Πώς μπορούν 1,4 κιλά εγκεφαλικού ιστού να δημιουργούν σκέψεις, συναισθήματα, νοητικές εικόνες και έναν εσωτερικό κόσμο;
Η ικανότητα του εγκεφάλου να δημιουργεί συνείδηση έχει προβληματίσει κάποιους εδώ και χιλιετίες. Το μυστήριο της συνείδησης έγκειται στο γεγονός ότι ο καθένας από εμάς έχει υποκειμενικότητα, κάτι που τον κάνει να αισθάνεται, να νιώθει και να σκέφτεται. Σε αντίθεση με το να βρισκόμαστε υπό αναισθησία ή σε βαθύ ύπνο χωρίς όνειρα, ενώ είμαστε ξύπνιοι δεν “ζούμε στο σκοτάδι” – βιώνουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας. Αλλά το πώς ο εγκέφαλος δημιουργεί τη συνειδητή εμπειρία και ποια περιοχή του εγκεφάλου είναι υπεύθυνη γι’ αυτό παραμένει ένα μυστήριο.
Σύμφωνα με τον Δρ Νιρ Λαχάβ, φυσικό επιστήμονα από το Πανεπιστήμιο Bar-Ilan στο Ισραήλ, πρόκειται για ένα μεγάλο μυστήριο, καθώς φαίνεται ότι η συνειδητή μας εμπειρία δεν μπορεί να προκύψει από τον εγκέφαλο και, στην πραγματικότητα, δεν μπορεί να προκύψει από καμία φυσική διαδικασία. Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, η συνειδητή εμπειρία στον εγκέφαλό μας, δεν μπορεί να βρεθεί ή να αναχθεί σε κάποια νευρική δραστηριότητα.
Σκεφτείτε το ως εξής, λέει ο Δρ. Ζακάρια Νίμεχ, φιλόσοφος από το Πανεπιστήμιο του Μέμφις: όταν αισθάνομαι ευτυχία, ο εγκέφαλός μου θα δημιουργήσει ένα χαρακτηριστικό μοτίβο πολύπλοκης νευρικής δραστηριότητας. Αυτό το νευρωνικό μοτίβο θα συσχετιστεί απόλυτα με το συνειδητό συναίσθημα της ευτυχίας μου, αλλά δεν είναι το πραγματικό μου συναίσθημα.
Είναι απλώς ένα νευρωνικό μοτίβο που αντιπροσωπεύει την ευτυχία μου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένας επιστήμονας που κοιτάζει τον εγκέφαλό μου και βλέπει αυτό το μοτίβο θα πρέπει να με ρωτήσει τι αισθάνομαι, επειδή το μοτίβο δεν είναι το ίδιο το συναίσθημα, απλώς μια αναπαράστασή του.
Κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να αναγάγουμε τη συνειδητή εμπειρία όσων αισθανόμαστε, νιώθουμε και σκεφτόμαστε σε οποιαδήποτε εγκεφαλική δραστηριότητα. Μπορούμε απλώς να βρούμε συσχετίσεις σε αυτές τις εμπειρίες.
Μετά από περισσότερα από 100 χρόνια νευροεπιστήμης, έχουμε πολύ καλές αποδείξεις ότι ο εγκέφαλος είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία των συνειδητών ικανοτήτων μας. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν αυτές οι συνειδητές εμπειρίες να μην μπορούν να βρεθούν πουθενά στον εγκέφαλο (ή στο σώμα) και να μην μπορούν να αναχθούν σε οποιαδήποτε δραστηριότητα νευρωνικού συμπλέγματος;
Αυτό το μυστήριο είναι γνωστό ως το δύσκολο πρόβλημα της συνείδησης. Πρόκειται για ένα τόσο δύσκολο πρόβλημα που -μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες- το συζητούσαν μόνο οι φιλόσοφοι και ακόμη και σήμερα, παρόλο που έχουμε σημειώσει τεράστια πρόοδο στην κατανόηση της νευροεπιστημονικής βάσης της συνείδησης, δεν υπάρχει ακόμη επαρκής θεωρία που να εξηγεί τι είναι η συνείδηση και πώς μπορεί να λυθεί αυτό το δύσκολο πρόβλημα.
