Αρκετοί διανοητές και φιλόσοφοι της σύγχρονης εποχής, έχουν καταθέσει τις ενστάσεις τους σχετικά με τη διαδικασία της προσομοίωσης του εγκεφάλου.
Για παράδειγμα, ο Αμερικανός φιλόσοφος John Searle, αναφέρει: «οι άνθρωποι πιστεύουν πως εάν προσομοιάσουν τον εγκέφαλο σε έναν υπολογιστή, θα αποκτήσουν συνείδηση των λειτουργιών του. Αλλά ξέρετε κάτι; Όταν εκτελούν μια προσομοίωση της καταιγίδας σε έναν υπολογιστή, κανείς δε βρέχεται».
Αυτό όμως, δεν έχει σταματήσει τους ανθρώπους από το να προσπαθούν να αναπαραστήσουν τον εγκέφαλο. Η πιο φιλόδοξη προσομοίωση που έχει γίνει ως τώρα, είναι το Blue Brain Project στην Ελβετία, μία προσπάθεια που είχε συναντήσει πολύ θερμή υποδοχή. Πολύ γνωστά ξένα media, είχαν αφιερώσει αρκετά άρθρα για το Blue Brain Project, με τίτλους όπως «Πολύπλοκη Εγκεφαλική Προσομοίωση Αναπαράγει Αισθητηριακή Συμπεριφορά Τρωκτικών» (Guardian, Οκτώβριος 2015) με σίγουρα πολύ πιο ενδιαφέροντα στοιχεία από τις αντίστοιχες προσομοιώσεις νεκρών εγκεφάλων. Και δικαίως! Η υπολογιστική προσομοίωση ακόμη και ενός μικροσκοπικού φλοιού τρωκτικού, είναι μία αξιόλογη επιτυχία. Είμαστε όμως, πιο κοντά στην σωστότερη προσομοίωση;
Η πρόοδος τα τελευταία χρόνια φαίνεται αργή. Έχουν περάσει 10 χρόνια από την έναρξη του Blue Brain Project. Από το 2007 ο Henry Markram, υπεύθυνος της μελέτης, ανακοίνωσε την προσομοίωση μίας μικρής κιονοειδούς δομής που βρίσκεται στο φλοιό και ανυπομονούσε για την προσομοίωση ολόκληρου του εγκεφάλου: «πρέπει απλά να το πολλαπλασιάσουμε», ισχυριζόταν, δηλαδή ότι εάν είχες βάλει ένα μικροσκοπικό τούβλο, θα έπρεπε απλά να προσθέσεις και άλλα, ώστε να έχεις στη συνέχεια ολόκληρο το μοντέλο. Είμαστε πλέον στις αρχές του 2016 και το project προς το παρόν, μας παρέχει μόνο ένα μικρό ποσοστό από τον φλοιό. Επίσης, άλλες μελέτες με πιο μετριοπαθείς στόχους, δεν τα έχουν καταφέρει καλύτερα.
Αυτό το αποτέλεσμα, δεν είναι εντελώς αναπάντεχο. Μιλάμε για ένα όργανο το οποίο κατά γενική ομολογία, είναι το πιο πολύπλοκο κατασκεύασμα στον κόσμο. Οι χορηγοί των μελετών για τις προσομοιώσεις, νόμιζαν ότι επένδυαν σε κάτι με πολύ μικρότερη απήχηση και με αυξημένο δείκτη ευκολίας, άλλωστε αυτά τους είπαν οι υπεύθυνοι του project. Στην πραγματικότητα η πρόκληση ήταν ασύγκριτα μεγάλη και καθόλου καλά προσδιορισμένη.
