Οι νοητικές παρεισφρήσεις, δηλαδή οι σκέψεις αρνητικών σεναρίων οι οποίες έρχονται μόνες τους στο μυαλό μας, αποτελούν κοινή ανθρώπινη εμπειρία. Σχεδόν όλα τα άτομα έχουν κατά καιρούς νοητικές παρεισφρήσεις, οι οποίες όμως φαίνεται να μην επηρεάζουν ιδιαίτερα τη λειτουργικότητα και την καθημερινότητά τους.
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο για όλους. Για κάποια άτομα οι νοητικές παρεισφρήσεις μετατρέπονται σε εμμονές (ιδεοληψίες), οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούν στρες, άγχος και δυσφορία. Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν οι σκέψεις μας είναι εμμονές που μας δυσκολεύουν; Οι νοητικές παρεισφρήσεις είναι μη ηθελημένες σκέψεις, εικόνες και αμφιβολίες. Το περιεχόμενο των νοητικών παρεισφρήσεων ποικίλει και συνήθως είναι κοινό με τις εμμονές.
Σε κάποια άτομα οι παρεισφρήσεις σχετίζονται με σκέψεις μόλυνσης: Ότι έχουν μια φοβερή ασθένεια, ότι βρωμιά, βακτήρια και ιοί βρίσκονται στα χέρια τους και σε διάφορες επιφάνειες, ή ότι έχουν μεταδώσει τα ίδια κάποια ασθένεια σε κάποιον άλλον. Σε άλλα άτομα, οι παρεισφρήσεις σχετίζονται με καταστροφή ή βλάβη σε άλλον: Ότι μπορεί να χτυπήσουν κάποιον με το αμάξι, να εμπλακούν σε ατύχημα με τα παιδιά στο αυτοκίνητο, να προκαλέσουν κάποια καταστροφή ή να έχουν ξεχάσει κάτι πολύ σημαντικό.
Άλλες φορές οι παρεισφρήσεις μπορεί να σχετίζονται με σκέψεις θανάτου και βλάβης στον εαυτό ή σε άλλον:Ότι τα άτομα θα τραυματίσουν ή θα σκοτώσουν κάποιον αγαπημένο τους ή κάποιον αθώο, ότι θα σπρώξουν κάποιον μπροστά σε διερχόμενο όχημα ή ότι θα πέσουν τα ίδια, ή ότι μπορεί κάποιος να πεθάνει και πώς θα είναι η ζωή μετά.
Υπάρχουν και οι παρεισφρήσεις ασφαλείας: Ότι τα άτομα μπορεί να μην έκλεισαν σωστά το σπίτι και να είναι επικίνδυνο για κλοπή, ότι μπορεί να μην έκλεισαν κάποια ηλεκτρική συσκευή και να προκληθεί φωτιά, ότι μπορεί να έχει καεί το σπίτι τους ολοσχερώς ή ότι δεν έχουν ενημερώσει κάποιον επαρκώς για ενδεχόμενο κίνδυνο.
Σε άλλα άτομα, οι παρεισφρήσεις σχετίζονται με απρεπή ή και παρορμητική συμπεριφορά: Ότι μπορεί να καταστρέψουν τη φιλία τους με κάποιον, να σπάσουν ένα τραπέζι, ότι κακοποιούν τους σημαντικούς άλλους. Ακόμη,υπάρχουν παρεισφρήσεις που σχετίζονται με το σεξ: Ότι μπορεί να γίνουν βίαιοι στο σεξ, να επιδοθούν σε «απρεπείς» σεξουαλικές πράξεις, να έλκονται από άτομα που δεν πρέπει, ή να σκέφτονται τα γεννητικά όργανα άλλων.
Επίσης, σε μερικά άτομα υπάρχουν παρεισφρήσεις που σχετίζονται με σκέψεις ηθικής και θρησκεία: ότι μπορεί να πράττουν ανήθικα, να έχουν ανεπιθύμητες βλάσφημες σκέψεις, να ελπίζουν κάποιος να αποτύχει, ότι δεν είναι αρκετά πιστοί στη θρησκεία τους. Τέλος, οι παρεισφρήσεις μπορούν να σχετίζονται με την συμμετρία: ανάγκη τα αντικείμενα να είναι συμμετρικά τοποθετημένα, τα δωμάτια να μην είναι ασύμμετρα, ή να μην θέλουν τους μονούς αριθμούς.
