Οι διαδικασίες που εμπνέουν τη δημιουργικότητα παρέμεναν ένα μυστήριο για εμάς σε όλη την ανθρώπινη ιστορία: γιατί δημιουργούμε τέχνη και ποθούμε από τη φύση μας τη φαντασία;
Όροι όπως «θεϊκή έμπνευση», έχουν συχνά χρησιμοποιηθεί για να περιγράψουν το τι κρύβεται πίσω από τα μεγάλα δημιουργικά έργα. Σε παλαιότερες εποχές, φυσικά, οι θεϊκές δυνάμεις χρησιμοποιούνταν για να εξηγήσουν ακριβώς ο,τιδήποτε προερχόταν απο αόρατες μηχανορραφίες —φυσικές καταστροφές, ασθένειες, κλπ. Τώρα που έχουμε μια πολύ βαθύτερη κατανόηση των επιστημονικών διεργασιών που ρέουν μέσα στον ιστό του σύμπαντος, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα πολλά από αυτά τα μυστηριώδη φαινόμενα.
Η επιστήμη, βέβαια, εξακολουθεί να αγωνίζεται για να κατανοήσει πλήρως το ανθρώπινο μυαλό και την ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά η ψυχανάλυση έχει αποδώσει κάποιες πιθανές ενδείξεις ως προς το γιατί δημιουργούμε.
Ο Sigmund Freud, ενώ ο ίδιος δεν μπορούσε να εξηγήσει πλήρως τις διαδικασίες πίσω από την τέχνη, χρησιμοποιώντας την ψυχαναλυτική μέθοδο του, έφτασε σε μια σειρά από συμπεράσματα σχετικά με το θέμα που χρειάζεται περαιτέρω θεώρηση.
Ο Φρόυντ πίστευε ότι η δημιουργική διαδικασία είναι μια εναλλακτική λύση για τις νευρώσεις, επικυρώνοντας τη σχέση ανάμεσα στα δυνάμει βασανισμένα μυαλά και την τέχνη.
Πίστευε ότι ήταν περισσότερο ένα είδος αμυντικού μηχανισμού από τις αρνητικές επιπτώσεις των νευρώσεων, ένας τρόπος για να μεταφραστεί αυτή η ενέργεια σε κάτι κοινωνικά αποδεκτό, το οποίο θα μπορούσε να ψυχαγωγήσει και να ευχαριστήσει τους άλλους.
Φυσικά, δεν είναι ολόκληρη η τέχνη κοινωνικά αποδεκτή —και ορισμένοι υποστηρίζουν ότι καμία δεν είναι η καλύτερη μορφή τέχνης— αλλά σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι καλλιτέχνες βρίσκουν μια επικύρωση για το ταλέντο τους μεταξύ μερικών ομοϊδεατών συνομηλίκων τους. Οι μηχανισμοί άμυνας που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία αυτή πιστεύεται ότι είναι η συμπύκνωση και η μετατόπιση, όροι που επίσης συχνά χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν (ομοίως ασυνείδητα) διαδικασίες όνειρου.
Με βάση την θεωρία του Φρόυντ για την προσωπικότητα, η πηγή έμπνευσης για την τέχνη έχει τις ρίζες της στη λίμπιντο, την ενέργεια του id, η οποία μεταλλάσεται σε μια πιο σύνθετη ερμηνεία και εκδήλωση, την κουλτούρα γύρω από το άτομο, έτσι ώστε να βοηθηθεί το εγώ του ατόμου να αισθανθεί πιο προσαρμοσμένο και αποδεκτό από τον κόσμο. Στην ουσία, «διορθώνει» τα ανησυχητικά ερεθίσματα, τα μετατρέπει σε εύγευστες δημιουργίες.
