Ερευνητές μελέτησαν τρεις διαφορετικούς τύπους φόβου για: τα ύψη, τις αράχνες και τις «κοινωνικές απειλές» και ανακάλυψαν ότι διαφορετικά είδη φόβου ενεργοποιούν διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.
Τι σε φοβίζει περισσότερο;
Μία επικίνδυνη ακροβασία σε ένα γκρεμό; Μια γιγαντιαία, τριχωτή ταραντούλα που πέφτει ξαφνικά στο πληκτρολόγιο του φορητού υπολογιστή σου; Ή να βγάλεις λόγο σε ένα γάμο κάνοντας ένα αστείο με το οποίο δεν θα γελάσει κανείς;
Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, οι έρευνες υπέθεταν ότι οι αντιδράσεις σε αυτά τα τρία σενάρια συνέβαιναν με παρόμοιο τρόπο μέσα στον εγκέφαλο.
«Υπάρχει αυτή η άποψη που βλέπουμε στη βιβλιογραφία ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που προβλέπουν τον φόβο είναι συνήθως η αμυγδαλή ή η περιοχή του κογχομετωπιαίου φλοιού ή το εγκεφαλικό στέλεχος», λέει ο Ajay Satpute, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Northeastern. «Αυτές οι περιοχές φαίνεται να αποτελούν μέρος του λεγόμενου “κυκλώματος φόβου”, το οποίο είναι ένα πολύ κυρίαρχο μοντέλο στη νευροεπιστήμη εδώ και δεκαετίες».
Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Satpute και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν νέα έρευνα που καταρρίπτει αυτό το μοντέλο. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Neuroscience, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μαγνητικές τομογραφίες για να παρατηρήσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα των συμμετεχόντων στην επαφή τους με τρία διαφορετικά σενάρια που προορίζονταν να προκαλέσουν διαφορετικούς τύπους φόβου: φόβο για τα ύψη, φόβο για τις αράχνες και φόβο για τις «κοινωνικές απειλές» (δημόσια ομιλία, σύγκρουση με την αστυνομία).
Σε αντίθεση με την επικρατούσα επιστημονική άποψη, η νευρωνική απόκριση ενεργοποίησε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου για κάθε ένα σενάριο, αντί να ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο μοτίβο.
«Μεγάλο μέρος της συζήτησης σχετικά με τη φύση των συναισθημάτων αφορά τη συμφωνία ως προς την ομοιογένεια ή την ετερογένεια συγκεκριμένων κατηγοριών συναισθημάτων», αναφέρεται στη μελέτη. «Η έρευνα δείχνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των περιοχών του εγκεφάλου που προβλέπουν τον φόβο, το κάνουν μόνο για συγκεκριμένες καταστάσεις. Τα ευρήματα αυτά έχουν αντίκτυπο στη γενίκευση των συμπερασμάτων του φόβου για όλα τα είδη ζωής, για τα μοντέλα του φόβου και του άγχους και για την ανάδειξη νευρωνικών σηματοδοτήσεων του φόβου».
Οι ερευνητές θέλησαν να επαληθεύσουν τις υποθέσεις σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του φόβου στον εγκέφαλο, επειδή στη νευροεπιστήμη, η τεχνητή νοημοσύνη και η μηχανική μάθηση χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο για την ανάπτυξη μοντέλων που μπορούν να προβλέψουν συγκεκριμένα συναισθήματα με βάση τα πρότυπα της εγκεφαλικής δραστηριότητας.
«Οι περισσότερες από αυτές τις προσεγγίσεις υποθέτουν ότι υπάρχει ένα μοναδικό μοτίβο που διέπει τη σχέση συμπεριφοράς του εγκεφάλου. Υπάρχει ένα μοναδικό μοτίβο που προβλέπει την αηδία, ένα μοναδικό μοτίβο που προβλέπει το θυμό και ούτω καθεξής», λένε οι ερευνητές. «Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε ένα τέτοιο μοτίβο θα πρέπει να είναι προφανές σε όλα τα διαφορετικά είδη του φόβου».
