Μια συζήτηση χάρηκαν μεταξύ τους, οι δυο φίλες Χάρις (Κατάκη) και Αθηνά (Μπίνιου) καθισμένες στο φιλόξενο Elatos Resort Heath Club στην ολόδροση αγκαλιά του Παρνασσού, μες το Δεκαπενταύγουστο 2017.
Χάρις: Σκέφτηκα ότι θα άξιζε το κόπο να μοιραστούμε με τους αναγνώστες του psychology now.gr πώς συνδεθήκαμε εμείς οι δυο μέσα από τα παραμύθια σου.
Αθηνά: Εγώ όμως, συνδέθηκα μαζί σου μέσα από τα βιβλία σου που διάβαζα χρόνια πριν σε γνωρίσω. Οι τρείς ταυτότητες της Ελληνικής Οικογένειας και Το Μωβ Υγρό με ενέπνευσαν. Ήταν η σπίθα για να ανάψει η φωτιά, η αγάπη μου για την συγγραφή, με αποτέλεσμα να έχω ήδη γράψει 12 βιβλία για μεγάλα παιδιά.
Χάρις: Για αυτά τα παραμύθια για μεγάλους θα ήθελα να μας μιλήσεις.
Αθηνά: Έχει ανάγκη ο άνθρωπος να ακούει και να λέει ιστορίες και παραμύθια, γιατί είναι στη φύση του να αναζητά από νωρίς τρόπους ύπαρξης.
Χάρις: Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στο κλάδο της ψυχοθεραπείας, αφού περιπλανηθήκαμε ανάμεσα σε διάφορες σχολές – την ψυχανάλυση, την υπαρξιακή, την ψυχοδυναμική, τη συμπεριφορική και γνωσιακή και τη συστημική προσέγγιση, κ.α., η αφηγηματική προσέγγιση είναι σήμερα μια από τις τελευταίες εξελίξεις στο χώρο της ψυχοθεραπείας. Έχει επηρεάσει τη θεραπευτική σκέψη διεθνώς. Η ροή των αφηγήσεων μας συνδέθηκε με την ανθρώπινη εμπειρία, τις ικανότητες και τις δυνάμεις των ανθρώπων και ταυτίστηκε με τη θεραπευτική αλλαγή.
Αθηνά: Τα παραμύθια λειτουργούν σε δύο επίπεδα. Στην πραγματικότητα και στο υποσυνείδητο. Τα όνειρα, οι μύθοι και τα παραμύθια μιλούν με μια συμβολική γλώσσα που η κατανόηση της μας φέρνει σε επαφή με μια σπουδαία πηγή σοφίας. Είναι μια παγκόσμια γλώσσα της ανθρωπότητας, όπως ο λύκος, το σκοτάδι, ο κεραυνός, το δάσος, το ποτάμι.
Χάρις: Το ίδιο ισχύει και για πολλές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, βασισμένες σε όλες τις μορφές της τέχνης που μας φέρνουν σε επαφή με τον εσωτερικό μας εαυτό και φυσικά τα όνειρα που ο Φρόιντ ονόμασε βασιλική οδό προς το υποσυνείδητο. Έχοντας αναγνωρίσει την ευεργετική ιδιότητα των παραμυθιών, εμείς στο Εργαστήριο σε έχουμε μαζί μας σε πολλές διοργανώσεις που αφορούν στην αυτογνωσία, στην οικογένεια, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ψυχοθεραπεία.
Αθηνά: Όπως έχεις πει: ό,τι βιωματικά μάθαμε μόνο βιωματικά μπορούμε να το αλλάξουμε.
Χάρις: Θυμάμαι σε μια ημερίδα με θέμα τη γυναικεία και την ανδρική ταυτότητα είχες αφηγηθεί τον Ζαχαροζυμωμένο.
