Όταν νιώθουμε μοναξιά, ο εγκέφαλός μας βρίσκεται σε συνεχή επιφυλακή. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που νιώθουμε ότι απειλούμαστε σωματικά και αυτό παρεμβαίνει στη σκέψη και την αντίληψή μας.
Όλοι πιθανώς να έχουμε γνωρίσει πόσο οδυνηρά μπορεί να νιώθουμε τα βάσανα της μοναξιάς: από τη λαχτάρα για μια καθησυχαστική αγκαλιά που δεν υπάρχει, ένα χέρι βοήθειας όταν το χρειάζεστε περισσότερο ή κάποιον να μιλήσετε μετά από μια κουραστική μέρα.
Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, έπρεπε να βασιζόμαστε σε άλλους για την επιβίωσή μας, είτε πρόκειται για την προστασία από φυσικές απειλές είτε για την ανάγκη μας για μια αίσθηση κοινότητας, εξηγεί η Τζούλιαν Λούνσταντ, καθηγήτρια ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο Brigham Young στο Provo της Γιούτα. Από την άποψη της νευροεπιστήμης, ο εγκέφαλός μας έχει προσαρμοστεί στην κοινωνική εγγύτητα.
Με άλλα λόγια: Έχουμε προσαρμοστεί ώστε να νιώθουμε πιο ασφαλείς και προστατευμένοι όταν νιώθουμε ότι δεν είμαστε μόνοι.
Σύμφωνα με τον ορισμό της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (APA), η μοναξιά είναι η δυσφορία ή η ανησυχία της αντίληψης της μοναξιάς μας: η συναισθηματική δυσφορία που νιώθουμε όταν η έμφυτη ανάγκη μας για οικειότητα και συντροφικότητα μένει ανεκπλήρωτη.
Και ενώ η περαστική, παροδική μοναξιά είναι ένα συναίσθημα που όλοι πιθανώς θα συναντήσουμε κάποια στιγμή, όταν η μοναξιά είναι χρόνια ή σοβαρή, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ επιζήμιες για την υγεία.
Όταν νιώθουμε μοναξιά, ο εγκέφαλός μας βρίσκεται σε συνεχή επιφυλακή. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που νιώθουμε ότι απειλούμαστε σωματικά, και αυτό παρεμβαίνει στη σκέψη και την αντίληψή μας, λέει η Λούνσταντ.
Ακολουθούν τέσσερις σημαντικοί τρόποι με τους οποίους η μοναξιά μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στον εγκέφαλο που επηρεάζουν τη σκέψη, την αντίληψη και την ευημερία μας.
1. Η μοναξιά μπορεί να προκαλέσει “λαχτάρα” για συντροφικότητα τόσο έντονη όσο η πείνα ή η δίψα
Οι έρευνες δείχνουν ότι η μοναξιά πυροδοτεί νευρικές αντιδράσεις στον εγκέφαλο παρόμοιες με τη δραστηριότητα που παρατηρείται όταν οι άνθρωποι πεινούν και θέλουν φαγητό.
Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature Neuroscience τον Ιανουάριο του 2021, οι νευροεπιστήμονες έβαλαν 40 υγιείς συμμετέχοντες να μείνουν απομονωμένοι για 10 ώρες, ακολουθούμενοι από 10 ώρες νηστείας. Μετά από κάθε 10ωρο μπλοκ, οι νευροεπιστήμονες χρησιμοποίησαν λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) για να μετρήσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα και τη συνέκριναν με τις αρχικές σαρώσεις fMRI των συμμετεχόντων.
Ένα πεινασμένο άτομο που κοιτάζει το φαγητό και ένα απομονωμένο άτομο που αισθάνεται ενδείξεις μοναξιάς μοιράζονταν την ίδια νευρωνική υπογραφή μεταξύ αυτών των δύο καταστάσεων, λέει η επικεφαλής συγγραφέας, Λίβια Τόμοβα, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge στην Αγγλία, όπου ειδικεύεται στη μελέτη του τρόπου με τον οποίο το στρες, η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση επηρεάζουν τον εγκέφαλο και το μυαλό.
