Τα προγνωστικά όνειρα στην Ελλάδα και η πολιτισμική διάσταση των ονείρων

Οι ονειρική μας ζωή διαμορφώνεται τόσο μέσα από τις προσωπικές μας εμπειρίες και τα βιώματα, όσο και από πολιτισμικές παραμέτρους. Τα λεγόμενα προγνωστικά ή προφητικά όνειρα κατέχουν διαφορετική θέση σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια, σε κάποια μπορεί να θεωρούνται ως έγκυρες πηγές γνώσεις, ενώ σε άλλα τυχαία περιστατικά.

Μια προσωπική εμπειρία

Πρόσφατα έτυχε να δω σε όνειρο κάποια γεγονότα, λίγες μόνο μέρες πριν συμβούν. Το όνειρο αυτό περιείχε πολύ συγκεκριμένα στοιχεία και λεπτομέρειες ενός γεγονότος που επρόκειτο να συμβεί. Τέτοια όνειρα είχα ξαναδεί κάποιες φορές στο παρελθόν, αλλά μπορεί να μην είχε τύχει να τα μοιραστώ. Τα όνειρο αυτό μπορεί να το είδα τυχαία, ή γιατί είχα κάποια στοιχεία που με οδήγησαν να συνθέσω κάποιες πληροφορίες στον ύπνο μου.

Όποια εξήγηση και να υπάρχει ή όχι για αυτό, αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η αντίδραση των φίλων και των συγγενών όταν μοιράστηκα μαζί τους αυτό, αλλά και κάποια παλαιότερα προγνωστικά όνειρα. Καθώς αφηγούμουν τα όνειρα αυτά σε πρόσωπα του περιβάλλοντος μου, παρατήρησα ότι όλοι όσοι ήταν αποδέκτες αυτών, υπήρξαν ανοιχτοί να τα ακούσουν χωρίς ίχνος επίκρισης. Οι περισσότεροι από αυτούς και αυτές που τα άκουσαν, τα εξέλαβαν ως έγκυρες πηγές γνώσης ή πρόγνωσης του μέλλοντος.

Αναρωτήθηκα: πόσες φορές δεν έχει τύχει να τηλεφωνήσουμε την επόμενη μέρα, σε κάποιο πρόσωπο που είδαμε σε κάποιο τρομαχτικό όνειρο, για να σιγουρευτούμε ότι είναι καλά; Αντίστοιχα: πόσες φορές, δεν έτυχε να μας καλέσει κάποιος να μας ρωτήσει πως είμαστε, γιατί μας είδε στον ύπνο του;

Αρκετές φορές έχει τύχει και στο θεραπευτικό πλαίσιο, κάποιοι θεραπευόμενοι να μοιραστούνε παρόμοιες εμπειρίες με όνειρα που περιείχαν πληροφορίες για κάτι που συνέβη σε δικό τους πρόσωπο (χωρίς όμως οι ίδιοι να ήταν ενήμεροι για αυτό το γεγονός), ή για κάποιο όνειρο που προέβλεπε ένα μελλοντικό συμβάν.

Τελικά όμως, μέσα από αυτή την πρόσφατη προσωπική εμπειρία, συνειδητοποίησα, ή μάλλον θυμήθηκα, ότι το να βλέπεις ή να μοιράζεσαι ένα προγνωστικό όνειρο, είναι κάτι συνηθισμένο και ευρέως αποδεκτό στην ελληνική κουλτούρα.

Η γλώσσα

Στην ελληνική γλώσσα το ρήμα που χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε στην εμπειρία του ονείρου που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του ύπνου, είναι το ρήμα βλέπω, λέμε: «βλέπω όνειρα», όχι «έχω όνειρα». Στα Ελληνικά λέμε έχω όνειρα, μόνο όταν αναφερόμαστε σε επιθυμίες για το μέλλον, ή «κάνω όνειρα» σε σχέδια που ελπίζουμε να υλοποιηθούν στην ζωή μας. Τα όνειρα του ύπνου όμως δεν τα «έχουμε», ούτε τα «κάνουμε», αλλά τα «βλέπουμε».

Στα Αγγλικά αναφερόμενοι στα όνειρα του ύπνου, λένε «είχα» ένα όνειρο, υποδηλώνοντας ότι αποτελεί μια προσωπική εμπειρία που κάποιος μπορεί να βιώσει, και όχι κάτι υπαρκτό που υπάρχει εκεί έξω το οποίο στον ύπνο του κάποιος το συναντά και το βλέπει. Στο ελληνικό πολιτισμικό πλαίσιο, το όνειρο το βλέπουμε και αποτελεί μια ολοκληρωμένη εμπειρία και πηγή γνώσης που παρουσιάζεται σε εμάς κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Τα Ασκληπιεία

