Ο λόγος που γράφω αυτό το άρθρο είναι γιατί θέλω να δώσω φωνή στις γυναίκες που μου κατέθεσαν τα δικά τους βιώματα ως νέες μητέρες.
Δεν είναι εύκολο να συνειδητοποιήσει κανείς το θαύμα του να φέρνει μια γυναίκα ένα παιδί στον κόσμο. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε έστω και λίγο τί σημαίνει αυτό και τις δυσκολίες που συνεπάγεται για τη γυναίκα, χρειάζεται πρώτα να σιωπήσουμε για να ακούσουμε τη δική τους εμπειρία πάνω σε αυτό, αντί να βιαστούμε να εκφράσουμε τη δική μας άποψη πάνω στο θέμα. Αυτό είναι και ο λόγος που γράφω αυτό το άρθρο. Να δώσω φωνή στις γυναίκες που μου κατέθεσαν τα δικά τους βιώματα ως νέες μητέρες.
Παρατηρώ, λοιπόν, πως συχνά ξεχνάμε ότι μαζί με το νέο, μικρό ανθρωπάκι που έρχεται στον κόσμο, γεννιέται και μια νέα μαμά. Ο περίγυρος της γυναίκας ίσως δυσκολεύεται να το αντιληφθεί. Για εκείνους η αλλαγή είναι η προσθήκη του νέου μέλους στην οικογένεια και η γέννηση σηματοδοτεί την «επιστροφή» της γυναίκας στην «κανονικότητά» της. Σε ποια κανονικότητα;
Τίποτα δεν είναι ίδιο πια. Μια γυναίκα βιώνει τόσες πολλές αλλαγές σωματικά, ορμονικά, συναισθηματικά, που είναι δύσκολο να συνεχίσει να προσδιορίζει τον εαυτό της με τους ίδιους όρους και μετά την εγκυμοσύνη. Τώρα αποκτά μια νέα ταυτότητα, αυτή της μητέρας. Κι αυτός ο ρόλος, μπαίνει πιο μπροστά από όλους τους άλλους, οι οποίοι όμως δεν χάνονται. Οι απαιτήσεις συνεχίζουν να υπάρχουν. Μια γυναίκα είναι πια μια νέα μητέρα αλλά πρέπει να είναι και σύζυγος/σύντροφος, μαγείρισσα, καθαρίστρια, εργαζόμενη, κόρη, αδερφή, φίλη […] και να τα κάνει όλα αυτά ταυτόχρονα «σωστά».
Σαφώς υπάρχει πολλή χαρά κι ευγνωμοσύνη για το μικρό πλασματάκι! Αυτό όμως, δεν σημαίνει πως η γυναίκα παράλληλα με τα θετικά συναισθήματα δεν βιώνει και πολλά αρνητικά. Υπάρχει πολλή κόπωση και αϋπνία, που έρχεται να προστεθεί σε έναν οργανισμό που είναι ήδη εξαντλημένος από την περίοδο της εγκυμοσύνης. Η αϋπνία και η κόπωση δημιουργούν και εντείνουν την ευερεθιστότητα και το άγχος. Και είναι απόλυτα (φυσιο)λογικό.
Σκεφτείτε πώς θα νιώθατε αν κοιμόσασταν ελάχιστα κάθε μέρα για μία μόνο εβδομάδα κι έπρεπε, ωστόσο, να είστε το ίδιο λειτουργικοί. Σχολή ή δουλειά, σχέση, υποχρεώσεις εντός κι εκτός σπιτιού, οικογένεια, φίλοι, κοινωνικές υποχρεώσεις, προσωπικός χρόνος (…) Τι αλλαγές θα παρατηρούσατε μέσα σε μία μόλις εβδομάδα στο σώμα σας, στην ενέργειά σας, στη διάθεση, στην όρεξη, στις γνωστικές σας ικανότητες, στα αντανακλαστικά σας, στην υπομονή, στα συναισθήματα, στην απόδοσή σας στα πράγματα;
Τώρα σκεφτείτε πώς θα νιώθατε αν δεν κοιμόσασταν καθόλου για μήνες ή και χρόνια. Υπάρχουν πάρα πολλές γυναίκες που κατάφεραν να κοιμηθούν ξανά, φυσιολογικά (δηλαδή τουλάχιστον 7 ώρες συνεχόμενο ύπνο το βράδυ), μετά από 3 χρόνια από τη γέννηση του παιδιού.