Αθηνά: Η Ταρώ και ο Ζαχαροζυμωμένος, ένα παραμύθι από τη σειρά Ελληνικά παραδοσιακά παραμύθια μιλά για την ιστορία ενός κοριτσιού που πληγώθηκε βλέποντας τους αποτυχημένους γάμους των τριών αδερφάδων της, και αποφάσισε να πλάσει μόνη της τον άντρα που θα παντρευόταν.
“ (…) Ένα ωραίο πρωινό έπλασε το παλικάρι όπως το ήθελε η καρδιά της. Το έψησε τρεις μέρες στον καυτό ήλιο κι όταν ροδοκοκκίνισε το έστησε μπροστά της. Ήταν πιο όμορφος απ’ ό, τι περίμενε. Τον καμάρωσε, τον αγκάλιασε, τον φίλησε απαλά στο μάγουλο, κι άφησε τη ζεστή ανάσα της να περάσει μέσα του. Να γίνει ψυχή απ’ την ψυχή της.
«Σ’ αγαπώ» του ψιθύρισε στ’ αυτί και …ωωω…θαύμα! Θαύμα! Εκείνος ζωντάνεψε μεμιάς! Την έσφιξε στην αγκαλιά του και τη φίλησε στο μέτωπο.
«Σ’ ευχαριστώ που μ’ έδωκες ζωή. Νιώθω υπέροχα... νιώθω άνθρωπος».
Το πρόσωπο της Ταρώς έλαμπε από χαρά.
«Ποιο είναι τ’ όνομά σου, καλέ μου; Πώς θα σε λέω;»
«Αχ, ο δύστυχος…» απάντησε θλιμμένος εκείνος. «Οι κατσικοπόδαρες νεράιδες μ’ απαγόρευσαν να πω τ’ όνομά μου, κι αν αναγκαστώ να το κάνω θα εξαφανιστώ…» ”.
Χάρις: Την έχεις την συνταγή;
Αθηνά: Ναι, βέβαια. Την έχω από μικρή. Ο πατέρας μου μάζευε τα κορίτσια της γειτονιάς και μας έλεγε πώς να πλάσουμε τον άνδρα που επιθυμεί η καρδιά μας.
“Μια οκά ζάχαρη, μια κούπα αγνό λάδι, μια οκά καλόψυχο αλεύρι,
δυο οκάδες αγάπη, πέντε κουταλιές χαρούμενο πρόσωπο, τρία φλιτζάνια γέλιο, μπόλικες ματιές και χάδια, κι ένα βάζο μέλι.
Εκτέλεση: Ζυμώνετε τα υλικά πολύ καλά ώσπου να φουσκώσουν και να γεμίσουν ολόκληρη τη γαβάθα. Προσέχετε όμως, γιατί έστω κι ένα κατσούφιασμα μπορεί να τα «κόψει». Βάζετε το γλυκό στο ταψί της ψυχής, το στρώνετε με την κουτάλα της θέλησης και το ψήνετε στο φούρνο της υπομονής. Το πασπαλίζετε με σύννεφα κανέλλας και το σερβίρετε με μέλι.”
Χάρις: Μακάρι να είχαν μια τέτοια συνταγή τα σημερινά ζευγάρια. Ψάχνουν απεγνωσμένα, αλλά οι παλιές δεν εφαρμόζονται πια και οι καινούργιες που δοκιμάζουν είναι τόσες πολλές, που δημιουργούν σύγχυση, αμφιθυμίες και ασυνεννοησία. Μια συμβίωση με αντιφατικές προδιαγραφές και ασαφείς προοπτικές – είτε ξεκινάει με σφραγίδες είτε χωρίς – δημιουργεί δύσκολες συνθήκες που δεν καλύπτουν τις ανάγκες ούτε του ενός ούτε του άλλου. Ίσως γιατί δεν μπορείς να ξέρεις ποιον θες και γιατί, αν δεν έχεις κατανοήσει πρώτα ποιος είσαι, που πας και γιατί.
Αθηνά: Ίσως γι’ αυτό λες κάπου ότι η αγάπη είναι προϋπόθεση, δεν είναι εγγύηση.