Άλλες μελέτες έχουν υποδείξει ότι όταν νιώθουμε μοναξιά και απόρριψη, φωτίζονται περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με συναισθήματα αβεβαιότητας, αναστοχασμού και στρες. Οι ερευνητές που βρίσκονται πίσω από μια ανασκόπηση για το θέμα υπέθεσαν ότι αυτές οι ενδείξεις μας προειδοποιούν να επιστρέψουμε στην κοινωνική σύνδεση.
Η μοναξιά δεν είναι απλώς μια δυσμενής κατάσταση, είναι ένα σήμα ότι κάτι λείπει και ότι πρέπει να αναλάβουμε δράση, λέει η Δρ Τόμοβα.
Διαβάστε σχετικά: Μοναξιά: «είμαι μόνος» ή «νιώθω μόνος»;
2. Η μοναξιά μπορεί να μας κάνει πιο εχθρικούς και απαισιόδοξους
Το αίσθημα της μοναξιάς μπορεί να μας κάνει πιθανότατα να εστιάσουμε στα αρνητικά μιας κατάστασης. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αυτό ισχύει σε πειράματα που χρησιμοποίησαν σαρώσεις fMRI για να δείξουν ότι ο εγκέφαλος όντως ενεργοποιείται περισσότερο ως απάντηση σε αρνητικά ερεθίσματα παρά σε θετικά ερεθίσματα, σύμφωνα με προηγούμενη ανασκόπηση για το θέμα.
Πρόκειται για μια αντίδραση “αυτοσυντήρησης”, έγραψαν οι ερευνητές. Επειδή οι μοναχικοί άνθρωποι συχνά δεν έχουν κανέναν να τους προσέχει, καταλήγουν να είναι υπερεπιφυλακτικοί σε πιθανές απειλές. Αυτού του είδους η σκέψη μετατρέπεται σε φαύλο κύκλο, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Psychology and Aging τον Μάρτιο του 2020.
Στο δείγμα των 7.500 ηλικιωμένων ενηλίκων που απάντησαν σε ερωτήματα έρευνας, τα στοιχεία αυτά αποκάλυψαν ότι οι πιο μοναχικοί άνθρωποι τείνουν να αισθάνονται πιο συχνά πληγωμένοι ή σκληρά κακοποιημένοι από αγαπημένα πρόσωπα, να αποσύρονται από τις σχέσεις τους και ακόμη και να ενεργούν με “κυνική εχθρότητα”. Αν και οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η εχθρότητα είναι ένας αμυντικός μηχανισμός που χρησιμοποιούν οι μοναχικοί άνθρωποι επειδή φοβούνται περαιτέρω απόρριψη, εξακολουθεί να έχει ως αποτέλεσμα να απομακρύνει τους ανθρώπους (και τη συντροφικότητα που αποζητούν) πιο μακριά.
3. Το αίσθημα της μοναξιάς μπορεί να μας προκαλέσει δυσκολίες να εμπιστευτούμε τους άλλους
Οι μοναχικοί άνθρωποι είναι πιο προσεκτικοί σε πιθανές απειλές γύρω τους και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα δυσπιστίας προς τους άλλους. Για μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Advanced Science του Νοεμβρίου 2021, οι ερευνητές επιστράτευσαν 42 άτομα με σοβαρή, επίμονη μοναξιά που δεν είχαν διαγνωστεί με σοβαρές ψυχικές παθήσεις και μια ομάδα ελέγχου του ίδιου μεγέθους.
Σε μία εργασία, δόθηκαν στους συμμετέχοντες φανταστικά χρήματα και ρωτήθηκαν αν ήθελαν να τα κρατήσουν όλα ή να τα μοιραστούν με άλλους συμμετέχοντες. Αν μοιράζονταν τα χρήματά τους, η χρηματική αξία τους θα τριπλασιαζόταν και το άτομο με το οποίο τα μοιράζονταν θα μπορούσε να επιστρέψει μέρος των χρημάτων: οι συμμετέχοντες μπορούσαν να κερδίσουν περισσότερα χρήματα στο πείραμα, αλλά μόνο αν έπαιρναν το ρίσκο να εμπιστευτούν τους άλλους παίκτες.
