Φανταστείτε ότι σας έχω συνδέσει με ένα τέλειο πολύγραφο. Τόσο εξελιγμένο που μπορεί να αντιλαμβάνεται κάθε σας κίνηση, κάθε σας συναίσθημα και κάθε σας αντίδραση. Αν αγχωθείτε έστω και λίγο θα το ξέρω, γιατί θα σας έχω συνδέσει με αυτό τον τέλειο πολύγραφο και έτσι θα ξέρω ποτέ είστε ήρεμοι και ποτέ αγχωμένοι.
Σας λέω, λοιπόν, να παραμείνετε ψύχραιμοι και να μην αγχωθείτε. Μην αγχωθείτε καθόλου γιατί αν αγχωθείτε, θα το δω στην οθόνη του πολυγράφου που σας έχω συνδέσει! Για να αυξήσω λοιπόν το κίνητρο σας, σας λέω ότι θα σας δώσω μια επιταγή των 10.000 ευρώ αν δεν αγχωθείτε καθόλου. Για να σας τη δώσω όμως, θα πρέπει να μην αγχωθείτε καθόλου, ούτε και λίγο γιατί θα το ξέρω.
Πόσο εύκολο είναι να κερδίσει κάνεις αυτή την επιταγή; Πόσο εύκολο είναι να μην αγχωνόμαστε; Πόσο εύκολο, τελικά, είναι να έχουμε έλεγχο στα συναισθήματα μας και ιδιαίτερα σε αυτά που μας φοβίζουν, μας στεναχωρούν ή μας αγχώνουν; Άντε και ελέγχεις τα συναισθήματα σου, άντε και νιώθεις καλά, για πόσο διάστημα; για πάντα; τα συναισθήματα της λύπης, του θυμού, του άγχους δεν θα ξανάρθουν;
Και άντε και ξανάρθουν μετά από λίγο ή πολύ καιρό, εσύ τι μπορείς να κάνεις; τα ελέγχεις, τα καταπιέζεις, τα διώχνεις; και τι κερδίζεις με αυτό; Νομίζεις ότι ξεγέλασες τον εαυτό σου έχοντας σε έλεγχο τα συναισθήματα αλλά αυτά θα φύγουν ποτέ; Ψάξε να δεις μέσα σου, τα συναισθήματα είναι όπως τα κύματα στις ακρογιαλιές, άλλοτε σκάνε στην ακτή τρικυμιώδη και άλλοτε εξασθενούν αργά. Το σίγουρο είναι ότι, γρήγορα, θα αναμιχτούν με το υπόλοιπο νερό της θάλασσας πάντα με τον ίδιο ήρεμο τρόπο. Πόσο διαθέσιμος είσαι να μην τα παλέψεις και να τα αφήσεις να υπάρχουν στη ζωή σου;
Αν τελικά είναι ουτοπία να πιστεύεις ότι τα συναισθήματα που δυσκολεύουν τη ζωή μας δεν φεύγουν ποτέ, τότε γιατί όλοι μας πέφτουμε στην παγίδα να τα ελέγξουμε ή να τα αποφύγουμε;
Γιατί πολύ απλά, δυσκολευόμαστε να τους δώσουμε χώρο! Γιατί μας βοηθάνε να νιώσουμε γρήγορα καλά, γιατί νομίζουμε ότι αποφεύγοντας ή ελέγχοντας τα, θα είμαστε πιο ευτυχισμένοι.
Για να πούμε όμως την αλήθεια, δεν είναι και λίγο φυσιολογικό αυτό ; Μάθαμε από πολύ μικροί ακούγοντας πολλούς να μας λένε τι έπαθες, μην κλαις, γιατί νιώθεις έτσι τώρα, δεν θα έπρεπε ή μη στεναχωριέσαι, όλα θα πάνε καλά. Μεγαλώσαμε, πιστεύοντας ότι ο έλεγχος είναι η λύση, ελέγχοντας τα συναισθήματα μας θα νιώθουμε καλύτερα.
Ο έλεγχος αποτελεί μια εξελικτική διαδικασία. Αν πάμε αρκετά πίσω στην ιστορία της ανθρώπινης ύπαρξης, θα συνειδητοποιήσουμε ότι ο άνθρωπος που επιβίωνε, ήταν αυτός που είχε το μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή του. Σκεφτείτε λίγο αν οι Homo Sapiens δεν προστατεύονταν από τα θηρία, πολύ απλά, θα πέθαιναν πολύ γρήγορα. Το ανθρώπινο μυαλό ήταν μια μηχανή επιβίωσης που πάντα ανέμενε και απέφευγε τον κίνδυνο για να επιβιώσει. Καλύτερος έλεγχος για τους Ηomo Sapiens σήμαινε μεγαλύτερη προστασία και περισσότερα χρόνια ζωής.