Είναι όλα τόσο καινούρια και κατακλυσμιαία για τη νέα μαμά. Η αίσθηση του χρόνου χάνεται. Οι ώρες της ημέρας δεν μετρώνται με τον συμβατικό τρόπο (πρωί, μεσημέρι, απόγευμα, βράδυ), εφόσον υπάρχει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στη φροντίδα του μωρού (ύπνος, θηλασμός/τροφή, καθαριότητά του), που δεν έχει να κάνει με το τί ώρα είναι μέσα στη μέρα. Οι ώρες της μέρας προσαρμόζονται στις ανάγκες του βρέφους.
Ο χρόνος δεν είναι ποτέ αρκετός για να φροντίσει μια γυναίκα το μωρό της, τον εαυτό της και το σπίτι. Χρειάζεται ύπνο και τροφή η ίδια, αλλά αφήνει τον εαυτό στην άκρη για να βρει το χρόνο να κάνει ό, τι χρειάζεται για το μωρό, που είναι η πρώτη της προτεραιότητα. Έχει ανάγκη και η ίδια από φροντίδα, συναισθηματική στήριξη και πρακτική βοήθεια.
Επιπρόσθετα, χρειάζεται χρόνο για να προσαρμοστεί σε όλες αυτές τις αλλαγές. Στο σώμα της και στην γενικότερη εικόνα της, σε όλη τη γκάμα των συναισθημάτων που βιώνει, στη νέα καθημερινότητα που δεν «χτίζεται» μονομιάς, και την ασταμάτητη ανησυχία και αίσθηση ευθύνης που έχει για τα πάντα πια. Και η ευθύνη πάει πακέτο με την ενοχή.
«Τα κάνω όλα σωστά;» «Μήπως κάπου κάνω λάθος;» «Μήπως υπάρχει καλύτερος τρόπος;» «Κι αν δημιουργήσω κάποιο τραύμα στο παιδί μου;» «Μήπως δεν είμαι καλή μητέρα;» «Μήπως είμαι υπερπροστατευτική και το παιδί μου γίνει εξαρτημένο όταν μεγαλώσει;» «Ή μήπως παραείμαι ελαστική και το παιδί μου δεν μάθει καθόλου όρια;» «Του αφιερώνω αρκετό χρόνο;» «Δεν ξέρω τι να κάνω…»
Και η λύπη γι’ αυτό που λείπει; Ναι, υπάρχει και στενοχώρια, μελαγχολία, θλίψη, συχνά και κατάθλιψη. Όχι μόνο οργανική, δηλαδή προκαλούμενη από τη διαταραχή των ορμονών, αλλά και καθαρά συναισθηματική, που αφορά την νέα κατάσταση και το πώς η κάθε γυναίκα προσαρμόζεται σε αυτήν. Αναμφίβολα είναι πολύ δύσκολο να προσπαθείς να ισορροπείς ανάμεσα στον άνθρωπο που ήσουν πριν γίνεις μαμά και σε αυτόν που γίνεσαι μέρα με τη μέρα μετά τη γέννηση του παιδιού.
Το σώμα σου δεν είναι το ίδιο με πριν. Μοιραζόσουν το σώμα σου για 9 μήνες με έναν άλλο άνθρωπο. Θέλει χρόνο για να ηρεμήσει και να επανέλθει, για να επουλωθούν οι πληγές, να καταλαγιάσει ο πόνος, να επανέλθουν τα όργανά σου στη θέση τους, να φύγουν οι κατακρατήσεις, να επανέλθεις στο κανονικό σου βάρος. Η επιστήμη λέει πως όσους μήνες χρειάζεσαι μέχρι να γεννήσεις, άλλους τόσους χρειάζεσαι και για να επανέλθεις. Κι αυτό δεν είναι απόλυτο. Η κάθε γυναίκα έχει τον δικό της ρυθμό, ο οργανισμός της αντιδρά διαφορετικά, γι’ αυτό και είναι σημαντικό, να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος μια γυναίκα να πιέζεται για να «γυρίσει σε αυτό που ήταν πριν». Ούτε εσωτερική πίεση ούτε και εξωτερική!
