Η αναπηρία αποκτά διαφορετικές σημασίες ανάλογα με το εκάστοτε ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Έτσι, λοιπόν, τα άτομα με αναπηρία άλλοτε αντιμετωπίζονται με οίκτο, άλλοτε ως ασθενείς και άλλοτε ως πολίτες με ίσα δικαιώματα. Άλλοτε στόχος της κοινωνίας είναι η περιθωριοποίηση των ατόμων με αναπηρία, άλλοτε η ιατρική αποκατάστασή τους και άλλοτε η κοινωνική τους ένταξη.
Τα άτομα με αναπηρία βιώνουν ποικίλες διακρίσεις σε θέματα λειτουργικότητας σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Λόγω των περιορισμών αυτών, έχουν την τάση για εξάρτηση από άλλα άτομα, συνήθως την οικογένεια. Επιπλέον, υπάρχει μεγάλο ποσοστό φτώχειας καθώς το βασικό τους εισόδημα προέρχεται κυρίως από τα επιδόματα αναπηρίας που λειτουργούν ως αντικίνητρα στην επαγγελματική τους αποκατάσταση. Η ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην εργασιακή διαδικασία είναι ένας σημαντικός και ταυτόχρονα δύσκολος στόχος.
Το ιατρικό μοντέλο θεώρησης της αναπηρίας εστιάζει ιδιαίτερα στη «φροντίδα» των ανάπηρων, προτείνοντας την «απαλλαγή» τους από τις συνηθισμένες υποχρεώσεις της κοινωνίας, όπως είναι και η εργασία.
Το μοντέλο αυτό περιόρισε τη δυνατότητα των ατόμων με αναπηρία να είναι οικονομικά αυτόνομα, ενίσχυσε τις προκαταλήψεις των εργοδοτών για τις ικανότητές τους και ευνόησε την αποθάρρυνσή τους από οποιαδήποτε προσπάθεια βελτίωσης των δεξιοτήτων τους. Σε χώρες που εφαρμόζεται το ιατρικό μοντέλο οι ανάπηροι σπάνια εργάζονται και όταν αυτό συμβαίνει, συνήθως η εργασία λαμβάνει χώρα σε «ειδικούς» χώρους (προστατευμένα εργαστήρια, βλέπε παρακάτω).
Από την άλλη πλευρά, για το κοινωνικό μοντέλο η αναπηρία δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια κοινωνική κατασκευή. Η αναπηρία κατασκευάζεται από την κοινωνία χρησιμοποιώντας ως σημείο αναφοράς το πρότυπο του «αρτιμελούς» ατόμου. Η διαχείριση, λοιπόν, του προβλήματος απαιτεί εκ μέρους της κοινωνίας να πραγματοποιήσει όλες τις αλλαγές του περιβάλλοντος που απαιτούνται για τη διασφάλιση της πλήρους συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένης και της απασχόλησης.
Η εργασιακή αποκατάσταση παρέχει πρόσβαση σε κοινωνικά και πολιτισμικά αγαθά. Η εργασία πρέπει να είναι σύμφωνη με τις προτιμήσεις και να αξιοποιεί τα ταλέντα του ατόμου με αναπηρία.
Η εργασία έχει τα εξής πλεονεκτήματα: παρέχει εισόδημα στο άτομο, διασφαλίζει έναν βαθμό ανεξαρτησίας, το άτομο μαθαίνει να διαχειρίζεται τους πόρους του και να αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες, του παρέχει έναν ρόλο στην κοινωνία, βελτιώνει την αυτοεικόνα του, του προσφέρει ένα αίσθημα ελέγχου της ζωής του. Για το κράτος τα οφέλη είναι η μείωση των εισφορών για τα αναπηρικά επιδόματα και η αντίστοιχη αύξηση των πόρων μέσω της αύξησης του εργατικού δυναμικού.
Οι εργοδότες από την πλευρά τους, οφείλουν να αντιμετωπίζουν τους ανάπηρους ως άτομα και όχι με βάση την αναπηρία τους. Μάλιστα, έχει αποδειχθεί ότι οι εργαζόμενοι με αναπηρία είναι πιο συνεπείς και προσεκτικοί με την δουλειά τους λόγω της σημαντικής θέσης που έχει στην ζωή τους και της ανάγκης τους για κοινωνική ένταξη.
