“Πίσω από κάθε δυσκολία υπάρχουν κέρδη, δυνατότητες επαναπροσδιορισμού, νέες ευκαιρίες”, ακούμε συχνά στο διάστημα της πανδημίας – και περισσότερο ακόμα κατά τη διάρκεια του υποχρεωτικού εγκλεισμού, που μας ώθησε να αναζητήσουμε εναλλακτικές λύσεις για μια σειρά από καθημερινές δραστηριότητες. Μεταξύ αυτών και η ψυχοθεραπεία.
Η κοινωνική αποστασιοποίηση που επέβαλε η έξαρση του κορωνοϊού οδήγησε τους θεραπευτές ανά τον κόσμο να πειραματιστούν εξ ανάγκης με νέους τρόπους συνεύρεσης με τους θεραπευόμενους. Οι ψηφιακές συνεδρίες αυξήθηκαν κατακόρυφα – όπως θα περίμενε κανείς – κατά το πρώτο κύμα.
Φαίνεται, ωστόσο, ότι ο κορεσμός που επήλθε σχετικά γρήγορα από την επιβεβλημένη πληθώρα ηλεκτρονικής επικοινωνίας σε συνδυασμό με την ανθρώπινη ανάγκη για συνύπαρξη στον ίδιο φυσικό χώρο οδήγησαν κάποιους στην φύση κατά το δεύτερο κύμα.
Για παράδειγμα – σύμφωνα με την Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία (The British Psychological Society) – πάρκα, μονοπάτια στην ύπαιθρο και άλλοι ελεύθερα προσβάσιμοι χώροι χρησιμοποιήθηκαν πιλοτικά αντί των παραδοσιακών γραφείων για να φιλοξενήσουν την θεραπευτική διαδικασία. O Δρ. Sam Cooley και η καθηγήτρια Noelle Robertson ηγήθηκαν του εγχειρήματος να βγάλουν την ψυχοθεραπεία από τα δωμάτια και τις οθόνες των υπολογιστών στο ανοιχτό φυσικό τοπίο.
Απ’ό,τι φαίνεται αυτή η προσέγγιση έκανε πολλούς από τους συμμετέχοντες -τόσο θεραπευόμενους όσο και θεραπευτές- να βλέπουν σημαντικά οφέλη για το μέλλον. Οι θεραπευόμενοι μιλούν για μεγαλύτερη άνεση στην έκφραση των συναισθημάτων τους όταν βρίσκονται σε χαλαρή κίνηση αντί καθισμένοι σε μια προκαθορισμένη θέση, που για κάποιους αποδεικνύεται τελικά περισσότερο περιοριστική από όσο είχαν αντιληφθεί μέχρι σήμερα.
Θεραπευτές και θεραπευόμενοι διαπιστώνουν την ευεργετική επίδραση των στοιχείων της φύσης στην επικοινωνία τους. Το φως του ήλιου, τα δέντρα, το φύσημα του αέρα εμπλουτίζουν τη διαδικασία με αναφορές, ερεθίσματα, μνήμες που ίσως δεν ενεργοποιούνται εξίσου κατά την αλληλεπίδραση σε ένα πιο “ανελεύθερο” περιβάλλον όπως ένα νοσοκομείο, ένα ιατρείο, ένα τυπικό γραφείο.
Το ηχητικό τοπίο στη φύση δημιουργεί συνθήκες μεγαλύτερης ηρεμίας και δυνατότητας συγκέντρωσης. Και βέβαια, το γεγονός ότι η θεραπεία γίνεται εν κινήσει -στα πλαίσια ενός χαλαρού περιπάτου, για παράδειγμα- προσθέτει τα οφέλη της ήπιας σωματικής άσκησης στην εμπειρία της θεραπείας.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται λόγος για τη σημασία του χώρου που φιλοξενεί τη θεραπευτική διαδικασία στην ποιότητά της, την εξέλιξή της, την έκβασή της. Η κλίμακα, το μέγεθος, η ανοιχτότητα του πλαισίου που την παραλαμβάνει, η έκθεση στα στοιχεία της φύσης – φως, αέρας, πράσινο – αλλά και το χρώμα, τα υλικά, οι ήχοι επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την ίδια τη θεραπεία.
Πρόκειται για όρους αρχιτεκτονικούς που αντιλαμβανόμαστε την αξία τους εν προκειμένω με την ίδια αμεσότητα που αντιλαμβανόμαστε τη σχέση μεταξύ του σπιτιού που ζούμε και της γενικότερης ψυχικής μας ευεξίας/υγείας. Οι άνθρωποι είμαστε αποδέκτες και πομποί σημάτων, πληροφοριών, ερεθισμάτων από τους άλλους και προς τους άλλους. Η αρχιτεκτονική ταυτότητα του θεραπευτικού χώρου μπορεί να εμπλουτίσει τη διαδικασία ενεργοποιώντας και τις πέντε αισθήσεις.
Όσο περισσότερες από τις αισθήσεις μας εμπλέκονται σε αυτή, τόσο μεγαλύτερη η συμμετοχή μας με τρόπους όχι αποκλειστικά εγκεφαλικούς. Φαίνεται λοιπόν ότι η αυξημένη ανάγκη για ψυχοθεραπεία, από τη μια πλευρά, σε μια περίοδο που οι κλειστοί χώροι δημιούργησαν και δημιουργούν ανασφάλεια, από την άλλη, στάθηκε αφορμή να εμπλακεί ακόμα περισσότερο στη διαδικασία το ανθρώπινο σώμα, η κίνησή του – με οφέλη για θεραπευόμενους και θεραπευτές.