Οι εμμονές είναι, επίσης, ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες και αμφιβολίες. Αποτελούν νοητικές παρεισφρήσεις, οι οποίες είναι πολύ έντονες και καθηλωτικές για το άτομο και σχετίζονται συνήθως με το σεξ, τη συμμετρία, σκέψεις θανάτου και βλάβης σε άλλον, την ηθική και τη θρησκεία, τη μόλυνση και την καταστροφή.
Οι εμμονές εισβάλλουν στη σκέψη των ατόμων και όσο κι αν προσπαθούν να τις διώξουν είναι αρκετά δύσκολο. Επίσης, τα άτομα μπορεί να αναγνωρίζουν την υπερβολή στο περιεχόμενό τους αλλά και πάλι να μην μπορούν να τις διαχειριστούν. Οι εμμονές πυροδοτούνται από διάφορες καταστάσεις.
Συνήθως, από κάποια συζήτηση, από κάποια είδηση ή ένα φαινομενικά αθώο ερέθισμα. Οι εμμονές προκαλούν διάφορα συναισθήματα που έχουν ως βάση το άγχος και συγκεκριμένες σωματικές αντιδράσεις. Η ανησυχία ή το άγχος που προκαλείται από τις εμμονές, συνοδεύεται συνήθως από ανησυχία ή ακόμη και φόβο ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί. Οι σωματικές αντιδράσεις βασίζονται στο στρες, οπότε το άτομο μπορεί να έχει ταχυπαλμία, μυϊκή ένταση και αναστατωμένο στομάχι.
Συνήθως, αποτελούν μέρος της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Γι’αυτό, και μετά από τις εμμονές ακολουθούν οι ψυχαναγκασμοί, τελετουργικές συμπεριφορές ή στρατηγικές αποφυγής που έχουν ως σκοπό να μειώσουν το άγχος και τη δυσφορία.
Τι διαφορά, όμως, έχουν οι εμμονές από τις νοητικές παρεισφρήσεις; Αρχικά, οι εμμονές εμφανίζονται πολύ πιο συχνά. Ένα άτομο μπορεί να έχει εμμονές πολλές φορές μέσα στην ίδια μέρα και αυτό να συνεχίζει σε καθημερινή βάση για μήνες. Οι νοητικές παρεισφρήσεις δεν κατέχουν τόσο μεγάλη παρουσία στην καθημερινότητα του ατόμου. Είναι πιο σπάνιες. Δεύτερον, οι εμμονές σαν σκέψεις κρατούν περισσότερο χρόνο ενώ οι νοητικές παρεισφρήσεις φεύγουν πιο γρήγορα.
Επίσης, οι εμμονές θεωρούνται από το άτομο πάρα πολύ σημαντικές και του δημιουργούν πολύ μεγάλη δυσφορία σε αντίθεση με τις παρεισφρήσεις. Ακόμη, το άτομο καταβάλλει πολύ μεγάλη προσπάθεια για να καταπολεμήσει ή και να διαχειριστεί τις εμμονές ενώ οι νοητικές παρεισφρήσεις είναι εύκολα διαχειρίσιμες από το άτομο.
Τέλος, οι νοητικές παρεισφρήσεις φαίνεται να είναι μία συνήθης διεργασία της σκέψης μας, που μας βοηθά να προβλέψουμε διάφορα αρνητικά σενάρια και να προστατευθούμε από αυτά ενώ οι εμμονές, ως σενάρια, καθώς συνοδεύονται από υψηλό στρες και άγχος, χάνουν τον προστατευτικό τους χαρακτήρα, είτε καθηλώνοντας το άτομο είτε αποπροσανατολίζοντάς το σε διάφορους καταναγκασμούς και στρατηγικές αποφυγής.
Ακριβώς επειδή οι εμμονές μπορεί να αποτελούν συμπτωματολογία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και να έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής του ατόμου, είναι σημαντικό το τελευταίο να αναζητήσει ψυχοθεραπεία.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
-
- Abramowitz, J. (2018). Getting Over OCD: A 10-Step Workbook for Taking Back Your Life.2nd Edition. Guilford Press. New York-London
-
- Salonia, G. (2011). The anxiety of acting. Between excitement and transgression. Gestalt Therapy with the phobic-obsessive-compulsive. Gtkrivistadipsicoterapia. 1. 21-59.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