Από τα αρχαία χρόνια, οι Έλληνες πίστευαν στη δύναμη των ονείρων και συμμετείχαν σε τελετουργίες, οι οποίες είχαν στο επίκεντρο τους την πρόσκληση συγκεκριμένων ονείρων και την χρήση αυτών για θεραπευτικούς σκοπούς. Για πολλούς αιώνες, από την εποχή περίπου του Τρωικού πολέμου ως τον 6ο αιώνα μ.Χ. υπήρξαν 320 Ασκληπιεία στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Τα Ασκληπιεία ήταν ολόκληρα κτιριακά συγκροτήματα, τα οποία λειτουργούσαν ως τόποι λατρείας αλλά και ως νοσοκομεία της εποχής και αποτελούσαν πόλο έλξης όσων αποζητούσαν τη σωματική ή ψυχική ίαση. Κάποιες από τις πρακτικές που χρησιμοποιούσαν στους χώρους αυτούς, οι οποίες συνδέονται με τα όνειρα, ήταν η εγκοίμηση και η επώαση.

Η εγκοίμηση ήταν η διαδικασία κατά την οποία, τοποθετούνταν ο ασθενής σε έναν ειδικό ιερό χώρο για να κοιμηθεί, ώστε να δει κάποιο μαντικό ή θεραπευτικό όνειρο το οποίο θα τον βοηθούσε στην επίλυση του ψυχικού ή σωματικού προβλήματος που αντιμετώπιζε.

Η επώαση, ή αλλιώς εκκόλαψη των ονείρων, ήταν η διαδικασία πρόσκλησης κάποιου θεού ή κάποιας συγκεκριμένης απάντησης σε κάποιο ερώτημα, πριν από τον ύπνο, ώστε να παρουσιαστεί κατά τη διάρκεια του ονείρου η λύση. Οι αρχαίοι Έλληνες, και όχι μόνο, επισκέπτονταν τα Ασκληπιεία, γιατί υπήρχε η φήμη ότι πολλές φορές εμφανιζόταν ο θεός Ασκληπιός στο όνειρο και έδινε τη διάγνωση για κάποια πάθηση ή προσέφερε οδηγίες για την ίαση της.

Διαβάστε σχετικά: Η θεραπευτική δύναμη των ονείρων

Τα όνειρα στα Ομηρικά έπη

Στα δύο μεγάλα έπη του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, οι θεοί επανειλημμένα στέλνουν όνειρα για να βοηθήσουν τους ήρωες να ξεπεράσουν τα εμπόδια που τους παρουσιάζονται. Στην αρχή της Ιλιάδας τα όνειρα περιγράφονται ως η «πύλη για την αλήθεια». Στην Οδύσσεια αναφέρεται η ύπαρξη της «χώρας των ονείρων» που βρίσκεται «πέρα από τις πηγές του Ωκεανού, και τη Λευκή πέτρα, στο λιβάδι με τους ασφόδελους, εκεί όπου κατοικούν οι σκιές όσων άφησαν πίσω τους τις ταλαιπωρίες και τους κόπους της ζωής».

Τα όνειρα προσωποποιούνται και οι θεοί μιλάνε σε αυτά όταν αποφασίζουν να τα στείλουν σε κάποιον. Σε διάφορες κρίσιμες στιγμές στα Ομηρικά έπη, τα όνειρα καταφθάνουν από τη χώρα των ονείρων, στον ύπνο των ηρώων και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων. Σε καμία περίπτωση τα όνειρα δεν θεωρείται ότι προέρχονται από την ψυχή ή το μυαλό των ηρώων, αλλά ότι υπάρχουν αυτούσια ως οντότητες που έρχονται από έναν άλλο τόπο για να βοηθήσουν τους ήρωες, όταν τα χρειάζονται.

Τα προγνωστικά όνειρα στη σημερινή Ελλάδα

Ο ρόλος των ονείρων στην αρχαία Ελλάδα αποτελεί κομμάτι της εκπαίδευσης των Ελλήνων από την εφηβική ηλικία και διαμορφώνει ένα πολιτισμικό υπόβαθρο, στο οποίο τα εξωτικά, θεραπευτικά ή προφητικά όνειρα, αποτελούν κομμάτι της κουλτούρας μας. Οι περισσότερες από εμάς είμαστε εξοικειωμένες/οι με συζητήσεις γύρω από τα όνειρα, οι οποίες αναφέρονται σε αυτά σα να είναι αντικειμενικά φαινόμενα που κουβαλάνε κάποιο νόημα, ανεξάρτητα από το ποιος/α τα ονειρεύεται.

Το πρόσωπο που κοιμάται, τα «βλέπει» και μετά μπορεί να τα διηγηθεί στους άλλους, όπως θα διηγούταν ένα βιβλίο που έχει διαβάσει ή μια ταινία που έχει δει. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι όλα τα είδη των ονείρων, στο πλαίσιο της Ελληνικής κουλτούρας, μπορούνε να θεωρηθούνε πιθανές πηγές γνώσεις για το παρόν ή ακόμα και για το μέλλον.

