Σε όλες τις εποχές και σε όλους τους λαούς, ο χορός είναι βαθιά συνδεδεμένος με τις βασικές λειτουργίες κοινωνιών και των ατόμων: έρωτας, θάνατος, πόλεμος, θρησκεία, εργασία. Ο χορός χρησιμοποιεί ως βασικό εργαλείο τη σωματική κίνηση. Στη σημερινή του αναπαράσταση απαιτεί αθλητικές ικανότητες και συγκεκριμένο σωματότυπο.
Όταν γίνεται, όμως, λόγος για το σώμα, δεν είναι δυνατόν να εννοείται μόνο η αρτιμέλεια. Μια τέτοια συνεπαγωγή θα σήμαινε έναν «κανονικό» τύπο σώματος, ο οποίος θα αποτελούσε και τη μονάδα μέτρησης για τον ορισμό κάθε απόκλισης, όπως οι διάφορες αναπηρίες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα θεωρείται αυτονόητο ότι τα ανάπηρα άτομα δεν θα μπορούν να χορέψουν. Αν, όμως, αποδεχτούμε ότι το σώμα περιλαμβάνει παραπάνω από μία μορφές, τότε αυτοδίκαια περιλαμβάνεται και η αναπηρία ως μία μορφή του.
Άτομα με αναπηρίες δεν νοούνται μόνο τα άτομα με κινητικές αναπηρίες. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές αναπηρίες. Επομένως και όλα τα ανάπηρα άτομα δεν είναι ίδια. Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι οι ανάπηροι βιώνουν διαφορετικές μειονεξίες, οι οποίες ωστόσο δεν οφείλονται στην αναπηρία τους αυτή καθεαυτή, αλλά στην κοινωνική στάση που παρεμποδίζει την πρόσβαση τους στις ποικίλες δραστηριότητες.
Για το λόγο αυτό, απαιτείται προσβασιμότητα σε κάθε τομέα. Με την έννοια της προσβασιμότητας, βέβαια, δεν εννοείται μόνο στους δρόμους και στα δημόσια κτίρια, αλλά σε όλους τους τομείς της ζωής (υγεία, εκπαίδευση, επαγγελματική δραστηριότητα, ψυχαγωγία, αθλητισμός). Συνεπώς, είναι αναγκαία η υλοποίηση της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία και στον χορό. Ο συμπεριληπτικός χορός έχει συνολικά θετική επίδραση.
Βελτιώνει την καθημερινότητα των αναπήρων, μέσα από την εξοικείωσή τους με το σώμα και τη συμμετοχή τους στην καλλιτεχνική πτυχή της πραγματικότητας (βελτίωση ψυχολογίας, δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης κ.α.). Επιπλέον, ωφελείται και στο σύνολό της η κοινωνία, καθώς ανάπηροι και μη μαθαίνουν να συνεργάζονται, να δημιουργούν και να εξελίσσονται.
Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η στάση των αρτιμελών ανθρώπων απέναντι στους ανάπηρους ήταν από επιφυλακτική έως καταδικαστική. Αναφορές για την αναπηρία υπάρχουν ήδη από την αρχαιότητα, ενώ ο χορός κάνει την εμφάνισή του στις πρώτες κιόλας μορφές ανθρώπινης κοινωνίας. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Αντιγόνης, που προειδοποιήθηκε ότι θα εξοριστεί μαζί με τον Οιδίποδα, γιατί η συναναστροφή με έναν τυφλό είναι ντροπιαστική.
Στον Μεσαίωνα υπάρχει προκατάληψη απέναντι στην αναπηρία. Κυρίαρχη αντίληψη είναι πως η αναπηρία αποτελεί τιμωρία από τους ουρανούς. Με την άνοδο του Χριστιανισμού υπάρχει μια ανάπτυξη της τάσης της φιλανθρωπίας, με ιδρύματα και μοναστήρια όπου διαμένουν έγκλειστα τα διάφορα ΑμεΑ. Η κοινωνία αρχίζει να αντιμετωπίζει πιο ανθρώπινα τους ανάπηρους, παρόλο που συνεχίζεται η εκμετάλλευσή τους με την εμφάνιση για παράδειγμα στο τσίρκο υδροκέφαλων, νάνων κτλ.
Στον 20ο αιώνα, η επιστημονική αντιμετώπιση της αναπηρίας αποτελεί την κυρίαρχη αντίληψη. Ωστόσο, η κοινωνική μετάφραση της επιστημονικής αντιμετώπισης δεν ήταν ενταξιακή, γιατί κυριαρχεί το ιατρικό μοντέλο. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι καθυστέρησαν αυτές τις εξελίξεις. Πρωταγωνιστικό ρόλο του Β’ παγκοσμίου πολέμου έχει η χιτλερική Γερμανία.