Οι μοναχικοί συμμετέχοντες μοιράζονταν λιγότερα χρήματα με άλλους από τους μη μοναχικούς συναδέλφους τους. Και οι σαρώσεις fMRI έδειξαν ότι οι μοναχικοί συμμετέχοντες είχαν λιγότερη δραστηριότητα και σε τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με το σχηματισμό εμπιστοσύνης. (Προηγούμενη έρευνα διαπίστωσε ότι αυτό το τμήμα του εγκεφάλου – η αμυγδαλή ή το κέντρο επεξεργασίας συναισθημάτων – είναι μικρότερο σε άτομα με μικρότερα κοινωνικά δίκτυα).
Επιπλέον, δείγματα αίματος και σάλιου που μέτρησαν τα επίπεδα της ωκυτοκίνης (μιας ορμόνης που, μεταξύ άλλων λειτουργιών, παίζει ρόλο στη σύνδεση και την προσκόλληση στους άλλους) αποκάλυψαν ότι η διάθεση των μη μοναχικών συμμετεχόντων αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της μικρής συζήτησης, ενώ των μοναχικών συμμετεχόντων όχι. Οι μοναχικοί συμμετέχοντες ήταν πιο πιθανό να αναφέρουν ότι δεν εμπιστεύονταν τους βοηθούς έρευνας και παρήγαγαν λιγότερη ωκυτοκίνη από την ομάδα ελέγχου.
Αυτό είναι ένα από τα πιο ανησυχητικά σημάδια της μοναξιάς – όταν φέρεσαι παρανοϊκά ότι οι άνθρωποι που δεν γνωρίζεις καν θέλουν να σου κάνουν τη ζωή δύσκολη. Είναι ένα σημάδι ότι έχετε περάσει πάρα πολύ χρόνο μόνος, υποστηρίζουν οι ερευνητές.
4. Η μοναξιά μπορεί να συμβάλλει στη γνωστική έκπτωση
Πρέπει επίσης να κοινωνικοποιούμαστε για να διατηρούμε τον εγκέφαλό μας σε διέγερση, λέει η Τόμοβα.
Η κοινωνική αλληλεπίδραση από μόνη της είναι μια πρωταρχική ανταμοιβή για τα κοινωνικά ζώα. Ενεργοποιεί τα κέντρα ανταμοιβής στον εγκέφαλό μας, είναι μια αλληλεπίδραση που δεν αποσκοπεί στην εκπλήρωση άλλων στόχων: είναι πραγματικά απλώς μια ευχάριστη πράξη, υποστηρίζει.
Οι έρευνες έχουν επισημάνει αλλαγές στον εγκέφαλο όταν οι άνθρωποι παλεύουν με επίπεδα μοναξιάς άνω του μέσου όρου. Άρθρο που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine το 2019 περιέγραψε μια μελέτη που παρακολούθησε την πορεία της υγείας εννέα πολικών αποστολών που έζησαν στη μοναξιά στην Ανταρκτική για 14 μήνες. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ένα τμήμα του εγκεφάλου των μελών του πληρώματος – η οδοντωτή έλικα – συρρικνώθηκε κατά περίπου 7%. Η οδοντωτή έλικα είναι υπεύθυνη για την τροφοδότηση του ιππόκαμπου με πληροφορίες που βοηθούν στη μάθηση και τη μνήμη.
Τα μέλη του πληρώματος είχαν ακόμη και μειωμένα επίπεδα στο αίμα μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται BDNF – ή νευροτροφικός παράγοντας που προέρχεται από τον εγκέφαλο – η οποία παίζει ρόλο στη ρύθμιση του στρες και στη μνήμη- οι μειώσεις του BDNF συνδέθηκαν σημαντικά με μειώσεις στον όγκο της οδοντωτής έλικα. Συνολικά, οι πολικοί εξερευνητές είχαν χειρότερη επίδοση σε τεστ μνήμης και χωρικής επεξεργασίας.
Οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να απομονωθούν στην Ανταρκτική για να βιώσουν αυτό το αποτέλεσμα. Σε μια μελέτη περισσότερων από 11.000 ατόμων που δημοσιεύθηκε το 2019 στο Journals of Gerontology, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι όσοι ανέφεραν υψηλά επίπεδα κοινωνικής απομόνωσης είχαν πάνω από το μέσο όρο μείωση της γνωστικής λειτουργίας όταν επρόκειτο για τεστ ανάκλησης μνήμης.
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