Η πολιτισμική διάσταση των ονείρων

Πριν αρκετά χρόνια, διεξήχθη μια διαπολιτισμική και διαχρονική έρευνα διάρκειας οχτώ χρόνων, πάνω στα διάφορα είδη εξωτικών ονείρων (τηλεπαθητικά, ταυτόχρονα όνειρα, προφητικά κ.α.) στην Ουκρανία, την Αργεντινή, τη Βραζιλία, τις Η.Π.Α., την Ιαπωνία και τη Ρωσία. Το κυριότερο συμπέρασμα που βγήκε από αυτή τη μελέτη ήταν ότι οι πολιτισμικές καταβολές κάθε λαού και οι αντιλήψεις γύρω από τα όνειρα κάθε λαού, αποτέλεσαν τον πιο καθοριστικό παράγοντα για την ύπαρξη ή όχι τέτοιων ονειρικών εμπειριών (Krippner and Laura Faith, 2001).

Παρόλο που άνθρωποι από διαφορετικές κουλτούρες μπορεί να έχουν προγνωστικά όνειρα, μπορεί να μην τα εκλάβουν ως τέτοια και να τα θεωρήσουν ως τυχαία, ασήμαντα περιστατικά. Σε άλλες περιπτώσεις, κάποιοι που βλέπουν ένα τέτοιου είδους όνειρο, μπορεί να φοβηθούν ότι χάνουν τα λογικά τους, ή ακόμα και να αμφισβητήσουν τη σειρά των γεγονότων (πρώτα είδα το όνειρο και μετά συνέβη το γεγονός που ονειρεύτηκα; ή μήπως έμαθα για το γεγονός και μετά το ονειρεύτηκα;).

Είναι πιθανό τα προγνωστικά όνειρα να μη μπορούν να συζητηθούν καθόλου σε κάποιο περιβάλλον, στο οποίο θεωρούνται ανύπαρκτα, σημάδι έλλειψης λογικής, ορθής κρίσης ή ακόμα και ένδειξη παράνοιας. Έτσι, κάτι που δε συζητιέται βγαίνει από τη σφαίρα της συλλογικής ζωής και η προσωπική εμπειρία χάνει την εγκυρότητα και την αξία της.

Μέσα από την προσωπική μου εμπειρία και από τις αφηγήσεις προγνωστικών ονείρων στο θεραπευτικό πλαίσιο της δουλειάς μου, αλλά και στο κοινωνικό μου πλαίσιο, συνειδητοποίησα ότι στη χώρα που ζούμε τα όνειρα αυτά αποτελούν αντικείμενο προσοχής και συζήτησης. Στην ελληνική κοινωνία, συχνά τα προγνωστικά όνειρα αποδίδονται σε κάποια μορφή διαίσθησης ή πνευματικής σοφίας.

Όπως όλες οι εκφάνσεις της ζωής μας, έτσι και οι ονειρική μας ζωή διαμορφώνεται και ερμηνεύεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο σύστημα αξιών και πεποιθήσεων. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για τα όνειρα, καθώς και οι λέξεις που είναι διαθέσιμες για να τα περιγράψουν δείχνουν τι είναι σημαντικό και αξιόλογο σε κάθε κοινωνία. Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε, ότι το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνουμε δεν επηρεάζει μόνο τον τρόπο που ερμηνεύουμε τα όνειρα, αλλά ακόμα και τον ίδιο τον τρόπο που ονειρευόμαστε.

Βιβλιογραφία:

Clicksohn, J. (1990). Belief in the paranormal and subjective paranormal experience. Personality and Individual Differences, 11, pp. 675-683.

Graff, D.E. (2007). Explorations in Precognitive Dreaming. Journal of Scientific Exploration, Vol. 21, No 4, pp. 707-722.

Hoss, R.J., Valli, K. & Gongloff, R. P. (2019). Dreams [2 volumes]: Understanding Biology, Psychology, and Culture. Connecticut, U.S.A.: Greenwood Press.

Knipper & Faith (2001). Exotic Dreams: A Cross-Cultural Study. http://www.researchgate.net/publication/226228818

Morris, J.F. (1983). Dream Scenes in Homer, a Study in Variation.

Transactions of the American Philological Association (1974-2014).

Vol. 113 (1983), pp. 39-54. U.S.A.: Johns Hopkins University Press

https://doi.org/10.2307/284001

https://www.jstor.org/stable/284001

Oberhelman, S.M. (2013). Dreams, Healing, and Medicine in Greece

From Antiquity to the Present. U.K.: Routledge Publications.

Risse, G.B. (2008). Asclepius at Epidaurus: The Divine Power of Healing Dreams. https://www.researchgate.net/publication/273440826_Asclepius_at_Epidaurus_The_Divine_Power_of_Healing