Χάρις: Η σχέση του ζευγαριού αποτελεί σήμερα το πιο συχνό, περίπλοκο και δυσεπίλυτο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν θεραπευτές, σύμβουλοι γάμου και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Ο γάμος – ένας θεσμός παραδοσιακά ταυτισμένος με τον προορισμό του ανθρώπου – μεταβάλλεται σε μια σχέση που χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακή αστάθεια.
Έχεις όμως γράψει και παραμύθια για την οικογένεια.
Αθηνά: Ναι, όπως το ελληνικό παραδοσιακό παραμύθι Το Κατόρθωμα του Δάκρυ, που έχει να κάνει με το πώς ο μικρότερος γιος της οικογένειας ‘ξεμαρμαρώνει’ τα δυο αδέρφια του και σώζει από τη σκλαβιά την αδερφή και στη συνέχεια σώζει την οικογένεια του και ολόκληρη τη μαγεμένη πολιτεία.
Από ένα θαύμα ήρθε στο κόσμο ο Δάκρυς. Όταν ο μάγος ο Σαρακηνός έκλεψε τα τρία αδέρφια του το πατρικό σπίτι σκοτείνιασε Μάνα και πατέρας μάζευαν τα δάκρυα τους σε ένα ποτήρι και το έπινε η μάνα. Στο τρίτο ξέχειλο ποτήρι ω θαύμα ώ θαύμα γεννήθηκε ο Δάκρυς.
Ο Δάκρυς με τα χάδια του και τα δάκρυα του και τις ηρωικές πράξεις που πήγασαν από την αγάπη του ζωντάνεψε και ελευθέρωσε τους σκλαβωμένους αδερφούς του.
Χάρις: Είναι τόσο πλούσιο αυτό το παραμύθι σε νοήματα και μηνύματα για τη σύγχρονη οικογένεια! Με τέτοιες ιστορίες δεν ασχολούμαστε κι εμείς οι οικογενειακοί θεραπευτές; Γνωρίζουμε καλά πόσο πόνο συνεπάγεται η οικογένεια.
Τελικά πολλά από τα παραμύθια σου αφορούν στην πορεία προς την αυτογνωσία και στην αξία της ψυχοθεραπείας.
Αθήνα: Το Δειλό Λιοντάρι είναι η ιστορία του τελευταίου λιονταριού στην αρχαία Ελλάδα, όπως εγώ τη φαντάστηκα. Το νιογέννητο κουτάβι που βρέθηκε να θηλάζει από το μαστό μιας προβατίνας. Πώς βρέθηκε; Που μεγάλωσε και γιατί δεν έμαθε να μουγκρίζει, παρά μόνο να βελάζει; Ποιος πήρε το λιοντάρι και το πήγε στη λίμνη να κοιτάξει το πρόσωπό του;
Το λιοντάρι έμεινε ώρα πολύ πάνω από τον καθρέφτη της λίμνης να κοιτάει το είδωλό του. Ύστερα σήκωσε το κεφάλι ψηλά κι έβγαλε βρυχηθμό χαράς.
Πολλές φορές είμαστε κι εμείς σαν το δειλό λιοντάρι. Υπάρχει μέσα μας ένα φοβισμένο πρόβατο που όλο στενάζει, φοβάται, παραπονιέται, ανησυχεί και αγωνιά για τα πάντα. Αφήνουμε τους άλλους να μας τρομάζουν. Ας κοιτάξουμε στον καθρέφτη της λίμνης μέσα μας, κι ας δούμε τη λιονταρίσια φύση μας. Θα ξεπεράσουμε έτσι το φόβο, που νιώθουμε γνωρίζοντας τον αληθινό μας εαυτό.
Χάρις: Πέρα όμως από τα παραμύθια σου που αφορούν στην οικογένεια, είναι κι αυτά που διαπραγματεύονται διαχρονικά κοινωνικά προβλήματα, όπως η αποδοχή της διαφορετικότητας και η αδιάλειπτη μετανάστευση του ανθρώπου.
