Για την ψυχαναλυτική σκέψη, το κάθε όνειρο, είναι το αποτέλεσμα εκλεπτυσμένων και πολύπλοκων ψυχικών λειτουργιών. Αυτό σημαίνει ότι κανένα αντικείμενο, πρόσωπο, συναίσθημα ή συνομιλία δεν λαμβάνει χώρα τυχαία. Αντιθέτως, το κάθε τι που εμφανίζεται στο όνειρο έχει κάποιο πολύ προσωπικό νόημα το οποίο προέρχεται από τη ζωή και τα ψυχολογικά συμπτώματα του ονειρευόμενου.
Μια περιγραφή ονείρου ενός θεραπευόμενου είχε ως εξής: Βρίσκομαι σε ένα μεγάλο χώρο σαν αεροδρόμιο ή γήπεδο μπάσκετ. Υπολογιστές γραφείου βρίσκονται ο ένας δίπλα στον άλλο πάνω σε ένα μακρόστενο πάγκο. Νιώθω σαν να περιφέρονται γύρω μου γνώριμα πρόσωπα από διάφορες ηλικιακές φάσεις της ζωής μου. Το ταβάνι του γηπέδου είναι πολύ ψηλά. Ένας φίλος είναι χάκερ και χειρίζεται έναν από τους υπολογιστές.
Κάτι γράφει ή τέλος πάντων ασχολείται με κάποια δουλειά και εγώ με διάθεση πειράγματος ειρωνεύομαι τις γνώσεις του. Αμέσως μετά ένας δεύτερος φίλος με κοιτάει επικριτικά λόγω αυτού που έκανα. Εγώ τότε αποτραβιέμαι και κάθομαι σε έναν καναπέ. Μετά από λίγο σηκώνομαι και ξαναπηγαίνω στο δεύτερο φίλο για να τον κοιτάξω αγριεμένα και να του πω τη φράση, «θα σε φτιάσω εγώ». Μετά σκέφτομαι πόσο άντρας πρέπει να φάνηκα με αυτό που έκανα.
Ο συγκεκριμένος αναλυόμενος είχε περιγράψει αρκετές φορές πόσο πολύ θαυμάζει αλλά και αγχώνεται από τον δεύτερο φίλο που εμφανίστηκε στο όνειρο του. Τον είχε περιγράψει ως έναν θαρραλέο και μαχητικό πολιτικό ακτιβιστή του χώρου της αριστεράς, έναν φίλο ο οποίος δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα όταν βγάζει λόγο μπροστά σε κόσμο.
Η ταυτόχρονη συνύπαρξη θαυμασμού και άγχους δεν ήταν τυχαία αφού ένα από τα βασικά προβλήματα του αναλυόμενου και ένας από τους λόγους που ξεκίνησε θεραπεία ήταν η υπερβολική αγωνία που βίωνε όταν θα απευθυνόταν σε πολύ κόσμο ή όταν συναντούσε τυχαία αυτόν τον φίλο.
Είχε αναφέρει χαρακτηριστικά σε κάποια συνεδρία ότι η ένταση του άγχους που ένιωθε ήταν τόσο μεγάλη που εμπόδιζε τη φυσιολογική ροή της σκέψης του. «Τι συμβαίνει όταν μιλάω σε πολύ κόσμο ή όταν συναντάω αυτόν τον φίλο; γιατί νιώθω έτσι;», ήταν ένα ερώτημα που μου είχε απευθύνει αρκετές φορές. Εγώ απαντούσα με την ερώτηση, «Τι άλλο σκέφτεσαι για αυτόν;».
Όταν με αφορμή το παραπάνω όνειρο επανέλαβε το ερώτημα, εγώ απάντησα με την ερώτηση, «τι άλλο σκέφτεσαι για το όνειρο;». Η ερώτηση είχε σκοπό να τον παροτρύνει να εκφράσει ελεύθερα τις σκέψεις του έτσι ώστε να διερευνήσουμε τα βαθύτερα ψυχολογικά κίνητρα που μπορεί να έπαιξαν ρόλο στην δημιουργία του ονείρου αλλά και του άγχους.
Για την ψυχαναλυτική σκέψη, αυτό το όνειρο όπως και το κάθε όνειρο, είναι το αποτέλεσμα εκλεπτυσμένων και πολύπλοκων ψυχικών λειτουργιών. Αυτό σημαίνει ότι κανένα αντικείμενο, πρόσωπο, συναίσθημα ή συνομιλία δεν λαμβάνει χώρα τυχαία. Αντιθέτως, το κάθε τι που εμφανίζεται στο όνειρο έχει κάποιο πολύ προσωπικό νόημα το οποίο προέρχεται από τη ζωή και τα ψυχολογικά συμπτώματα του ονειρευόμενου.
Όσον αφορά το συγκεκριμένο όνειρο, το γήπεδο μπάσκετ και οι υπολογιστές έχουν μια ιδιαίτερη συναισθηματική αξία αφού είναι στοιχεία προερχόμενα από την εφηβική ηλικία του. Ο υπολογιστής αποτέλεσε την πηγή των πρώτων πορνογραφικών φωτογραφιών, ενώ το γήπεδο μπάσκετ παραπέμπει στο πρώτο άθλημα που αγάπησε και του οποίου τους αθλητές έκανε ήρωές του.
Διαβάστε σχετικά: Η θεραπευτική δύναμη των ονείρων
Όσον αφορά τα πρόσωπα που εμφανίζονται στα όνειρα ισχύει γενικά ο κανόνας ότι ένα πρόσωπο του ονείρου αναφέρεται ταυτόχρονα σε περισσότερα πρόσωπα από την πραγματική ζωή, ενώ τα συναισθήματα που βιώνονται στις ονειρικές σκηνές μπορεί να είναι συναισθήματα τα οποία στην πραγματική ζωή έχουν βιωθεί σε πολύ διαφορετικές περιστάσεις, πρόσωπα και ηλικιακές φάσεις.