Ο προσδιορισμός μίας εξατομικευμένης προσομοίωσης, περιλαμβάνει πολλές δύσκολες επιλογές. Όταν θέλεις να προσομοιώσεις κάτι, πρέπει να αφήνεις στην άκρη κάποια χαρακτηριστικά, (αν αναπαράγεις όλα τα χαρακτηριστικά έπειτα δεν θα έχεις ένα αντίγραφο, αλλά το ίδιο ακριβώς αντικείμενο). Κανείς δεν πιστεύει ότι ο εγκέφαλος πρέπει να είναι μπλε, για παράδειγμα (ή ροζ), ή να έχει το ίδιο μέγεθος με τον πραγματικό. Έτσι, σύμφωνα με τον Searle, οι προσομοιώσεις στους υπολογιστές παρέχουν πληροφορίες για τη βροχή και όχι για το πραγματικό νερό.
Το παραπάνω δεν αποτελεί ένα πραγματικό πρόβλημα, εάν αυτό που θέλουμε είναι η πληροφορία. Κανείς δεν πρόκειται να απορρίψει τα μαθηματικά αποτελέσματα, επειδή ο υπολογιστής παρουσιάζει μόνο έναν εγκέφαλο που κάνει πράξεις. Σε αντίθεση με τον Searle, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η πληροφορία (οι πειστικές απαντήσεις, για παράδειγμα) είναι αυτή που πραγματικά θέλουν από τον εγκέφαλο.
Αυτή η άποψη είναι περισσότερο υπολογισμός. Αλλά πως μπορούμε να αποφασίσουμε τι χρειάζεται ο εγκέφαλός μας για την προσομοίωση και ποια χαρακτηριστικά μπορούν να μείνουν από έξω; Θα πρέπει να περιλαμβάνει τα βλαστοκύτταρα, δηλαδή τα μη νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου; Θα πρέπει να αντανακλά όλο το φάσμα των νευροδιαβιβαστών; (και τα δύο έχουν παραλειφθεί από το Blue Brain Project).
Στην ουσία χρειάζεται να αναπαράγουμε τα πράγματα εκείνα που κάνουν τον εγκέφαλο να λειτουργεί. Για να τα εντοπίσουμε όμως χρειάζεται να καταλάβουμε πώς λειτουργεί ή τουλάχιστον να έχουμε μια θεωρία λειτουργίας η οποία μπορεί να ελέγξει την προσομοίωση. Διαφορετικά δεν μπορούμε να προχωρήσουμε.
Οι προσπάθειες προσομοιώσεων μπορεί να έχουν πολύ αργά αποτελέσματα, αλλά στην πραγματικότητα παρουσιάζουν μία αίσθηση ανυπομονησίας: την άποψη που ισχυρίζεται ότι αντί να περιμένουμε μέχρι να καταλάβουμε τον εγκέφαλο, θα πρέπει να προχωρήσουμε και να δημιουργήσουμε κάτι καινούριο τώρα.
Ας πούμε ότι αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε άμεσα μια Χρονομηχανή, με βάση τις γνώσεις που έχουμε για αυτήν τώρα, με το όνομα “Blue Box”. Ξέρουμε ότι είναι μπλε, πιθανώς χρησιμοποιεί ηλεκτρική ενέργεια για ορισμένους σκοπούς, κάνει πολύ θόρυβο, ταξιδεύει στον χρόνο και είναι μεγαλύτερη στο εσωτερικό… οπότε ας ξεκινήσουμε! Βεβαίως, δεν έχουμε ιδέα πως τα δύο τελευταία (το ταξίδι στον χρόνο και η περίεργη γεωμετρία) έχουν φτιαχτεί. Έτσι όμως και ο εγκέφαλος κάνει πράγματα (για να αναφέρουμε τρία, όπως υποκειμενική εμπειρία, πρόθεση, είδος προσωπικότητας), τα οποία φαίνεται σήμερα να είναι πέρα από τις επιστημονικές γνώσεις που έχουμε ή τη φιλοσοφία.
Για αυτά τα περίπλοκα φαινόμενα και ακόμη περισσότερο για τους νευρώνες, έχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε. Οι προσπάθειες προσομοιώσεων που έχουν γίνει ως σήμερα φαίνεται να παράγουν το ισοδύναμο ενός τετράγωνου μπλε κουτιού, που μπορεί να έχει σωστή εμφάνιση αλλά στην πραγματικότητα δεν χρησιμεύει πουθενά.