Για παράδειγμα, το παραμύθι σου με τίτλο: Πιρουλίτο και Ροζαλία που διαπραγματεύεται το θέμα της διαφορετικότητας.
Αθηνά: Είναι ένα λυρικό παραμύθι που το χαρακτηρίζει η ονειρική φαντασία και τα συμβολικά στοιχεία, με σκοπό να εκφράσουν συναισθήματα τα οποία γεννάει η διαφορετικότητα. Είναι η ζωή της κωφής Αναστασίας, η οποία σώθηκε με την τέχνη της ζωγραφικής, στενά δεμένη με πλάσματα και εικόνες της φύσης, μέσα στον ιδιαίτερο και μαγικό κόσμο της διαφορετικότητας. Όλοι τελικά είμαστε κατά κάποιο τρόπο μια ειδική περίπτωση. Την πλοκή την διαχέει ο πόνος της απομόνωσης, ο φόβος της γνώμης των άλλων, η ελπίδα που ξαναγεννιέται, η λύτρωση που φέρνει η επιστήμη, η συμπαράσταση των αγαπημένων, ο έρωτας και η προσπάθεια. Άνθρωποι, πουλιά και ζώα, αποκτούν λαλιά και συναίσθημα. Είναι ένα παραμύθι για την ενότητα με τη φύση.
Χάρις: Είναι ένα διαχρονικό θέμα τόσο όμως επίκαιρο για τις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες στις οποίες θα ζούμε από δω και πέρα.
Παρόλο που ό,τι γράφουμε είναι βασισμένο σε δικά μας βιώματα, θα έλεγα να κλείσουμε με τα δυο καθαρά αυτοβιογραφικά παραμύθια σου.
Αθηνα: Η Κυρά της Αιξωνής αφορά στο υπόστρωμα της περιοχής που έζησα με την οικογένεια μου τις τελευταίες δεκαετίες.
Είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα για την σημερινή Γλυφάδα, Βούλα, Βουλιαγμένη, Βάρη, Βάρκιζα, και όλο τον νότιο Υμηττό. Η Φιλοστράτη, το κορίτσι με τη χήνα, και ο Κτήσιππος το αγόρι με τον σκύλο, δίνουν ζωντάνια σε καθημερινά συμβάντα της κοινότητας, που άνθισε δυόμιση χιλιάδες χρόνια πριν και φανερώνει τη συνέχεια στους αιώνες.
Το βιβλίο αυτό περνά στις νέες γενιές την τοπική ιστορία και την τοπογεωγραφία, μέσα από την μυθοπλασία. Ο αναγνώστης ακροπατάει και ψηλαφίζει τις κοινές ρίζες του με τους μακρινούς προγόνους. Η Κυρά γίνεται πρέσβειρα του τόπου της και όλης της Ελλάδας, γιατί η ματιά της δεν στρέφεται σε μια απλή περιγραφή των τόπων, αλλά στην ουσία των μύθων και ακόμα πιο βαθιά, σε σημαντικά αρχέτυπα συμπεριφοράς που μας διαφεύγουν και καθημερινά τα προσπερνάμε.
Χάρις: Λες κάπου: Τι συμβαίνει όταν η αρχαιολογική σκαπάνη φέρνει στο φως έναν αρχαίο δρόμο; Ταξιδεύουμε στον 4ο αιώνα π.Χ. να γνωρίσουμε την Αιξωνή, μια παραθαλάσσια πόλη της Αθήνας, την εποχή του Χρυσού Αιώνα. Ήταν πυκνά κατοικημένη, γεμάτη ιστορίες συναρπαστικές με θεούς και ημίθεους, έγνοιες και χαρές της καθημερινότητας, αλλά και όνειρα για το μέλλον.
Αφήσαμε τελευταίο τον Κρυστάλλινο Αετό. Αυτό κι αν είναι αυτοβιογραφικό. Εσύ και η οικογένεια σου ζήσατε στο μεδούλι σας τις δυο πατρίδες σας, Ελλάδα και Βραζιλία.
