικότερα την ευζωία. Είναι πολύ πιθανόν να υιοθετήσει μία στάση πρόληψης και προαγωγής της υγείας του, σωματικής και ψυχικής. Είναι δυνατό να προλάβει θέματα υγείας που πρόκειται να παρουσιαστούν. Μπορούμε να σκεφτούμε άπειρα ακόμη παραδείγματα γιατί η φροντίδα αγγίζει όλο το εύρος της ανθρώπινης ζωής και αποτελεί βασικό συστατικό όλων των τομέων της καθημερινότητας.
Είναι σαφές λοιπόν ότι και η ίδια η αυτοφροντίδα λαμβάνει χώρα μέσα στις σχέσεις: παρελθούσες και τωρινές. Ωστόσο ακόμη και αν δεν είχαμε τη δυνατότητα από μικροί να λάβουμε την κατάλληλη εκείνη φροντίδα, η οποία μας οδηγεί στο να σεβόμαστε και να αποζητούμε την φροντίδα του εαυτού, μπορούμε να δημιουργήσουμε επανορθωτικές για εμάς εμπειρίες στο παρόν. Μπορούμε να αναζητήσουμε έναν αρκετά καλό σύντροφο, φίλο, μέντορα, θεραπευτή.
Σύμφωνα με τον J. D. Guy αναφερόμενος στην δουλειά του Kohut, η απαραίτητη προϋπόθεση για έναν υγιή εαυτό είναι η δημιουργία γύρω μας ενός δικτύου διαπροσωπικών σχέσεων, μέσα στις οποίες αναγνωριζόμαστε ως πρόσωπα με ανάγκες, ικανότητες και χαρίσματα. Σχέσεων που θα μας παρέχουν την φροντίδα, τον έπαινο, την υποστήριξη, την ψυχική δύναμη και ενέργεια. Και ακόμη σχέσεων που θα προσφέρουν νόημα στη ζωή μας.
Μια πορεία που ξεκινά μέσα από την επίγνωση
Για να στραφούμε ουσιαστικά λοιπόν προς την φροντίδα του εαυτού θα χρειαστεί να δούμε την έννοια της αυτοφροντίδας μέσα από ένα άλλο πρίσμα. Θα χρειαστεί να αναλογιστούμε πάνω στην ιστορία της δικής μας φροντίδας. Χρειάζεται να δούμε πως ο τρόπος που μας φρόντισαν ως παιδιά επηρεάζει τις αντιλήψεις και τα συναισθήματά μας. Πως επηρεάζει το τι σημαίνει για εμάς η φροντίδα του εαυτού. Ας δούμε παρακάτω κάποια παραδείγματα αντιλήψεων, τα οποία μπορεί να προέρχονται από την φροντίδα παιδική μας ηλικία.
Μήπως πιστεύετε ότι το να φροντίζετε τον εαυτό σας είναι κάτι περιττό; Ή κάτι επιθυμητό αλλά πολύ δύσκολο να επιτευχθεί; Είναι κάτι το οποίο δεν μπορείτε καν να το συλλάβετε ως έννοια; Θέλετε να παρέχετε στον εαυτό σας φροντίδα αλλά δεν ξέρετε τον τρόπο; Αισθάνεστε πως δεν βρίσκετε χρόνο; Έχετε την άποψη πως οι άλλοι δεν το επιθυμούν για εσάς;
Πως δεν θα ακούσουν τις ανάγκες σας; Ή αντιθέτως νιώθετε πως με λίγη καλή θέληση θα καταφέρετε να βρείτε τον χρόνο και να δημιουργήσετε τις συνθήκες οι οποίες θα σας ευνοήσουν προς αυτή την διαδικασία; Και ακόμη νιώθετε πως θα βρείτε αρκετούς συμμάχους και αρωγούς προς αυτή την κατεύθυνση;
Ότι από τα παραπάνω κι αν νιώθετε, φαίνεται πως ως ένα βαθμό ξεκινά από την φροντίδα που δεχθήκατε ως παιδιά. Μάλιστα το πιθανότερο είναι πως οι παραπάνω προβληματισμοί θα σας ανοίξουν νέα πεδία σκέψης και θα σας οδηγήσουν στην αναζήτηση της δικής σας προσωπικής στάσης απέναντι στο τι σημαίνει να φροντίζετε τον εαυτό σας.
Έτσι σταδιακά θα μπορούσατε να καταφέρετε να βρείτε καλούς συνοδοιπόρους, οι οποίοι θα σας βοηθήσουν σε αυτή την πορεία. Την πορεία αυτή όμως κανείς δεν μπορεί να την προδιαγράψει για εσάς. Το μονοπάτι εσείς μόνο μπορείτε πραγματικά να το δημιουργήσετε. Για αυτό το λόγο η αυτοφροντίδα αποτελεί πορεία και όχι μοντέλο προς ακολούθηση.
Μπορούμε λοιπόν να κατανοήσουμε γιατί όσα μοντέλα παρουσιάσαμε στην αρχή του άρθρου δεν ανταποκρίνονται στην ουσιαστική έννοια της αυτοφροντίδας. Ακριβώς επειδή πρώτον δεν ακολουθούν την έννοια της προσωπικής πορείας, δεύτερον γιατί δεν απαντούν σε θεμελιώδη για εμάς ερωτήματα σε σχέση με την ιστορία μας και τρίτον γιατί λαμβάνουν χώρα έξω από το πλέγμα των ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων.
Με αυτή την έννοια τα παραπάνω μπορεί να γίνουν ακόμη και αποπροσανατολιστικά. Αντίθετα η αίσθηση της συνέχειας στην φροντίδα, η κατανόηση και η επίγνωση ως προς τα αποθέματα και τις δυσκολίες μας συνιστούν απαραίτητες δεξιότητες στην υπηρεσία της αυτοφροντίδας, οι οποίες μπορούν να λάβουν χώρα αποκλειστικά και μόνο μέσα στα πλαίσια των διαπροσωπικών σχέσεων και πάνω στη βάση του σχετίζεσθαι.
Βιβλιογραφία
- Guy, J. D. (2000). Self-care corner: Holding the holding environment together: Self-psychology and psychotherapist care. Professional Psychology: Research and Practice, 31(3), 351-352
- Kohut, H. (1984). How does analysis cure? Chicago: University of Chicago Press.
- Winnicott D.W. (2016), Διαδικασίες ωρίμανσης και διευκολυντικό περιβάλλον, Εκδόσεις Επέκεινα
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
