Αν βρίσκατε ένα πορτοφόλι γεμάτο χρήματα, θα το επιστρέφατε ή όχι;
Πολλοί άνθρωποι θα το έκαναν, ακόμη και αν κανείς δεν μάθαινε ότι δεν τα επέστρεψαν. Είναι προφανές το γιατί. Έχουμε την τάση να συμμορφωνόμαστε με τις δημόσιες ηθικές αρχές, διαφορετικά θα τιμωρηθούμε ή θα νιώσουμε ντροπή αν άλλοι μας δουν να παραβιάζουμε τους κανόνες. Όμως, γιατί είμαστε τόσο πρόθυμοι να κάνουμε το σωστό, ακόμη και όταν κανείς δεν μας βλέπει;
Τα τελευταία χρόνια, το University College του Λονδίνου, εξετάζει αυτό το ερώτημα στο εργαστήριο. Στις μελέτες που έκαναν, ζήτησαν από ανθρώπους να αποφασίσουν εάν θα επέλεγαν να κάνουν ηλεκτροσόκ στους ίδιους ή σε αγνώστους, με χρηματικό αντάλλαγμα. Αυτά τα ηλεκτροσόκ ήταν προσαρμοσμένα στον κάθε συμμετέχοντα, ώστε να είναι μετρίως επώδυνα αλλά όχι τόσο που να μην είναι ανεκτά. Οι αποφάσεις παίρνονταν εντελώς ιδιωτικά, οπότε η ανησυχία για την τιμωρία ή την υπόληψη κάποιου, δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν ισχυρό κίνητρο και παράγοντα για τους συμμετέχοντες.
Σε αρκετές μελέτες, διαπιστώθηκε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, προτίμησαν να κάνουν ηλεκτροσόκ στον εαυτό τους παρά στους άλλους με αντάλλαγμα τα χρήματα, παρά το γεγονός ότι κανείς δεν θα μάθαινε για την επιλογή τους. Σε γενικές γραμμές, αποφεύγουμε να βλάψουμε τους άλλους για το δικό μας συμφέρον, ακόμα και όταν δεν υπήρχε τρόπος να μας δουν.
Αυτό που παρέμεινε ασαφές, παρ’ όλα αυτά, ήταν γιατί οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο και η απάντηση σε αυτό το ερώτημα, είναι ενδιαφέρουσα για πολλούς λόγους. Δεν μπορούμε απλώς να ρωτήσουμε τους ανθρώπους γιατί παραβλέπουν το προσωπικό τους όφελος για να μη νιώσουν οι άλλοι πόνο. Μπορεί να μας αναφέρουν πολλούς λόγους αλλά αυτοί να είναι αναξιόπιστοι, επειδή οι άνθρωποι συχνά δεν έχουν ιδέα γιατί συμπεριφέρονται με κάποιον συγκεκριμένο τρόπο. Και ακόμη και όταν γνωρίζουν τους λόγους πίσω από τις επιλογές τους, υπάρχουν ισχυρά κίνητρα για να μοιραστούν μόνο κάποιους από αυτούς. Πού αλλού, λοιπόν, μπορούμε να στραφούμε;
Η ερευνητική ομάδα εξέτασε, λοιπόν, τον εγκέφαλο των συμμετεχόντων για να βρει στοιχεία. Η απεικόνιση του εγκεφάλου, παρέχει σημαντικά στοιχεία για τη μέτρηση των πτυχών της λήψης των ηθικών αποφάσεων που δεν μπορούμε να καταλάβουμε συνειδητά. Έτσι, σε μια νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Nature Neuroscience, ζητήσαμε εκ νέου από τους συμμετέχοντες να βγάλουν χρήματα σε αντάλλαγμα με τον πόνο, με τους ερευνητές να καταγράφουν τις αντιδράσεις τους σε έναν εγκεφαλικό σαρωτή. Οι συμμετέχοντες είχαν μια σειρά επιλογών που ποίκιλλε σχετικά με τον πόνο θα προκαλούσε κάθε δολάριο που θα κέρδιζαν. Για παράδειγμα, σε κάποιες επιλογές, η απόκτηση δέκα δολαρίων σήμαινε δέκα επιπλέον ηλεκτροσόκ. Σε άλλες επιλογές, τα πράγματα ήταν πιο σκληρά: τα δέκα ηλεκτροσόκ θα τους απέφεραν μόνο λίγα σεντς.
Μελετώντας τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος ζύγιζε αυτά τα ποικίλα ποσά χρημάτων, σε σχέση με τον πόνο που δεχόταν κατά τη λήψη των αποφάσεων, οι ερευνητές κατόρθωσαν να δώσουν μερικώς απάντηση σχετικά με το γιατί δεν μπορούμε να πάρουμε χρήματα από ένα χαμένο πορτοφόλι.