Με τις γενιές να περνούν, ο άνθρωπος ανέπτυξε πολύ καλά αυτή την δεξιότητα της πρόβλεψης και της αποφυγής του κινδύνου. Σήμερα όμως, ξέρουμε ότι δεν έχουμε τα θηρία να αντιμετωπίσουμε αλλά μια σειρά από προσωπικές δυσκολίες, όπως η απώλεια εργασίας, η απόρριψη, ο φόβος μην ρεζιλευτούμε μπροστά σε άλλους ή το πώς θα ξεπεράσουμε τον διπλανό μας σε χρήμα, φήμη και επιτυχία. Ως αποτέλεσμα, ξοδεύουμε πολύ χρόνο στο να ανησυχούμε για τα πάντα, στο να προσπαθούμε να βρούμε την ευτυχία και να επιτύχουμε. Και όταν τα καταφέρουμε, όταν πραγματικά βγάλουμε πολλά λεφτά ή πάρουμε καινούργιο αμάξι ή αποκτήσουμε το σώμα που θέλουμε, τότε θα ικανοποιηθούμε- αλλά για λίγο! Σύντομα, θα καταλήξουμε να ζητάμε περισσότερα.
Τι λειτουργεί λάθος τελικά;
Ο έλεγχος λειτουργεί πολύ καλά έξω από εμάς. Σε όλα εκείνα δηλαδή τα πράγματα τα οποία είναι εξωτερικά, όπως να φύγουμε νωρίτερα για να φτάσουμε έγκαιρα σε ένα ραντεβού. Τι γίνεται με αυτά που βρίσκονται μέσα μας, όπως τα συναισθήματα μας; Πόσο εύκολο είναι να τα ελέγχουμε συνέχεια; Για παράδειγμα, αν σου πω ότι θα σου δώσω πάλι άλλα 10.000 ευρώ αν ερωτευτείς τον άντρα ή την γυναίκα που θα σου φέρω. Σου φέρνω λοιπόν μια γυναίκα ή έναν άντρα που δεν σου αρέσει καθόλου, πόσο εύκολο είναι να τον/την ερωτευτείς; Άντε και τον/την φιλάς, άντε και τον/ την αγκαλιάζεις, τι καταφέρνεις; Μπορείς να ξεγελάσεις ή να ελέγξεις τα συναισθήματα σου με τέτοιο τρόπο που να καταφέρεις να τον/την ερωτευτείς πραγματικά;
Μπορεί ο έλεγχος να είναι μια φυσιολογική διαδικασία που όλοι μας κάνουμε και που μπορεί να μας βοηθά σε όλα αυτά που συμβαίνουν έξω από το σώμα μας αλλά, καθώς φαίνεται, μάλλον είναι δύσκολο να ελέγχουμε συνέχεια τα συναισθήματα μας ακόμη κι αν έχουμε ισχυρά κίνητρα όπως τα χρήματα.
Ναι! Ο έλεγχος γίνεται προβληματικός όταν τον χρησιμοποιούμε υπερβολικά. Για παράδειγμα, όταν πίνουμε προκειμένου να αποφύγουμε το άγχος ή όταν τον χρησιμοποιούμε σε καταστάσεις που δεν δουλεύουν όταν κάτι δεν πρόκειται να αλλάξει, όπως μια χρόνια ασθένεια. Επίσης, ο έλεγχος περιορίζει τη ζωή μας όταν μας σταματά από πράγματα που πραγματικά αξίζουν, όπως μια μητέρα που δεν μπορεί να επισκεφτεί τον γιο της που δουλεύει στο εξωτερικό επειδή φοβάται το αεροπλάνο.
Σε όλες τις παραπάνω καταστάσεις, θα δεις ότι ο έλεγχος έχει ένα κοινό στοιχείο. Περιορίζει τη ζωή που θέλεις να ζήσεις. Τις σκέψεις, τα συναισθήματα, αυτά που νιώθουμε στο σώμα μας και όλες μας τις αναμνήσεις, δεν είναι εύκολο να τις ελέγξουμε. Αντίθετα, όταν προσπαθούμε να αποφύγουμε ή να μειώσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, τόσο πιο έντονες γίνονται.