Στην πραγματικότητα χωρίς ένα θεωρητικό πλαίσιο, θα είναι δύσκολο να είμαστε σίγουροι τι δείχνουν οι τμηματικές προσομοιώσεις του εγκεφάλου ή εάν δουλεύουν απομονωμένες από το υπόλοιπο τμήμα του. Για παράδειγμα στο Blue Brain, ισχυρίζονται ότι οι προσομοιώσεις τους παρήγαγαν δραστηριότητα, η οποία ταίριαξε πολύ αρμονικά με την δραστηριότητα που ήταν καταγεγραμμένη από αληθινούς εγκέφαλους αρουραίων. Αλλά το θέμα με τον εγκέφαλο είναι ότι πρέπει να παράγει συγκεκριμένα, σωστά αποτελέσματα και όχι αυτά τα οποία φαίνονται να μοιάζουν περίπου με τον πραγματικό εγκέφαλο. Μία ροή τυχαίων γραμμάτων μοιάζει με κείμενο με πολλούς τρόπους, αλλά εάν θέλεις να αναπαραστήσεις μια νουβέλα και αυτό που κάνεις είναι να ασχολείσαι με την αλφάβητο, πραγματικά βρίσκεσαι πολύ μακριά από την προσομοίωση.
Παρομοίως, η προσομοίωση του εγκεφάλου δεν μπορεί να παράγει ένα γενικό είδος νευρικής δραστηριότητας λες και αυτό ήταν ένα είδος ηλεκτρικού αδένα. Ο φλοιός του αρουραίου πρέπει να ελέγξει τους μυς του αρουραίου. Εάν ο εικονικός αρουραίος καταρρεύσει με μη ελεγχόμενη παράλυση ή τρέμουλο, τότε δε μπορούμε να πούμε ότι η προσομοίωση έχει επιτυχία επειδή τα αντιγραφόμενα στοιχεία έχουν στατιστική ομοιότητα με τα κανονικά τους. Αυτή η προϋπόθεση, ότι δηλαδή η προσομοίωση πρέπει πραγματικά να δουλεύει, φαίνεται να είναι ανεπαρκώς αναγνωρισμένη από τους επιστήμονες που πραγματοποιούν τις προσομοιώσεις. Ίσως για αυτό το λόγο είναι τόσο αισιόδοξοι.
Είναι πλέον ανακοινώσιμο, μετά από νέες μελέτες ότι το Blue Brain έχει βραβευτεί αρκετές φορές. Ίσως, να ήταν πολύ άκομψο και αντιεπαγγελματικό να διακοπεί μετά από δέκα χρόνια. Το συγκεκριμένο εγχείρημα δεν πρόκειται να σταματήσει. Θα μπορούσε να προχωρούσε καλά για να εξυπηρετήσει λιγότερο λειτουργικά τμήματα του ψηφιακού φλοιού για τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες. Αυτές οι προσομοιώσεις μοιάζουν με χάσιμο χρημάτων, αλλά ο πραγματικός κίνδυνος είναι ότι ενσωματώνουν σιωπηλά ανέκφραστες παραδοχές για τον εγκέφαλο και απομακρύνουν ανθρώπους, ταλέντα και χρηματοδοτήσεις μακριά από την αυθεντική σκέψη και την έρευνα που πραγματικά χρειαζόμαστε. Αντί να προσπαθούμε να προσομοιάζουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο, θα πρέπει να τον χρησιμοποιούμε.
Δείτε την αναπαράσταση των εγκεφαλικών κυμάτων του Blue Brain Project
Πηγή: aeon.com
Συγγραφέας: Peter Hankins
Aπόδοση: Ευαγγελία Πρίγκα, Κλινική Ψυχολόγος MSc
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