Αθηνά: Είναι ένα ταξιδιωτικό και αλληγορικό παραμύθι. Μιλάει για την Χρύσα και τον Ακύλα, δυο αετούς, δυο ανθρώπους με φτερά, που ψάχνουν να βρουν το μυστικό που θα κάνει όλα τα πουλιά του δάσους ευτυχισμένα. Στο μεγάλο τους ταξίδι ανακαλύπτουν τη σημασία της αδερφοσύνης, την αποδοχή του συντρόφου, την ευγένεια που σώζει, και φτάνουν στην ύψιστη ανταμοιβή· την ταύτιση με τον Κρυστάλλινο Αετό, δηλαδή στην διαφάνεια της ψυχής τους.
Σ’ αυτό το βιβλίο πρόσθεσα τα λόγια του μεγάλου μας ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου: «Πάντα υπάρχουν μετανάστες όλων των λογιών. Άλλοι ανεβαίνουν από το νότο προς το βορρά κι άλλοι κατεβαίνουν από το βορρά στο νότο. Άλλοι από τη δύση στην ανατολή κι άλλοι από την ανατολή στη δύση. Αυτές οι διασταυρώσεις γίνονται αυτή τη στιγμή σ’ ολόκληρη την Οικουμένη. Άνθρωποι και άνθρωποι προσπαθούν να σώσουν τις αποσκευές και τα όνειρά τους...»
Χάρις: Χαρακτηριστικό είναι εκείνο το απόσπασμα που λέει ο «Κρυστάλλινος Αετός»: Αυτός είναι ο κόσμος και δεν αλλάζουν εύκολα οι ανάγκες των πλασμάτων. Μπορείτε όμως ν’ αλλάξετε εσείς. Συνδεθείτε μεταξύ σας και πετάξτε προς τον ήλιο. Μη φοβηθείτε! Οι φόβοι δεν πετούν ψηλά, μόνο σέρνονται χαμηλά, στο σκοτάδι. Από μένα θα πάρετε ό, τι ζητάτε και μ’ αυτό θα αγωνιστείτε και θα νικήσετε.
Αθηνά: Αν θυμάμαι καλά, το Φυλαχτό [1], που αφορά στη θεραπευτική πορεία πέντε γυναικών, τελειώνει με Το παραμύθι της Πεταλούδας, που είχε γράψει και διάβασε μια θεραπευόμενη την ημέρα που ολοκληρωνόταν η θεραπεία της.
«(…) Πολύς καιρός πέρασε. Κάθε φορά κοίταζε εξεταστικά τις πλάτες τους να δει μήπως κάτι πήγαινε να φυτρώσει. (…) Ώσπου μια μέρα το είδε. Τρεις κιόλας μεταμορφώθηκαν μπροστά στα μάτια της, από κάμπιες σε πεταλούδες».
Χάρις: Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου μου Το Μωβ Υγρό [2], υπάρχει μια φράση που συμπυκνώνει όσα συζητήσαμε για τα παραμύθια και τις αφηγήσεις που λέμε στον εαυτό μας και ο ένας στον άλλον προσπαθώντας να καταλάβουμε ποιοι είμαστε, που πάμε και γιατί.
«Διαισθανόμαστε ότι είναι πλέον θέμα επιβίωσης να βρούμε τρόπο να καλλιεργήσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο, για να κατανοούμε τι γίνεται μέσα μας και γύρω μας, έτσι ώστε να είμαστε σε θέση να ενεργούμε αποτελεσματικά και κυρίως να αισθανόμαστε ότι η ζωή έχει νόημα».
Περισσότερες πληροφορίες για την Αθηνά Μπίνιου και τα παραμύθια της στο http://www.athinabiniou.gr/bio01.html
[1] Κατάκη, Χ. (2009). Το φυλαχτό. (4η έκδοση). Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.
[2] Κατάκη, Χ. (1997). Το μωβ υγρό. (13η έκδοση). Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.
