Η σκοτεινή πλευρά της ενσυναίσθησης

Με την ενσυναίσθηση μπορεί να μπαίνουμε στη θέση του άλλου για να νιώσουμε πώς αισθάνεται, όμως δεν είναι πάντα ο ασφαλέστερος τρόπος για να τον κατανοήσουμε.

Σύμφωνα με μία έρευνα¹, χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί όταν προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς νιώθουν και σκέφτονται οι άνθρωποι. Συχνά αναφέρεται ότι το κλειδί της ενσυναίσθησης είναι να προσπαθούμε να μπαίνουμε στη θέση του άλλου.

Με βάση αυτό, αφού καταλάβουμε την οπτική του άλλου προσώπου, μπορούμε να προβλέψουμε τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του, μειώνοντας έτσι το κενό ανάμεσα στον εαυτό μας και τον άλλο. Αυτή η δεξιότητα («theory of mind») ξεκινάει να αναπτύσσεται από την παιδική μας ηλικία και μας συνοδεύει σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας, βοηθώντας μας να αναπτύξουμε τις κοινωνικές μας σχέσεις.

Όμως, πολλές φορές το να καταλάβουμε τον άλλον είναι αναποτελεσματικό και επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούμε να διαβάσουμε το μυαλό των άλλων, μας βοηθούν οι λέξεις. Συγκεκριμένα, όταν ρωτάμε αυτό που θέλουμε και οι απαντήσεις που δεχόμαστε για αυτά που ρωτάμε.

Οι ψυχολόγοι διεξήγαγαν αρκετές μελέτες για να ελέγξουν αν το να μπαίνει κανείς «στα παπούτσια» του άλλου, κάνει τους ανθρώπους πιο ακριβείς στην πρόβλεψη των συναισθημάτων και των σκέψεων των άλλων. Στις έρευνες, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να «μαντέψουν» πώς ένιωθε κάποιος κοιτώντας τον στα μάτια ή να βρουν αν τα χαμόγελα τους είναι ψεύτικα ή όχι.

Σε μερικούς από τους συμμετέχοντες δόθηκαν διάφορες οδηγίες για το πώς να το κάνουν όπως να συγκεντρωθούν, να συναισθανθούν τον άλλον, να μιμηθούν την έκφραση του προσώπου του, ώστε να μπουν πιο εύκολα στη θέση του πριν κάνουν την πρόβλεψή τους για το πώς αισθάνεται. Σε άλλους δε δόθηκαν οδηγίες.

Στα ευρήματα των ερευνών, δεν υπήρχε διαφορά στις επιδόσεις όσων είχαν δεχθεί και όσων δεν είχαν δεχθεί τις οδηγίες. Αντίθετα, ορισμένες φορές, όσοι είχαν δεχθεί τις οδηγίες τα πήγαν χειρότερα, αποδεικνύοντας ότι κάποιες φορές το να βλέπουμε την οπτική του άλλου δε δουλεύει με τον τρόπο που νομίζουμε.

Πολλές φορές κρίνουμε την εμπειρία του άλλου βασισμένοι στις δικές μας πληροφορίες και χρησιμοποιούμε στερεότυπα, τα οποία δεν είναι ακριβή. Ωστόσο, όταν μπαίνουμε στη διαδικασία να σκεφτούμε και μία άλλη οπτική μας βοηθάει να είμαστε λιγότερο εγωκεντρικοί, να μην συγχέουμε τα δικά μας συναισθήματα με τα συναισθήματα των άλλων και μας βοηθάει να αμφισβητούμε την ακρίβεια των υποθέσεών μας για τον άλλον.

Ποιο είναι το πλεονέκτημα όταν βλέπουμε την οπτική του άλλου

Σε άλλες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε ζευγάρια, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να μπουν στη θέση του συντρόφου τους και να μαντέψουν τις προτιμήσεις τους ή τη γνώμη τους για ταινίες, τέχνη, αστεία, βίντεο, κοινωνικά ζητήματα ή ακόμα και να τον υποδυθούν. Επίσης, τους ζητήθηκε να απαντήσουν πόση αυτοπεποίθηση νιώθουν για τις υποθέσεις τους και πόσο καλά γνωρίζουν τον άνθρωπο για τον οποίο κάνουν τις υποθέσεις.

Οι ψυχολόγοι ήθελαν να μελετήσουν αν σε πραγματικές συνθήκες, το να μπαίνουμε στη θέση κάποιου ανθρώπου με τον οποίο είμαστε κοντά, είναι πιο ακριβές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι και πάλι οι συμμετέχοντες οι οποίοι είχαν λάβει κάποιες οδηγίες δεν τα πήγαν καλύτερα από αυτούς που δεν έλαβαν, αντίθετα τα πήγαν χειρότερα κάποιες φορές.