Αυτό πιστεύεται ότι είναι μια διαδικασία «εκπλήρωσης ευχής», εκείνης όπου ο καλλιτέχνης μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τις επιθυμίες που φαίνονται αδύνατες, αβάσιμες ή ηθικά επιλήψιμες, μια μορφή της ικανοποίησης της φαντασίας που δίνει την ασφαλή έκφραση σε διάφορες ψυχικές πιέσεις και ανατροπές. Μέσω της τέχνης, ο καλλιτέχνης μπορεί να αποβάλει την ενέργεια πίσω από αυτές τις επιθυμίες, χωρίς να κάνει τίποτα προβληματικό˙μπορεί να ζήσει αντιπροσωπευτικά μέσα από την τέχνη και να αισθάνεται ένα είδος ικανοποίησης σχεδόν παρόμοιο με την αρχική επιθυμία του να είναι ικανοποιημένος, ίσως καλύτερα, σε ορισμένες περιπτώσεις, γιατί στερείται την ενοχή και τις ολέθριες συνέπειες που μπορεί να είχε το αρχικό κίνητρο.
Επειδή η τέχνη μεταδίδεται, ο καλλιτέχνης θα εμπλακεί στη συνέχεια με άλλους ανθρώπους, κάτι το οποίο παρέχει μια ζωτικής σημασίας σύνδεση από τη φαντασία πίσω στην πραγματικότητα, μια σημαντική πηγή εκτός της προοπτικής. Ο Φρόυντ παρομοίασε τη διαδικασία, με αυτή που κρύβεται πίσω από το παιχνίδι των παιδιών: Ο τρόπος που η φαντασία διαμορφώνει τον εξωτερικό κόσμο στην επιθυμία ενός παιδιού, δημιουργώντας έναν κόσμο όπου οι ευχές εκπληρώνονται και οι επιθυμίες τελικά γίνονται κατανοητές. Ο Φρόυντ δεν πίστευε ότι η τέχνη ήταν εγγενώς το προϊόν της συναισθηματικής καταστολής, υποστηρίζοντας ότι ένα καλό ποίημα είναι πάντα μία λύτρωση και ποτέ καταστολή.
Η τέχνη μπορεί, ως εκ τούτου, να θεωρηθεί ως μια συμβιβαστική λύση μεταξύ ασυνείδητης και συνειδητής πρόθεσης του δημιουργού της. Ο Φρόυντ πίστευε ότι οι καλλιτέχνες θα μπορούν να επιλέγουν και να κάνουν αλλαγές στο ασυνείδητο υλικό που καταλαμβάνει το μυαλό τους, με τρόπους που πολλοί άνθρωποι είτε δεν μπορούν ή δεν κάνουν.
Αντί να χάνει την επαφή με την ικανότητα να αναδύει τις εγωιστικές φαντασιώσεις της παιδικής ηλικίας, ο καλλιτέχνης μαθαίνει να τις μεταφράσει σε κάτι που μπορεί να μοιραστεί με τους συνομηλίκους του —όπως κάνουν τα παιδιά με τις φαντασιώσεις τους — και να τις χρησιμοποιεί ως μέσο προστασίας από τις νευρώσεις (ενώ συγχρόνως κατανοούν και προσαρμόζονται στον εξωτερικό κόσμο).
Αυτό που ο Φρόυντ δεν φαίνεται να κατανόησε μέσω της ψυχαναλυτικής μεθόδου του, ήταν το πώς ο καλλιτέχνης ξέρει να το κάνει αυτό με έναν τρόπο που προκαλεί τέτοια ευχαρίστηση σε άλλους. Αυτή η πτυχή του δώρου του καλλιτέχνη παραμένει μυστήριο για τον Φρόυντ. Αν κάποιος ήθελε να τολμήσει να μαντέψει ωστόσο, είναι πιθανό ότι η σύνδεση του καλλιτέχνη με το εσωτερικό παιδί και οι διαδικασίες που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να κατανοήσουν τον κόσμο, θα υποθέταμε ότι παρηγορεί και παρέχει κατανόηση στους άλλους ανθρώπους που μπορεί να έχουν χάσει την επαφή με αυτές τις μεθόδους και που τώρα ασχολούνται με τις ανησυχητικές πτυχές της εξωτερικής πραγματικότητας.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, κανείς δεν είναι απολύτως βέβαιος για το πώς προκύπτει το ταλέντο και πώς λειτουργεί, ούτε το πώς μπορεί να παραχθεί, όπου φυσικά δεν υπάρχει.