Όταν λαμβάνουμε αποφάσεις, ένα δίκτυο εγκεφαλικών περιοχών υπολογίζει πόσο ηθική είναι κάθε επιλογή. Αυτό το δίκτυο περιλαμβάνει το ραβδωτό σώμα, μια δομή σε σχήμα γροθιάς που βρίσκεται βαθιά στο κέντρο του εγκεφάλου. Στη νέα μελέτη διαπιστώσαμε ότι αυτό το ραβδωτό σώμα, ανταποκρίνεται λιγότερο στα χρήματα που κερδίζονται από την επιλογή του ηλεκτροσόκ στους άλλους, σε σχέση με τα χρήματα που κερδίζονται από το ηλεκτροσόκ στον ίδιο μας τον εαυτό. Το σημαντικό είναι ότι αυτό ισχύει μόνο για τους ανθρώπους που συμπεριφέρονται ηθικά: στους ανθρώπους που ήταν λιγότερο πρόθυμοι να επωφεληθούν από τον πόνο των άλλων, το ραβδωτό σώμα παρουσίασε τη χαμηλότερη ανταπόκριση στα κέρδη που επηρέαζαν αρνητικά τους άλλους.
Αν είμαστε ηθικοί όταν κανείς δεν μας βλέπει επειδή εκτιμούμε λιγότερο τα συγκεκριμένα μελλοντικά κέρδη, τότε ποιο είναι το αντίκτυπο του πόνου; Παραδόξως, ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος ανταποκρίθηκε στον πόνο των άλλων, δεν σχετίζεται με διαφορές στην ηθική συμπεριφορά. Δεν είναι ότι ο εγκέφαλος ήταν αδιάφορος στην ένταση του πόνου που διακυβεύεται καθώς στην πραγματικότητα, παρατηρήσαμε δραστηριότητα σε περιοχές που συνήθως επηρεάζονται όταν οι άνθρωποι λυπούνται για τα βάσανα των άλλων. Αλλά εκείνοι οι άνθρωποι που έδειξαν τις ισχυρότερες αντιδράσεις του εγκεφάλου στον πόνο των άλλων δεν ήταν λιγότερο πιθανό να αποφασίσουν να κάνουν ηλεκτροσόκ σε κάποιο άλλο άτομο για να κερδίσουν χρήματα.
Ωστόσο, υπάρχει μια ακόμα ερώτηση: γιατί η αξία του χρήματος φαίνεται να σχετίζεται τόσο πολύ με τον τρόπο που αυτά κερδήθηκαν; Οι ερευνητές εντόπισαν μια περιοχή που μπορεί να είναι υπεύθυνη για αυτό το γεγονός στον προμετωπιαίο φλοιό, ένα πιο πρόσφατα εξελιγμένο τμήμα του εγκεφάλου μας που εμπλέκεται όταν κρίνουμε τους άλλους για μία κακή συμπεριφορά. Στη μελέτη, αυτή η περιοχή επηρεάζεται από την ευσπλαχνία μας για να μην βλάψουμε τους άλλους με στόχο το κέρδος, η οποία ανταποκρίθηκε πιο έντονα όταν οι άνθρωποι είχαν την επιλογή να προκαλέσουν πολύ πόνο σε άλλους για ένα ασήμαντο χρηματικό ποσό. Και όταν οι άνθρωποι αρνούνταν να ωφεληθούν από τη βλάβη των άλλων, ο προμετωπιαίος φλοιός αύξανε την επικοινωνία του με το ραβδωτό σώμα.
Αυτά τα ευρήματα αντικατοπτρίζουν πολύ παλιές ιδέες για την ανθρώπινη ηθική. Στο έργο του «Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων», ο φιλόσοφος Άνταμ Σμιθ, περιέγραψε τη συνείδηση ως «αμερόληπτο θεατή» η οποία καθοδηγεί τις επιλογές μας, κάνοντας μας να σκεφτούμε πώς θα κρίναμε εμείς τις κακές πράξεις των άλλων. Η έρευνά μας δείχνει ότι αυτό ακριβώς μπορεί να κάνει ο προμετωπιαίος φλοιός μας:
Όταν παίρνουμε μια ηθική απόφαση, όπως το αν θα πάρουμε χρήματα από ένα χαμένο πορτοφόλι, ο προμετωπιαίος φλοιός μας σκέφτεται ότι οι άλλοι μπορεί να μας κατηγορούν και προσαρμόζει τις αξίες των επιλογών μας, ακόμα και όταν κανείς δεν μας βλέπει
Έτσι, η κατασκευή των ηθικών αξιών στον εγκέφαλο μας φαίνεται να ενσωματώνει τις αναμενόμενες ή τις εσωτερικές κρίσεις άλλων.
Τα ευρήματα, μας δίνουν μια αισιόδοξη άποψη για την ανθρώπινη φύση, αλλά θέτουν επίσης και μια προφανή ερώτηση:
πώς μπορούμε να εξηγήσουμε τις ηθικές μας αποτυχίες; Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση, πρέπει να καταλάβουμε πώς ο εγκέφαλος έρχεται να αντιπροσωπεύσει εκείνες τις ηθικές αρχές που συνήθως (αλλά όχι πάντα) καθοδηγούν τις επιλογές μας. Το κύκλωμα του εγκεφάλου που αναγνωρίσαμε διαδραματίζει βασικό ρόλο στη μάθηση, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία της εκπαίδευσης και της κοινωνικής επιρροής στη διαμόρφωση των ηθικών μας αξιών. Έτσι, το να κάνουμε καλό ακόμα και ιδιωτικά μπορεί, ειρωνικά, να εξαρτάται και από τις λεπτομέρειες του τρόπου με τον οποίο όλοι συμπεριφέρονται δημόσια.
Πηγή: scientificamerican.com
Aπόδοση - Επιμέλεια: Psychologynow.gr