Για παράδειγμα στο συγκεκριμένο όνειρο ο πρώτος φίλος που εμφανίζεται ως χάκερ είναι ένας συνδυασμός δύο πραγματικών προσώπων, ενός φίλου της εφηβικής ηλικίας που ήταν πραγματικά χάκερ και ενός φίλου του παρόντος. Ο δεύτερος φίλος του ονείρου ο οποίος είναι ίσως και το κεντρικό πρόσωπο ενδεχομένως παραπέμπει σε κάποιο άλλο πρόσωπο της παιδικής ηλικίας του ονειρευόμενου και το οποίο ήταν τότε πηγή έντονου και αδιαχείριστου άγχους για αυτόν και απέναντι στο οποίο δεν κατάφερε ποτέ να εναντιωθεί.
Ολοκληρώνοντας αυτήν την πολύ σύντομη ανάλυση δεν πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι τις περισσότερες φορές ένα όνειρο εκφράζει και μια βαθιά επιθυμία η οποία δεν έχει καταφέρει να βρει την εκπλήρωση της. Για παράδειγμα στο όνειρο και σε αντιδιαστολή με την πραγματικότητα, ο αναλυόμενος εκπληρώνει ταυτόχρονα δύο κρυφές επιθυμίες, δηλαδή να επιτεθεί λεκτικά στον φίλο του «σαν άντρας» αλλά να δώσει στον εαυτό του και μια υπόσχεση μελλοντικής επιτυχίας.
Εύκολα παρατηρεί κανείς ότι η κουβέντα «θα σε φτιάσω» εκφράζει την ελπίδα να καταφέρει να μιλήσει σε πολύ κόσμο χωρίς άγχος όπως ο φίλος του (θα σε φτάσω), αλλά και μια επιθετική απειλή προς τον ίδιο φίλο σαν να του λέει «θα σε φτιάξω εάν με ξανακάνεις να αισθανθώ άγχος». Οι δύο λέξεις έγιναν μία όπως πολύ συχνά συμβαίνει στο όνειρο, ένα φαινόμενο που ονομάζεται συμπύκνωση.
Στη βάση των όσων έχουν αναφερθεί εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τίποτα στο όνειρο αυτό δεν έχει λάβει χώρα τυχαία, πόσο μάλλον η εμφάνιση του δεύτερου φίλου. Τέλος έχει σημασία να αναφέρουμε ότι το συγκεκριμένο όνειρο αναφέρθηκε σε μια ιδιαίτερη φάση της θεραπείας, φάση κατά την οποία όπως εκ των υστέρων παραδέχτηκε ο αναλυόμενος ένιωθε το ίδιο άγχος απέναντι σε εμένα.
Αυτό σχετίζεται με το πολύ σημαντικό ψυχολογικό φαινόμενο που στην ψυχαναλυτική προσέγγιση ονομάζεται «μεταβίβαση» και θα συζητηθεί αλλού. Αρκεί εδώ να πούμε ότι το όνειρο αυτό ήταν πολύ σημαντικό διότι βοήθησε τον αναλυόμενο να αρχίσει να επεξεργάζεται το άγχος που τον ταλαιπωρούσε, μια επεξεργασία που υποστηρίχθηκε από το γεγονός της ταυτόχρονης επεξεργασίας του άγχους που είχε ασυνείδητα αρχίσει να βιώνει ως προς το πρόσωπο του θεραπευτή.
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939) ήταν ίσως ο πρώτος συστηματικός ερευνητής αυτών των ονειρικών διεργασιών. Προσπάθησε να προσδιορίσει τους «κανόνες» στους οποίους υπακούουν, καθώς και το ενδεχόμενο αυτοί οι κανόνες να επαναλαμβάνονται και άρα να έχουν το κύρος γενικεύσιμων ψυχολογικών υποθέσεων. Αποτέλεσμα των ερευνών του ήταν η ανακάλυψη και διαχωρισμός ανάμεσα στο «λανθάνον» και το «έκδηλο» όνειρο και η ανακάλυψη του «ασυνειδήτου».
Ένας από τους ορισμούς που έδωσε για το «ασυνείδητο» ήταν ότι συνίσταται από το σύνολο των μνημών και ψυχικών λειτουργιών των οποίων δεν έχουμε συνείδηση και μέσω των οποίων δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του ύπνου οι «έκδηλες» ονειρικές σκηνές. Οι σκηνές αυτές είναι το αποτέλεσμα της αλληγορικής «ανάμειξης» των πιο πρόσφατων με τις πιο παρελθοντικές μνήμες του ονειρευόμενου και σκοπό έχουν να ικανοποιήσουν τις απωθημένες επιθυμίες με κεκαλυμμένο τρόπο.
Ο κεκαλυμμένος τρόπος έχει σκοπό να προστατεύσει τον ονειρευόμενο από το ξύπνημα λόγω άγχους που θα προκαλούσε η απροκάλυπτη και κυριολεκτική ικανοποίηση των επιθυμιών αυτών. Για παράδειγμα εάν πεις σε κάποιον «θα σε φτιάξω» κινδυνεύεις να αντεπιτεθεί, ενώ εάν πεις «θα σε φτιάσω» δεν κινδυνεύεις αφού το πιο πιθανό είναι να μην καταλάβει τι λες.
Βιβλιογραφία:
- «Η ερμηνεία των Ονείρων», 2013, Σίγκμουντ Φρόυντ, εκδόσεις Επίκουρος
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