Προφανώς και μια γυναίκα δυσκολεύεται με τη νέα της εικόνα, με το πώς νιώθει μέσα στο σώμα της, με τη σύγκριση στο πριν και το μετά. Η πίεση, η κριτική στα κιλά και ο σχολιασμός του σώματος δεν βοηθάνε καθόλου. Και γενικά, ας σταματήσουμε να σχολιάζουμε το σώμα οποιουδήποτε ανθρώπου! Όσο καλή κι αν είναι η πρόθεσή μας (που πολλές φορές δεν είναι κιόλας), δεν κάνει καλό σε κανέναν. Το πιο πιθανό είναι ο άλλος να νιώσει περισσότερη πίεση, άγχος, ενοχή, ντροπή, θυμό και στενοχώρια.
Επιπλέον, πολλές νέες μαμάδες νοσταλγούν τον παλιό τρόπο ζωής τους, τον εαυτό τους πριν. Στενοχωριούνται γι’ αυτά που έχασαν κι ας χαίρονται πάρα πολύ για όσα κερδίζουν μέσα από την μητρότητα. Τώρα, υπάρχει ένα μικρό ανθρωπάκι απόλυτα εξαρτημένο από τις ίδιες για την επιβίωσή του. Δεν μπορούν να κάνουν όσα έκαναν πριν. Ούτε να διασκεδάζουν όπως παλιότερα με τις παρέες τους ούτε όσο συχνά θα το ήθελαν. Ειδικά το πρώτο διάστημα που είναι πολύ σημαντικό για να προσαρμοστούν και οι δύο (μαμά και βρέφος) στις νέες συνθήκες και να αναπτύξουν το δεσμό μεταξύ τους, υπάρχει πολλή απομόνωση και μοναξιά. Γι’ αυτό και χρειάζονται επιπρόσθετη κατανόηση και στήριξη από τον περίγυρο σε αυτό.
Ένα καινούριο κεφάλαιο ενοχής ανοίγει σε μια μαμά, αν έρθει και δεύτερο παιδάκι και μάλιστα κοντά ηλικιακά με το πρώτο. Το βρέφος έχει μεγαλύτερη ανάγκη από τη φροντίδα της μαμάς του, αλλά και το πρώτο δεν παύει να χρειάζεται τη μαμά του και σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να αισθανθεί ζήλια για το αδερφάκι του, να γίνει πιο επιθετικό απέναντί του και να αρχίσει να διεκδικεί έντονα την προσοχή της μαμάς του. «Πώς να είμαι δίκαιη; Πώς να μοιράσω το χρόνο μου ισόποσα για να μην αισθάνεται το πρώτο μου παιδί παραμελημένο;»
«Είμαι τόσο κουρασμένη κι εξαντλημένη. Ο χρόνος δεν μου φτάνει. Σκέφτομαι χίλια δυό πράγματα για να μεγαλώσω σωστά το παιδί μου, είμαι ήδη αυστηρή κι απαιτητική με τον εαυτό μου κι έχω να διαχειριστώ και τις απαιτήσεις των άλλων!»
«Ο καθένας έχει τη γνώμη του. Πώς πρέπει να είμαι, πώς να γίνει κάτι, πότε να γίνει, γιατί να γίνει έτσι, όχι όχι αλλιώς να το κάνω… Να τα κάνω όλα σωστά, γρήγορα, στην εντέλεια. Να κάνω κάτι έτσι, γιατί έτσι το έκανε και η μαμά μου ή η πεθερά μου ή κάποια θεία ή κάποιος τέλος πάντων που πιστεύει ότι ξέρει καλύτερα από εμένα πώς να φροντίσω το παιδί μου, ακόμα κι αν αυτός ο κάποιος δεν έχει καν δικά του παιδιά!»
