Ο Freud ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να ερμηνεύσει με επιστημονικό τρόπο τις επιδράσεις του ασυνείδητου στη συμπεριφορά, στο βιβλίο του “Project for a scientific psychology” (Freud: 1895/1966).
O Freud σε αυτό το βιβλίο προτείνει ότι οι εγκεφαλικές λειτουργίες βασίζονται σε τρία συστήματα, το φ, το οποίο αποτελείται από νευρώνες αντίληψης που λαμβάνουν τα εξωτερικά ερεθίσματα, το ψ, το οποίο είναι κυρίως ψυχικό και περιλαμβάνει τις εισροές από το φ σύστημα και από εσωτερικά ένστικτα όπως η σεξουαλική ορμή και η πείνα, και το ω, το οποίο είναι η συνείδηση, της οποίας κυρίαρχος ρόλος είναι η διατήρηση της ομοιόστασης της ενέργειας στο ψ σύστημα.
Υιοθετώντας μία μονιστική αντίληψη για τη συμπεριφορά, διατύπωσε τη θεωρία των μεμονωμένων νευρώνων που συνδέονται μεταξύ τους με συνάψεις (φραγμούς επαφής, σύμφωνα με την ορολογία του Freud).
Ο Freud δεν ήταν δυνατόν εκείνα τα χρόνια να φανταστεί ποια θα μπορούσε να είναι η βιολογική βάση αυτού του μηχανισμού και έτσι εγκατέλειψε την θεωρία του για τους νευρώνες, λόγω του ότι οι νευροεπιστήμες δεν είχαν ανθίσει ακόμα και υιοθέτησε ένα μοντέλο πιο κοντά στον μενταλισμό, βασισμένο σε λεκτικές αναφορές και υποκειμενικές εμπειρίες. Το βιβλίο του εκδόθηκε μετά το θάνατό του από την Maria Bonaparte και την Anne Freud.
Λίγα χρόνια αργότερα, ο Freud στο βιβλίο του “The Ego and the Id” (1913), όρισε το “εκείνο” [id] ως το μοναδικό κομμάτι της προσωπικότητας που είναι παρόν από τη γέννηση του κάθε ανθρώπου και εκπληρώνει τις σωματικές ανάγκες, τα ένστικτα και τις παρορμήσεις, λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της ευχαρίστησης και προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει τον πόνο, ταυτίζεται με το ασυνείδητο.
Το “εγώ” [ego], σύμφωνα με τον Freud ενσωματώνει το “φ“ ,“ω“ , και ένα κομμάτι του “ψ“ συστήματος, λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της πραγματικότητας και προσπαθεί με ρεαλιστικούς και ωφέλιμους μακροπρόθεσμα τρόπους να ικανοποιήσει τις ανάγκες του “εκείνο” μεσολαβώντας ανάμεσα στο “εκείνο” και το “υπερεγώ”. Η συνείδηση εδρεύει στο “εγώ”, παρά το γεγονός ότι δεν είναι συνειδητές όλες οι λειτουργίες του “εγώ”.
Από τον Freud στη νευροβιολογική έρευνα
Μετά από περίπου έναν αιώνα οι F. Ansermet, P. Magistretti, και E. Kandel βασισμένοι σε ευρήματα νευροβιολογικών επιστημών υποστήριξαν ότι κάθε εμπειρία γράφεται στο συναπτικό σύστημα τροποποιώντας μέσω της πλαστικότητας του εγκεφάλου τις υπάρχουσες συνάψεις. Ο τρόπος με τον οποίο εγγράφεται η κάθε εμπειρία στον εγκέφαλο διαφοροποιείται από την αντικειμενική εμπειρία.
Εξάλλου, οι νευροεπιστήμονες υποδεικνύουν ότι η σύνδεση αμυγδαλής και προμετωπιαίου προβλέπει τις ατομικές διαφορές στην επιτυχή συναισθηματική ρύθμιση. Αυτά τα αποτελέσματα, είναι συμβατά με τις φροϋδικές έννοιες σχετικά με τη ρύθμιση του εκείνο από το εγώ και με την πρότασή του ότι συγκεκριμένοι νευρώνες του συστήματος “ψ”, που σχετίζονται με τις λειτουργίες “εγώ” βρίσκονται στον μετωπιαίο φλοιό.
Ο Freud ήταν αυτός που εγκαθίδρυσε και περιέγραψε τον ρόλο του ασυνειδήτου στη συμπεριφορά και τα συναισθήματα. Όροι όπως το συνειδητό και το ασυνείδητο πλέον μπορούν να συζητηθούν όχι μόνο από ψυχαναλυτική και ψυχολογική σκοπιά, αλλά και με όρους νευροβιολογικούς. Η ψυχανάλυση συναντά τη νευροεπιστήμη στο ασυνείδητο και στην πλαστικότητα του εγκεφάλου.