Διαβάστε σχετικά: Η Αυθεντική κίνηση στη Χοροθεραπεία
Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, προέκυψε η ανάγκη καταγραφής της θεμελιώδους αρχής της αξίας της ανθρώπινης ζωής στην Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Ο.Δ.Α.Δ., άρθρο 1): «Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα». Καθώς περνούν τα χρόνια, ο χορός εξελίσσεται και μεταλλάσσεται. Σε ό,τι αφορά τη νεότερη ιστορία της σχέσης της αναπηρίας με τον χορό, αυτή σίγουρα δεν είναι πολυσέλιδη. Οι περισσότερες αναφορές αφορούν τη θεραπευτική πτυχή του χορού (χοροθεραπεία).
Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, παρά τη προαγωγή της ισότιμης συμμετοχής των ανάπηρων ατόμων σε κάθε πτυχή της κοινωνικής πραγματικότητας, οι εκπαιδευτικές δυνατότητες των ανθρώπων αυτών είναι περιορισμένες. Υπάρχουν συγκεκριμένες μόνον ομάδες και σχολές χορού που προωθούν τον συμπεριληπτικό χορό.
Αυτό οφείλεται, αφενός στην λανθασμένη αντίληψη ότι οι ανάπηροι θα υποβαθμίσουν το επίπεδο των μαθημάτων και αφετέρου σε διάφορους παράγοντες που δυσκολεύουν την πρόσβαση των ανάπηρων ατόμων στον χορό, όπως οικονομικές δυσκολίες, δύσκολα προσβάσιμοι δρόμοι. Σημαντική κρίνεται και η έκθεση σε οπτικά ερεθίσματα ανάπηρων ανθρώπων που χορεύουν, ιδίως από μικρή ηλικία, έτσι ώστε να επανανοηματοδοτηθούν τα χορευτικά σωματικά μοτίβα και να σπάσουν τα στερεότυπα.
Ήδη στην Αμερική υπάρχουν συμπεριληπτικά μαθήματα με προσαρμογή των εκπαιδευτικών μεθόδων, καθώς και με ενθάρρυνση της διαδικασίας του partnership (σε ζευγάρια) κατά τη διάρκεια των μαθημάτων.
Από έρευνες που έχουν γίνει σε σχολές χορού με άτομα με αναπηρία, φαίνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των δασκάλων παρουσίαζε νευρικότητα στην ιδέα της διδασκαλίας σε συμπεριληπτικές αίθουσες. Αυτό οφειλόταν στην έλλειψη των απαραίτητων γνώσεων, σε σχέση με τη διαχείριση και την ένταξη των ανάπηρων στο μάθημά τους. Υπογραμμίζεται έτσι η ανάγκη της περαιτέρω εκπαίδευσης των δασκάλων χορού, προκειμένου να συμφιλιωθούν με την ιδέα της διαφορετικότητας.
Αυτό μπορεί να γίνει μόνον αν διαθέτουν περισσότερα εκπαιδευτικά εργαλεία, παιδαγωγικές μεθόδους και γνώση του τρόπου χρήσης τους. Επιπλέον, οι περισσότεροι/ες δάσκαλοι/ες αναγνωρίζουν την ανάγκη της αλλαγής του προγράμματος σπουδών, ώστε αυτό να προσαρμοστεί στις νέες εκπαιδευτικές ανάγκες. Από την άλλη μεριά, σε ό, τι αφορά τους/τις μαθητές/τριες, η έρευνα έδειξε τη διαφορετικότητα που βιώνουν κατά την εκπαιδευτική διαδικασία του χορού τα ανάπηρα και τα μη ανάπηρα άτομα.
Αυτές οι διαφορές τονίζουν, ακριβώς, την ανάγκη για αλλαγή των συνηθισμένων εκπαιδευτικών μεθόδων. Παραδείγματος χάρη, τα μη ανάπηρα άτομα θεωρούν τον πόνο ένα απαραίτητο κομμάτι του χορού, ενώ τα ανάπηρα άτομα έχουν συνδέσει τον πόνο με την καθημερινή ζωή και πέρα των χορευτικών μαθημάτων. Συνεπώς, αυτό που τελικά είναι το πιο σημαντικό για το συμπεριληπτικό χορό, είναι να μην ξεχνάμε πως πρόκειται για μια τέχνη που απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως από τη σωματική μορφή.
Ένα ανάπηρο άτομο μπορεί να εκπαιδευτεί επαγγελματικά στον χορό, αρκεί να έχει ένα δάσκαλο που αντιλαμβάνεται πως δεν είναι η αναπηρία ο περιορισμός, αλλά αυτό που μας έμαθαν ότι πρέπει να είναι ο χορός.
Ά. Βεκιάρη, Exis Dance Company