«Πρέπει να έχω απαντήσεις για τα πάντα και να τα προλαβαίνω όλα: παιδί, μαγείρεμα, πλυντήρια, σκούπισμα, σφουγγάρισμα, σουπερμάρκετ, σίδερο, δουλειά, να είμαι σωστή σύζυγος, καλή φίλη, να κάνω δίαιτα και γυμναστική για να επανέλθει το σώμα μου και να μη σχολιάζουν οι άλλοι τα κιλά μου. Α, και να τα κάνω όλα αυτά όντας πάντα χαρούμενη και ευδιάθετη!!»
«Νιώθω ότι δεν μου επιτρέπεται να πω πως παρόλη τη χαρά και την ευγνωμοσύνη μου που κατάφερα κι έγινα μαμά (και κανείς δεν ξέρει πόσο δυσκολεύτηκα μέχρι να συμβεί αυτό!), συχνά στενοχωριέμαι, εκνευρίζομαι, φοβάμαι και νιώθω απόγνωση μη ξέροντας πώς να διαχειριστώ μια κατάσταση και τί είναι το καλύτερο που μπορώ να κάνω! Είμαι μόνιμα άυπνη και κουρασμένη. Το σώμα μου πονάει. Οι αντοχές μου πέφτουν, αλλά οι απαιτήσεις παραμένουν. Ψάχνω τη νέα μου ταυτότητα ως μητέρα. Είναι δικιά μου. Κανείς δεν θα μου πει πώς πρέπει να είμαι, τί να νιώθω και κυρίως τί δεν πρέπει να νιώθω!»
«Η εμπειρία μου ως μαμά πλαισιώνεται από ένα μεγάλο δεν ξέρω! Όλη την ώρα νιώθω πως δεν ξέρω τί να πω και τί να κάνω. Και το να μην ξέρω με φοβίζει. Αγχώνομαι όταν αισθάνομαι πως δεν έχω τον έλεγχο. Νιώθω ότι δεν είμαι αρκετά καλή μαμά. Ότι υπάρχει κάπου ένα βιβλίο με μυστικά που τα ξέρουν οι καλές μαμάδες κι εγώ είμαι η μόνη που δεν έχει ιδέα. Δεν μπορώ να τα κάνω όλα σωστά και δεν μπορώ να τα κάνω όλα γενικά. Νιώθω τύψεις και θυμώνω μ’ εμένα. Και με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις των άλλων και της κοινωνίας γενικότερα.»
«Η εμπειρία του καθενός είναι τόσο διαφορετική. Κι εγώ θέλω ν’ ακουστώ! Όχι, η εγκυμοσύνη δεν είναι για όλες τις γυναίκες η πιο χαρούμενη περίοδος της ζωής τους! Η εγκυμοσύνη έχει και πολύ πόνο, ανησυχία, άγχος, φόβο, ανασφάλεια, αμφισβήτιση, αϋπνία, κόπωση, έντονα σωματικά συμπτώματα και δυσφορία. Και για τα περισσότερα από αυτά, δεν υπάρχει λύση. Μόνο υπομονή…»
«Από την εμπειρία μου καταλαβαίνω πως για πολλά πράγματα δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός σωστού-λάθους. Οπότε, σταμάτησα να παιδεύομαι τόσο, όταν έπαψα να τα βλέπω όλα μέσα από αυτό το πρίσμα και άρχισα να λειτουργώ με βάση το τί είναι πρακτικό και κατάλληλο για μένα και το παιδί μου.»
Ένα πολύ σοβαρό ζήτημα παραμένει ο βαθιά ριζωμένος στερεοτυπικός τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε πολύ διαφορετικά τα δύο φύλα ως προς την ανατροφή των παιδιών τους. Όταν μιλάμε για ισότητα (δηλαδή ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις), δεν αναφερόμαστε μόνο στον χώρο εργασίας. Δεν είναι ισότητα το να έχουμε την προσδοκία μια γυναίκα να εργάζεται εξίσου με έναν άντρα κι έπειτα στο σπίτι η γυναίκα να αφιερώσει όλο το χρόνο της στην ανατροφή των παιδιών και στη φροντίδα του σπιτιού, ενώ ο άντρας ξεκουράζεται από τη δουλειά του. Και οι γυναίκες κουράζονται στη δουλειά τους, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να πάρουν «ρεπό» στο σπίτι. Κι όταν θα συμβεί αυτό, δεν υπάρχει αντιστοιχία στο χρόνο που αφιερώνουν οι μπαμπάδες στα παιδιά τους και στο σπίτι, με αυτόν που αφιερώνουν οι μαμάδες.