Διαβάστε σχετικά: Πως η εμπειρία αλλάζει την πλαστικότητα του εγκεφάλου
Περί τα τέλη του 20ου αιώνα ο Eric Kandel υποστήριξε ότι ένα μέρος του ασυνείδητου εγώ, που το ονομάζει «διαδικαστικό ασυνείδητο», δεν έχει απωθηθεί και σχετίζεται με ασυνείδητες συνήθειες, αντιληπτικές και κινητικές ικανότητες καταγεγραμμένες στη διαδικαστική (άδηλη) μνήμη. Πολλές αλλαγές οι οποίες λαμβάνουν χώρα κατά την ψυχανάλυση σχετίζονται με αυτό το μέρος του ασυνείδητου.
Η πρόοδος κατά την ψυχαναλυτική διαδικασία δεν εξαρτάται μόνο από τη συνειδητοποίηση του απωθημένου ασυνείδητου, όπως υποστήριξε ο Freud. Δεν απαιτείται, με άλλα λόγια, η μεταφορά του ασυνείδητου στο επίπεδο της συνείδησης. Η πρόοδος κατά την ψυχανάλυση συνίσταται στην αύξηση της κλίμακας των διαδικαστικών στρατηγικών που διαθέτει το άτομο προκειμένου να υπάρξει και να πράξει.
Επιστημονικά θεμελιωμένος διάλογος μεταξύ ψυχανάλυσης και νευροεπιστήμης
Αυτές οι ιδέες αποτέλεσαν μια πολύ καλή αρχή για έναν διάλογο μεταξύ ψυχανάλυσης και νευροεπιστήμης και βρίσκονται σε συμφωνία με τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί από εξαιρετικά σημαντικούς ψυχαναλυτές, όπως ο Otto Kernberg και ο Mauro Mancia, ο οποίος υποστηρίζει ότι η επικοινωνία μεταξύ μητέρας και βρέφους σε ένα προ-λεκτικό και προ-συμβολικό στάδιο δημιουργεί στο βρέφος εσωτερικές φαντασιώσεις, οι οποίες διαμορφώνουν το ασυνείδητο και μέσω της ψυχανάλυσης οι συμβολισμοί αυτοί, λεκτικοποιούνται. Παράλληλα, οι κατοπτρικοί νευρώνες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση σχέσης μητέρας βρέφους.
Οι Francois Ansermet και Pierre Magistretti, σε συμφωνία με τα ευρήματα των νευροεπιστημών ανέδειξαν μέσα από τη μελέτη των πλαστικών αλλαγών του εγκεφάλου ότι η εμπειρία αφήνει ένα μνημονικό ίχνος στο νευρωνικό δίκτυο. Μέσα από την πλαστικότητα του εγκεφάλου και τις συνεχείς εγγραφές και επανεγγραφές των εμπειριών, όταν το ασυνείδητο γίνεται συνειδητό η εγγραφή της εμπειρίας διαφοροποιείται από την ίδια την εμπειρία.
Έτσι, ο κοινός πανανθρώπινος μηχανισμός της πλαστικότητας, δημιουργεί διαφορετικές εμπειρίες, μοναδικές και εξατομικευμένες. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πλαστικότητα του εγκεφάλου είναι ένας ορισμός για το απρόβλεπτο, κανένας δε χρησιμοποιεί τον ίδιο εγκέφαλο δύο φορές.
Μέσω της νευρωνικής πλαστικότητας αποδεικνύεται ότι το άτομο φαίνεται να είναι έτσι γενετικά προκαθορισμένο, ώστε να μην είναι γενετικά προκαθορισμένο αλλά ελεύθερο. Εξελικτικά, πλέον η δομή του εγκεφάλου συνδέεται με την προσωπική ιστορία του καθενός και δεν περιορίζεται σε άκαμπτα νευρικά δίκτυα.
Η αντίληψη δεν περιορίζεται μόνο στα εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά σχετίζεται άμεσα και με τη σωματική κατάσταση, η οποία δημιουργεί στον εγκέφαλο το αίσθημα της ευχαρίστησης ή της δυσαρέσκειας. Το σώμα, είναι η θεμελίωση της ατομικότητας. Το πνεύμα δεν μπορεί να νοηθεί ανεξάρτητα από το κορμί.
Χαρακτηριστικός είναι ο μηχανισμός της αμυγδαλής του εγκεφάλου. Όταν διεγερθεί από ένα ερέθισμα που μπορεί να προκαλέσει φόβο (όπως για παράδειγμα ένας δυνατός ήχος), νευροδιαβιβαστές από την αμυγδαλή φθάνουν στον υποθάλαμο, ο οποίος ενεργοποιεί το αυτόνομο νευρικό σύστημα και μέσω της υπόφυσης εκκρίνονται ορμόνες, οι οποίες ρυθμίζουν τις σωματικές αντιδράσεις και τη συμπεριφορά.
Αυτή η αντίδραση είναι άκρως συμβατή με τη φροϋδική έννοια ότι το συνειδητό συναίσθημα είναι η επίγνωση ότι συνέβη κάτι στο ασυνείδητο.
Συγγραφέας: Elias D. Kouvelas
Έρευνα: Unconscious and brain plasticity: neuroscience meets psychoanalysis
Απόδοση: Γλυκερία Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος MSc
Eπιμέλεια: PsychologyNow.gr
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