Το χρονικό διάστημα το οποίο γνώριζαν τον άλλον άνθρωπο, φάνηκε ότι δεν έχει κάποια συσχέτιση. Αν και θα υπέθετε κανείς ότι όταν γνωρίζεις τον άλλον και μπαίνεις στη θέση του άλλου, όπως για παράδειγμα στη θέση κάποιου φίλου ή συντρόφου, θα είναι πιο ακριβές και αποτελεσματικό, φαίνεται ότι η γνωριμία δεν είναι βοηθητική για αυτό.

Φυσικά, τα ευρήματα αυτά δεν εννοούν ότι δεν έχει κάποια αξία να προσπαθούμε να βιώσουμε την οπτική του άλλου προσώπου αλλά ότι δεν έχει την αξία που της δίνουμε. Αντί να εκτιμούμε συνεχώς την εμπειρία του άλλου, μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά του. Επίσης, τα ευρήματα δείχνουν ότι το να υιοθετούμε την οπτική του άλλου προσώπου, ενισχύει τις κοινωνικές σχέσεις. Όμως, αυτό δεν είναι πάντα καλό.

Για παράδειγμα, όπως αναφέρει ο επικεφαλής της έρευνας, το να βλέπουμε την οπτική ενός κατά συρροή δολοφόνου ή ενός μέλος του ISIS μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε πιο κοντά τους, αλλά αυτό δεν είναι ένα θετικό αποτέλεσμα. Ο ίδιος, επίσης, δηλώνει ότι πολλές φορές οι ερευνητές ψυχολόγοι ερμηνεύουν τα ευρήματά τους μέσα από το δικό τους αξιακό σύστημα, τις δικές τους πολιτικές πεποιθήσεις και τη δική τους ηθική.

Θέλετε να ξέρετε πώς νιώθει κάποιος; Απλά ρωτήστε τον

Αν το να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου δε λειτουργεί πάντα σωστά, τότε ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που αυξάνει την ακρίβεια στη διαπροσωπική κατανόηση; Σε ένα τελευταίο πείραμα, οι ψυχολόγοι μελέτησαν μία άλλη στρατηγική. Πριν απαντήσουν οι συμμετέχοντες για κάποιον άλλον καλούνταν είτε να φανταστούν πώς θα ένιωθε ο άλλος είτε να τον ρωτήσουν για τις ταινίες, την τέχνη ή οτιδήποτε άλλο τους ζητούνταν να απαντήσουν που του αρέσει. Όσοι είχαν συγκεντρώσει περισσότερες πληροφορίες μάντεψαν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις προτιμήσεις του άλλου.

Ωστόσο, δεν είχαν περισσότερη αυτοπεποίθηση στις προβλέψεις τους για τους άλλους, δείχνοντας έτσι ότι οι άνθρωποι δίνουμε πολλή σημασία στο να μπαίνουμε στη θέση του άλλου και υποτιμούμε την άμεση επικοινωνία. Οι άνθρωποι έχουμε παρερμηνεύσει ποιες είναι οι πιο αποτελεσματικές στρατηγικές για να καταλάβουμε τους άλλους. Αν και το να εμπιστεύεται κανείς το ένστικτό του και τη διαίσθησή του μετράει πολύ για τους ανθρώπους, όπως λέει ο επικεφαλής ψυχολόγος των ερευνών, συχνά μας οδηγεί σε λάθη όσον αφορά στις προθέσεις των άλλων.

Τονίζει επίσης ότι οι άνθρωποι είμαστε το πιο κοινωνικό είδος του πλανήτη. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε τους άλλους καλύτερα απ’ ό,τι όντως τους καταλαβαίνουμε με αποτέλεσμα να βγάζουμε συμπεράσματα τα οποία δεν είναι ακριβή.

Ο ίδιος αναφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα στο οποίο προσπάθησε να παρηγορήσει μία από τις καλύτερες φίλες του της οποίας πέθανε ο πατέρας. Επειδή πριν από χρόνια είχε χάσει τους γονείς του, θεώρησε ότι κατανοεί τον πόνο της. Όμως, όταν έδειξε τη συμπόνια του η ίδια μπλόκαρε. Ο θάνατος του πατέρα της ήταν αναμενόμενος και η ίδια δεν ένιωθε πόνο αλλά γαλήνη. Αντί, λοιπόν, να έκανε την υπόθεση για το πώς νιώθει η ίδια θα μπορούσε απλώς να τη ρωτήσει πώς αισθάνεται.

Χωρίς να έχει σημασία αν μιλάμε για τον ίδιο μας τον σύζυγο ή για κάποιον πολιτικό, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να τον κατανοήσουμε όντως αν απλώς του ζητήσουμε να μας εξηγήσει την οπτική του και τον ακούσουμε.

Για να γίνει κανείς καλός στη διαπροσωπική κατανόηση, δεν απαιτεί να κάνει καλές υποθέσεις αλλά να γίνει ένας καλός «δημοσιογράφος». Να μάθει, δηλαδή, να βάζει τους ανθρώπους σε μία θέση στην οποία θα απαντούν ευθέως, ειλικρινά και ανοιχτά, σε ερωτήσεις.