Αυτό φαίνεται έντονα στον τρόπο που πολλές φορές ασυναίσθητα ρωτάμε τις γυναίκες: «Ο άντρας σου, σε βοηθάει με τα παιδιά στο σπίτι; Σε βοηθάει με τις δουλειές του σπιτιού;»
Γιατί, δεν είναι και δικά του τα παιδιά; Δεν μένει και αυτός στο σπίτι;
Έχετε ακούσει ποτέ κάποιον άντρα να τον ρωτάνε αν τον βοηθάει η γυναίκα του με τα παιδιά και τις δουλειές του σπιτιού;
Μάλλον όχι, γιατί μας έχει περαστεί η αντίληψη ότι αυτά είναι υποχρεώσεις μόνο των γυναικών. Είναι αυτονόητο ότι οι γυναίκες θα τα κάνουν αυτά μόνες τους και εάν κάπου συνεισφέρουν οι άντρες, έχει καλώς, θα πούμε κι «ευχαριστώ». Πώς, όμως, έχουμε φτάσει να το θεωρούμε αυτονόητο; Πώς θεωρούμε ότι η ανατροφή είναι αποκλειστική ευθύνη της μητέρας και συγχρόνως να την κατηγορούμε για όλα τα λάθη της στην ανατροφή του παιδιού, «πόσο κακή μητέρα ήταν! Πόσο κακομαθημένο το έκανε! Πόσο υπερπροστατευτική ήταν!»
Και ο πατέρας που ήταν όταν μεγάλωνε το παιδί τους; Ποια ήταν η δική του επιρροή στην ανατροφή του παιδιού τους; Ναι, η υπερπροστατευτικότητα δεν κάνει καλό σε ένα παιδί, γιατί μεγαλώνοντας θα δυσκολευτεί πολύ να αυτονομηθεί και να είναι ανεξάρτητο. Και η ελαστικότητα από την άλλη δεν κάνει καλό, γιατί μεγαλώνει ένα παιδί χωρίς όρια, που νομίζει ότι πάντα θα ακούει ναι και θα έχει αυτό που θέλει.
Και η «απουσία» ενός γονέα, η αδιαφορία, η παραμέληση, είναι εξίσου ηχηρές στην ανατροφή του παιδιού και αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα μέσα του. Η συναισθηματική σύνδεση μεταξύ τους χτίζεται ανεπαρκώς ή και καθόλου. Ένα παιδί δομεί την αυτοαντίληψή του ως αντανάκλαση της εικόνας που έχουν οι γονείς του για αυτό. Όταν λοιπόν εισπράττει αδιαφορία ή παραμέληση ή υπό όρους προσοχή, αποδοχή και τρυφερότητα, μαθαίνει έτσι να φέρεται και το ίδιο στον εαυτό του μεγαλώνοντας και να δέχεται αντίστοιχες συμπεριφορές από τους άλλους στις σχέσεις του.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη και τους δύο γονείς εξίσου. Ο ρόλος του πατέρα δεν είναι προαιρετικός ή βοηθητικός, αλλά πρωταγωνιστικός, όπως και της μητέρας!
Πολλές φορές παρατηρούμε η μαμά να αναλαμβάνει την προετοιμασία του φαγητού, την καθαριότητα του παιδιού, την οριοθέτησή του, μεγαλώνοντας και το διάβασμά του, τις σχολικές του υποχρεώσεις (…) και ο μπαμπάς τον ρόλο του παιχνιδιού. Ο ένας γονιός δηλαδή, είναι ο πιο αυστηρός στη διαπαιδαγώγηση κι ο άλλος ο πιο ευχάριστος και διασκεδαστικός. Αυτοί οι ρόλοι χρειάζονται ισορροπία και εναλλαγή. Και οι δύο γονείς να θέτουν όρια και οι δύο να φροντίζουν το παιδί, να περνούν χρόνο μαζί του με δραστηριότητες, παιχνίδια (…) και να συμφωνούν στην ανατροφή του παιδιού και στα όρια που θα θέσουν.