Οι ερευνητές δημοσίευσαν πρόσφατα μια νέα φυσική θεωρία στο περιοδικό Frontiers in Psychology που ισχυρίζεται ότι λύνει το δύσκολο πρόβλημα της συνείδησης με έναν καθαρά φυσικό τρόπο. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, όταν αλλάξουμε την παραδοχή μας για τη συνείδηση και υποθέσουμε ότι πρόκειται για ένα σχετικιστικό φαινόμενο, το μυστήριο της συνείδησης διαλύεται φυσικά.
Στην εργασία, οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα εννοιολογικό και μαθηματικό πλαίσιο για την κατανόηση της συνείδησης από σχετικιστική σκοπιά. Σύμφωνα με τον Λαχάβ, η συνείδηση θα πρέπει να διερευνηθεί με τα ίδια μαθηματικά εργαλεία που χρησιμοποιούν οι φυσικοί για άλλα γνωστά σχετικιστικά φαινόμενα.
Για να καταλάβετε πώς η σχετικότητα διαλύει το δύσκολο πρόβλημα, σκεφτείτε ένα διαφορετικό σχετικιστικό φαινόμενο, τη σταθερή ταχύτητα. Ας επιλέξουμε δύο παρατηρητές, την Άλις και τον Μπομπ, όπου ο Μπομπ βρίσκεται σε ένα τρένο που κινείται με σταθερή ταχύτητα και η Άλις τον παρακολουθεί από την αποβάθρα. Δεν υπάρχει απόλυτη φυσική απάντηση στο ερώτημα ποια είναι η ταχύτητα του Μπομπ.
Διαβάστε σχετικά: Η συνείδηση είναι μία συνεχής ή μία μεμονωμένη κατάσταση;
Η απάντηση εξαρτάται από το σύστημα αναφοράς του παρατηρητή. Από το πλαίσιο αναφοράς του Μπομπ, αυτός θα μετρήσει ότι είναι ακίνητος και θα πει ότι η Άλις, μαζί με τον υπόλοιπο κόσμο, κινείται προς τα πίσω. Αλλά από το πλαίσιο αναφοράς της Άλις, ο Μπομπ είναι αυτός που κινείται και εκείνη είναι ακίνητη. Παρόλο που έχουν αντίθετες μετρήσεις, και οι δύο είναι σωστές, απλά από διαφορετικά πλαίσια αναφοράς.
Επειδή, σύμφωνα με τη θεωρία, η συνείδηση είναι ένα σχετικιστικό φαινόμενο, βρίσκουμε την ίδια κατάσταση στην περίπτωση της συνείδησης. Τώρα η Άλις και ο Μπομπ βρίσκονται σε διαφορετικά γνωστικά πλαίσια αναφοράς. Ο Μπομπ θα μετρήσει ότι έχει συνειδητή εμπειρία, αλλά η Άλις έχει απλώς εγκεφαλική δραστηριότητα χωρίς κανένα σημάδι της πραγματικής συνειδητής εμπειρίας, ενώ η Άλις θα μετρήσει ότι είναι αυτή που έχει συνείδηση και ο Μπομπ έχει απλώς νευρωνική δραστηριότητα χωρίς καμία ένδειξη της συνειδητής εμπειρίας της. Ακριβώς όπως και στην περίπτωση της ταχύτητας, παρόλο που έχουν αντίθετες μετρήσεις, και οι δύο είναι σωστές, αλλά από διαφορετικά γνωστικά πλαίσια αναφοράς.
Κατά συνέπεια, λόγω της σχετικιστικής άποψης, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το γεγονός ότι μετράμε διαφορετικές ιδιότητες από διαφορετικά συστήματα αναφοράς. Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να βρούμε την πραγματική συνειδητή εμπειρία κατά τη μέτρηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας οφείλεται στο ότι μετράμε από το λάθος γνωστικό πλαίσιο αναφοράς.
Σύμφωνα με τη νέα θεωρία, ο εγκέφαλος δεν δημιουργεί τη συνειδητή μας εμπειρία, τουλάχιστον όχι μέσω υπολογισμών. Ο λόγος που έχουμε συνειδητή εμπειρία οφείλεται στη διαδικασία της φυσικής μέτρησης. Με λίγα λόγια, διαφορετικές φυσικές μετρήσεις σε διαφορετικά πλαίσια αναφοράς εκδηλώνουν διαφορετικές φυσικές ιδιότητες σε αυτά τα πλαίσια αναφοράς παρόλο που τα πλαίσια αυτά μετρούν το ίδιο φαινόμενο.
Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι ο Μπομπ μετράει τον εγκέφαλο της Άλις στο εργαστήριο, ενώ αυτή αισθάνεται ευτυχία. Αν και παρατηρούν διαφορετικές ιδιότητες, στην πραγματικότητα μετρούν το ίδιο φαινόμενο από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Εξαιτίας των διαφορετικών ειδών μετρήσεών τους, έχουν εκδηλωθεί διαφορετικά είδη ιδιοτήτων στα γνωστικά τους πλαίσια αναφοράς.
Για να παρατηρήσει ο Μπομπ την εγκεφαλική δραστηριότητα στο εργαστήριο, πρέπει να χρησιμοποιήσει τις μετρήσεις των αισθητήριων οργάνων του, όπως τα μάτια του. Αυτό το είδος αισθητηριακής μέτρησης εκδηλώνει το υπόστρωμα που προκαλεί την εγκεφαλική δραστηριότητα – τους νευρώνες. Κατά συνέπεια, στο γνωστικό πλαίσιο αναφοράς του Μπομπ η Άλις, έχει μόνο νευρωνική δραστηριότητα που αντιπροσωπεύει τη συνείδησή της, αλλά κανένα σημάδι της ίδιας της πραγματικής συνειδητής εμπειρίας της.
Όμως, για να μετρήσει η Άλις τη δική της νευρική δραστηριότητα ως ευτυχία, χρησιμοποιεί διαφορετικού είδους μετρήσεις. Δεν χρησιμοποιεί αισθητήρια όργανα, αλλά μετράει τις νευρωνικές της αναπαραστάσεις απευθείας μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ ενός τμήματος του εγκεφάλου της με άλλα τμήματα. Μετρά τις νευρωνικές της αναπαραστάσεις σύμφωνα με τις σχέσεις τους με άλλες νευρωνικές αναπαραστάσεις.
Αυτή είναι μια εντελώς διαφορετική μέτρηση από αυτή που κάνει το αισθητηριακό μας σύστημα και, ως αποτέλεσμα, αυτό το είδος άμεσης μέτρησης εκδηλώνει ένα διαφορετικό είδος φυσικής ιδιότητας. Ονομάζουμε αυτή την ιδιότητα συνειδητή εμπειρία. Ως αποτέλεσμα, από το γνωστικό πλαίσιο αναφοράς της, η Άλις μετρά τη νευρική της δραστηριότητα ως συνειδητή εμπειρία.
Χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά εργαλεία που περιγράφουν τα σχετικιστικά φαινόμενα στη φυσική, η θεωρία δείχνει ότι αν η δυναμική της νευρικής δραστηριότητας του Μπομπ μπορούσε να αλλάξει ώστε να είναι όπως η δυναμική της νευρικής δραστηριότητας της Άλις, τότε και οι δύο θα βρίσκονται στο ίδιο γνωστικό πλαίσιο αναφοράς και θα έχουν ακριβώς την ίδια συνειδητή εμπειρία με τον άλλον.
Τώρα, οι συγγραφείς θέλουν να συνεχίσουν να εξετάζουν τις ακριβείς ελάχιστες μετρήσεις που χρειάζεται οποιοδήποτε γνωστικό σύστημα για να δημιουργήσει συνείδηση. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας θεωρίας είναι τεράστιες.
Μπορεί να εφαρμοστεί για να προσδιοριστεί ποιο ζώο ήταν το πρώτο ζώο στην εξελικτική διαδικασία που είχε συνείδηση, πότε ένα έμβρυο ή ένα μωρό αρχίζει να έχει συνείδηση, ποιοι ασθενείς με διαταραχές συνείδησης έχουν συνείδηση και ποια συστήματα τεχνητής νοημοσύνης έχουν ήδη σήμερα χαμηλό βαθμό (αν έχουν) συνείδησης.
Έρευνα: Nir Lahav et al, A Relativistic Theory of Consciousness, Frontiers in Psychology (2022).
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