Στην προσπάθεια να αποφύγουμε ή να καταστείλουμε ή να αντικαταστήσουμε ορισμένες εσωτερικές αισθήσεις, η ειρωνεία είναι ότι τελικά, όλες αυτές οι αισθήσεις, γίνονται εντονότερες (όπως με τον πολύγραφο που στην προσπάθεια να μην αγχωθούμε προκειμένου να κερδίσουμε τα 10.000 ευρώ, όχι μόνο δεν καταφέραμε να μην αγχωθούμε, αλλά έγινε το ακριβώς αντίθετο).
Κάποιες φορές, η προσπάθεια καταστολής των συναισθημάτων λειτουργεί για μικρό χρονικό διάστημα, όπως για παράδειγμα αν είμαστε αγχωμένοι και πιούμε αρκετά ένα βράδυ, αλλά δημιουργεί περισσότερα προβλήματα στο μέλλον αφού, ακόμη κι αν πιούμε ένα βράδυ δεν σημαίνει ότι το άγχος θα φύγει για πάντα.
Ακόμη και οι καλύτερες προσπάθειες ελέγχου, μείωσης ή διαχείρισης των συναισθημάτων μας, στην καλύτερη των περιπτώσεων θα δουλέψουν για λίγο και στη χειρότερη, θα επιδεινώσουν τα πράγματα. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε, δεν υπάρχει καμία ελπίδα να νιώσουμε καλύτερα; Τι μπορείς να κάνει κανείς εν τέλει;
Φαίνεται ότι η ενεργός, χωρίς κριτική, αποδοχή των συναισθημάτων μας και όλων εκείνων των πραγμάτων που δεν αλλάζουν και η ταυτόχρονη εστίαση της προσοχής μας στο παρόν, αυτή τη στιγμή- σε όλα όσα δηλαδή συμβαίνουν γύρω- μας βοηθούν στο να ζούμε τη ζωή που θέλουμε να ζήσουμε.
Μπορεί αυτό να ακούγεται λίγο παράξενο αλλά έχει φανεί επιστημονικά ότι λειτουργεί σε πολλά πλαίσια. Η νέα θεραπεία με το περίεργο όνομα Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (στα Αγγλικά "Acceptance and Commitment Therapy", ACT), προτείνει τρία πράγματα στην καθημερινή πάλη με όλες μας τις εσωτερικές εμπειρίες. Αποδέξου, επέλεξε και δράσε.
- Αποδέξου ό,τι δεν μπορεί ή είναι δύσκολο να αλλάξει (όπως κάποιες σκέψεις, εμπειρίες και μνήμες) δίνοντας χώρο μέσα σου,
- Aναγνώρισε τις καταστάσεις που παλεύεις να διώξεις και
- Eπίλεξε να κινείσαι προς σημαντικά, για τη ζωή σου, πράγματα όπως είναι οι αξίες και οι στόχοι που θέτεις.
Τέλος, μην προσπαθείς να πιστέψεις όλα τα παραπάνω ή τις δικαιολογίες που το μυαλό σου βγάζει, ακολούθησε την εμπειρία σου. Μην προσπαθείς να ξεκινήσεις τη ζωή σου όταν έχεις λύσει τα προβλήματα ή τις δυσκολίες σου, απλά ζήσε κινούμενος προς την κατεύθυνση που εσύ επιλέγεις. Ο πόνος, η στεναχώρια ή το άγχος, είναι συνδεδεμένα με τον άνθρωπο αποτελώντας κομμάτι του μονοπατιού της ζωή του.
Συγγραφέας: Βασίλης Βασιλείου, Ψυχολόγος PhD
Βιβλιογραφία:
- Hayes, S. C, Luoma, J. B., Bond, F. W., Masuda, A., and Lillis, J. (2006). Acceptance and commitment therapy: Model, processes and outcomes. Behaviour Research and Therapy, 44, 1-25.
- Hayes, S. C., Masuda, A., Bissett, R., Luoma, J., & Guerrero, L. F. (2004). DBT, FAP, and ACT: How empirically oriented are the new behavior therapy technologies? Behavior Therapy, 35, 35–54.
- Harris, R. (2010). ACT made simple: an easy to read primer on acceptance and commitment therapy. Okland, CA: New Harbinger.
- Kashdan, T. B., & Breen, W. E. (2007). Materialism and diminished well-being: experiential avoidance as a mediating mechanism. Journal of Social and Clinical Psychology, 26, 521-539.