Αν έχουν διαφωνίες μεταξύ τους και διαφορετική προσέγγιση σε κάποια πράγματα, καλό είναι να καταλήξουν σε μια κοινή γραμμή, όχι μπροστά στο παιδί, ώστε όταν θα συζητούν μαζί του, να είναι ξεκάθαρα τα μηνύματα που θέλουν να του περάσουν και τα όρια που θα του βάλουν. Τα παιδιά όταν ακούνε αντικρουόμενα μηνύματα μπερδεύονται (και όχι μόνο τα παιδιά!) και φυσικά επιλέγουν να ακολουθήσουν το μήνυμα που τα βολεύει περισσότερο. Κάπως έτσι το παιδί κάποιες φορές φαίνεται να αγνοεί παντελώς έναν από τους δύο γονείς (συνήθως αυτόν που είναι πιο αυστηρός και οριοθετημένος) και αναζητά την υποστήριξη του άλλου γονέα που «του κάνει τα χατίρια» και είναι πιο ελαστικός.
Επομένως, για να αποφευχθεί όσο είναι δυνατόν, μια σχέση ανισορροπίας ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς του, αλλά και ανάμεσα στο ζευγάρι, είναι σημαντικό οι γονείς να λειτουργούν σαν ομάδα στην ανατροφή των παιδιών τους.
Όλοι οι γονείς κάνουν λάθη και θα κάνουν, πάντα. Και προσπαθώντας να αποφύγουν τα λάθη των γονιών τους, θα κάνουν άλλα δικά τους. Οι ρυθμοί της κοινωνίας αλλάζουν, οι απαιτήσεις πολλαπλασιάζονται και με την εξέλιξη της τεχνολογίας, πέρα από τα οφέλη που μας προσφέρονται από τη μια πλευρά, ταυτόχρονα από την άλλη δημιουργούνται και πάρα πολλές δυσκολίες και κίνδυνοι που παλιότερα δεν υπήρχαν και οι γονείς καλούνται να αντιμετωπίσουν ή να «προλάβουν». Τα προβλήματα και τις δυσκολίες, όμως, χρειάζεται να τα αντιμετωπίζουν μαζί, ως γονείς.
Ας αφήσουμε πίσω τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τους ρόλους των δύο φύλων και γενικά όλες εκείνες τις πεποιθήσεις που αντί να διευκολύνουν τη ζωή μας, μάς καταπιέζουν και δυσκολεύουν τις σχέσεις μας.
*Φυσικά, υπάρχουν οικογένειες όπου οι μπαμπάδες είναι εξίσου ενεργοί με τις μαμάδες ή και περισσότερο σε κάποιες περιπτώσεις και καθόλου δεν θέλω να υποτιμηθεί η προσπάθειά τους και ο ρόλος τους στην ανατροφή των παιδιών τους. Αναγνωρίζω επίσης πως υπάρχουν πολλές ιδιαιτερότητες στην κάθε οικογένεια, περιπτώσεις όπου για διάφορους λόγους δεν υπάρχει κάποιος από τους δύο γονείς στο σπίτι και την ανατροφή του παιδιού/των παιδιών την αναλαμβάνει ένας γονέας, κάποιος ανάδοχος, παππούδες, γιαγιάδες (…)
Απλώς, ο σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου είναι να τονιστεί η πλειοψηφία των περιπτώσεων, που δυστυχώς ακόμα και σήμερα, μαρτυρά μεγάλη ανισορροπία στη δομή των οικογενειακών σχέσεων, υπογραμμίζοντας πως το μεγαλύτερο βάρος και τις περισσότερες πιέσεις, τα επωμίζονται οι γυναίκες.
**Ευχαριστώ πολύ όλες τις γυναίκες που αφιέρωσαν λίγο από τον χρόνο τους για να μου καταθέσουν την εμπειρία τους ως μητέρες και με βοήθησαν να αποτυπώσω κάποιες πτυχές της μητρότητας για τις οποίες δεν συνηθίζουμε να μιλάμε.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