Για να το επαληθεύσουν, έδωσαν ερωτηματολόγια σε 21 συμμετέχοντες και τους ζήτησαν να γράψουν τι τους τρομάζει. Στη συνέχεια κατέγραψαν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα μέσω μαγνητικής τομογραφίας, ενώ αυτοί παρακολουθούσαν βίντεο που απεικόνιζαν σε πρώτο πλάνο διαφορετικά, τρομακτικά σενάρια – όπως να κοιτάζουν κάτω από απότομες πλαγιές ενός βουνού – να δίνουν μια δημόσια ομιλία- να τους πλησιάζει μια μεγάλη τριχωτή αράχνη.
«Προσπαθήσαμε να βρούμε πραγματικά τρομακτικά βίντεο με αράχνες», λένε οι ερευνητές. «Επειδή δεν θέλω ένα νευρωνικό προγνωστικό μοντέλο που να “τώρα κοιτάζεις μια αράχνη” αλλά ένα νευρωνικό προγνωστικό μοντέλο που να λέει “τώρα βιώνεις φόβο”.
Μετά από κάθε βίντεο, οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν τα επίπεδα φόβου, βαρύτητας (ο βαθμός στον οποίο μια εμπειρία είναι ευχάριστη ή δυσάρεστη) και διέγερσης.
Αν και βασίστηκε σε μικρό δείγμα, η μελέτη αποκάλυψε δύο πράγματα: Οι αντιδράσεις του φόβου συνέβησαν σε ένα ευρύτερο φάσμα εγκεφαλικών περιοχών από ό,τι αναμενόταν. Ωστόσο, δεν ανταποκρίθηκαν όλες οι περιοχές του εγκεφάλου και στις τρεις καταστάσεις. «Η αμυγδαλή, για παράδειγμα, φάνηκε να μεταφέρει πληροφορίες που προέβλεπαν τον φόβο κατά τη διάρκεια του σεναρίου για τα ύψη, αλλά όχι για τα άλλα σενάρια», σημειώνει ο Satpute. «Δεν βλέπουμε αυτές τις λεγόμενες “κλασικές περιοχές απειλής” να εμπλέκονται στην πρόβλεψη του φόβου για όλες τις καταστάσεις».
Το πείραμα αποτελεί μέρος μιας συλλογής μελετών από το εργαστήριο του Satpute που διερευνούν τους σωματικούς μηχανισμούς του φόβου, προωθώντας την αντίληψη ότι δεν είναι όλοι οι φόβοι ίδιοι. Το 2021, η ομάδα δημοσίευσε μια μελέτη που εξέτασε τις αυτοματοποιημένες αντιδράσεις σε διακριτά τρομακτικά σενάρια – μετρώντας, για παράδειγμα, τον ιδρώτα και την καρδιακή λειτουργία. Και εκεί, οι διαφορετικοί φόβοι – τα μεγάλα ύψη, το κυνηγητό από την αστυνομία – εκδηλώθηκαν με διαφορετικό τρόπο.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα ευρήματα αυτά, αν και προκαταρκτικά, μπορούν να παίξουν ρόλο στον τρόπο αντιμετώπισης του φόβου και των διαταραχών που σχετίζονται με το άγχος.
«Ένας από τους λόγους που θέλουμε να κατανοήσουμε τις νευρικές συσχετίσεις του εγκεφάλου με τον φόβο, είναι επειδή θέλουμε να μπορούμε να παρέμβουμε στον φόβο», λέει. «Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι οι παρεμβάσεις ίσως πρέπει επίσης να προσαρμόζονται ανάλογα με το άτομο και την κατάσταση».
Αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τις θεραπείες που βασίζονται στη συμπεριφορά, αλλά και, πιο μακροπρόθεσμα, ακόμα και τις φαρμακευτικές αγωγές.
Έρευνα: Wang Y, Kragel P, Satpute AB. Neural predictors of fear depend on the situation. J Neurosci. 2024. doi: 10.1523/JNEUROSCI.0142-23.2024