Αντιλαμβάνεται κανείς ότι σώμα και μυαλό είναι συνδεδεμένα, η σωματική κίνηση καθρεφτίζει σημαντικά τον ψυχισμό μας. “Έχω βάρος μέσα μου “, συνηθίζουμε να λέμε, ή “νιώθω ανάλαφρος/ανάλαφρη” μεταφράζοντας σε σωματικά χαρακτηριστικά τη διάθεσή μας.
Η κίνηση μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της συναισθηματικής μας υγείας και να συμβάλλει στην καλύτερη διαχείριση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος στη ζωή του. Τι δυνητικά συμπεράσματα βγαίνουν από όλα τα παραπάνω για τη συμμετοχή περισσότερων αισθήσεων στην ψυχοθεραπεία;
Το 2016 η Nicolette Bodewes, φοιτήτρια του Ακαδημίας Σχεδιασμού του Eindhoven στην Ολλανδία και θεραπευόμενη η ίδια, δημιούργησε μια σειρά από γλυπτικά αντικείμενα-εργαλεία, με σκοπό να βοηθήσει “στην εξωτερίκευση των συναισθημάτων”. Όπως λέει η ίδια, “μετά από χρόνια ψυχοθεραπείας μέσω της ομιλίας, άρχισα να κάνω ψυχοκινητική και δημιουργική θεραπεία, οι οποίες εστιάζουν περισσότερο στη συμμετοχή του σώματος και τη δημιουργία εικόνων”.
Βρήκε αυτές τις μορφές ψυχοθεραπείας υποσχόμενες κι έτσι θέλησε, ως σχεδιάστρια, να φτιάξει κάτι που θα μπορούσε να εμπλουτίσει τις τυπικές θεραπευτικές συνεδρίες. Η σχεδιαστική της πρόταση αποτελείται από μερικά απλά τουβλάκια και 12 πιο ευφάνταστα αντικείμενα, που βασίζονται στα Αρχέτυπα της Jungian θεραπείας, όπως ορίστηκε από τον Ελβετό ψυχολόγο Carl Jung.
Ανάμεσα σε αυτά τα αρχέτυπα είναι, για παράδειγμα, η μητέρα – το παρηγορητικό στοιχείο – το οποίο η Bodewes αναπαριστά με ένα μαλακό, υφασμάτινο αντικείμενο που μπορείς να συμπιέσεις μέσα στην παλάμη σου ενώ μιλάς -κάτι σαν τα anti-stress μπαλάκια χεριού.
Αναζήτησε σχεδιαστικές αφορμές για τα αντικείμενά της και στη μυθολογία, δημιουργώντας ένα βαρύ αντικείμενο εμπνευσμένο από το φεγγάρι και ένα λείο στρογγυλό αντικείμενο για τον κόσμο. “Αλλά αυτά είναι απλώς αφορμές”, λέει η Bodewes, “και ο κάθε θεραπευόμενος καλείται να βρει τι αντιπροσωπεύουν για τον ίδιο/την ίδια”.
Καθένα από τα αντικείμενά της προορίζεται να εκφράσει διαφορετικές καταστάσεις, ανθρώπους, συναισθήματα ή σκέψεις. “Είναι σχεδιασμένα ώστε να καταπιάνεται κανείς μαζί τους με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Θετικά, αρνητικά, αδιάφορα – εξαρτάται από τον θεραπευόμενο.” Στο σετ των προτεινόμενων εργαλείων της περιλαμβάνεται ακόμα ένας λευκός στρογγυλός δίσκος, όπου ο θεραπευόμενος μπορεί να σχεδιάσει, αν θέλει, και ένα σημειωματάριο.
Κάθε αντικείμενο είναι φτιαγμένο από διαφορετικό υλικό. Η σχεδιάστρια επέλεξε χαμηλού κόστους υλικά όπως ξύλο, φελλό, μάρμαρο, καουτσούκ, δέρμα, πορσελάνη, πηλό, σκυρόδεμα, γύψο, ορείχαλκο και κασσίτερο για να δώσει διαφορετικά απτικά ερεθίσματα χωρίς να αυξήσει το κόστος παραγωγής.
Τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω για τον τρόπο που γίνεται η ψυχοθεραπεία; Μια σειρά από διαφαινόμενες δυνατότητες, το λιγότερο. Πεδία που αξίζει να διερευνηθούν. Καθώς αποτιμούμε τα νεοαποκτηθέντα “δώρα” μιας εξαιρετικά δύσκολης περιόδου σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ίσως είναι μια καλή στιγμή να αξιολογήσουμε την πρόσφατη εμπειρία της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (The British Psychological Society) για τη θεραπεία σε εξωτερικούς χώρους.
Αλλά και την αξία της αυξανόμενης συμμετοχής του ανθρώπινου σώματος στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Στη δική μας κουλτούρα το μέσα και το έξω είναι απολύτως αλληλένδετα από την εποχή του Ιπποκράτη – νους υγιής εν σώματι υγιεί, λέμε. Φαίνεται ότι όσο περισσότερο η ψυχοθεραπεία μπορεί να περνάει κι αυτή μέσα από το σώμα, αντί να είναι μια απολύτως εγκεφαλική διαδικασία, τόσο θα ανακαλύπτουμε νέα ερεθίσματα, νέους τρόπους να εξωτερικεύουμε το συναίσθημά μας και νέες δυνατότητες.
Συγγραφέας: Έρη Ποντικοπούλου, Αρχιτέκτονας, uooustudio.com
Πηγές:
https://www.bps.org.uk/news-and-policy/taking-therapy-outdoors-guidance-gets-positive-response
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