Διαβάστε σχετικά: Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της μακροχρόνιας ανεργίας
Έρευνες έχουν δείξει ότι ένα μικρό ποσοστό των αναπήρων αναζητά εργασία. Έτσι, περιθωριοποιούνται ως αναξιόπιστο εργατικό δυναμικό. Συνήθως αφορούν την ηλικιακή ομάδα 18-35 ετών, που θεωρείται και η πιο παραγωγική.
Τα ποσοστά ανεργίας στον πληθυσμό των αναπήρων είναι αυξημένα με πιο πληγέντες τα άτομα με νοητική αναπηρία και ψυχικές παθήσεις. Το εισόδημά τους προέρχεται κυρίως από τα επιδόματα, τα οποία λειτουργούν αποτρεπτικά προς την αναζήτηση εργασίας και οδηγούν στην επανάπαυση.
Το κράτος οφείλει να παρέχει κίνητρα στις επιχειρήσεις για πρόσληψη ανάπηρου προσωπικού, μέσω φοροελαφρύνσεων για την κάλυψη των αναγκών των συγκεκριμένων ατόμων.
Επίσης, η εργασία συμβάλει στην κοινωνικοποίηση στην οποία υστερούν τα άτομα με αναπηρία. Η κατάσταση των αναπήρων έρχεται σε αντίθεση με τα πρότυπα της κοινωνίας και επηρεάζει την εικόνα που έχουν οι ίδιοι και οι άλλοι για τον εαυτό τους. Η αναπηρία συνοδεύεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες.
Βέβαια, η κοινωνικοποίηση διαφέρει ανάλογα με το είδος της αναπηρίας. Έτσι, για παράδειγμα, οι κωφοί έχουν δημιουργήσει μία δική τους κοινότητα όπου έχουν αναπτύξει δικούς τους τρόπους επικοινωνίας.
Είδη εργασίας:
- Τηλεργασία. Η χρήση των νέων τεχνολογιών δίνει ευκαιρίες στα ανάπηρα άτομα να ενταχθούν στον εργασιακό κόσμο. Η τηλεργασία είναι στις μέρες μας μια διαδεδομένη μορφή παροχής υπηρεσιών. Η εργασία μπορεί να πραγματοποιηθεί από το σπίτι, διευκολύνοντας τα άτομα με κινητικές αναπηρίες ή/και ψυχικές ασθένειες στην ώρα σε περίπτωση κρίσεων. Εξοικονομούνται χρόνος και χρήματα από την μεριά του εργαζόμενου και χρήματα για χώρους εργασίας και εξοπλισμό από την μεριά του εργοδότη.
- Προστατευόμενη εργασία. Έχει τις εξής μορφές: ομαδική εργασία σε ειδικά σχεδιασμένα εργαστήρια, υποστηριζόμενη απασχόληση και εργασία σε συνοδευτικές υποστηρικτικές δομές.
- Τα προστατευόμενα εργαστήρια εποπτεύονται και χρηματοδοτούνται από το υπουργείο εργασίας. Σε αυτά εντάσσονται άτομα με αναπηρία που δεν μπορούν να ενταχθούν στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Ωστόσο, οι συνθήκες εκεί προσομοιάζουν τις πραγματικές συνθήκες και είναι πάντοτε προσαρμοσμένες στις ανάγκες των συμμετεχόντων. Τα άτομα δουλεύουν με τους δικούς τους ρυθμούς και αποκτούν το αίσθημα της κοινωνικής ένταξης. Τα προϊόντα που παράγουν πωλούνται στην αγορά. Στα εργαστήρια απασχολούνται άτομα από 15-65 ετών με οποιαδήποτε νοητική, ψυχική ή σωματική πάθηση.
- Υπηρεσίες υποστηριζόμενης απασχόλησης παρέχονται μέσω κάποιων μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που δημιουργήθηκαν για την επαγγελματική κατάρτιση των ατόμων με αναπηρία. Στόχος τους είναι η σύναψη μιας σύμβασης εργασίας που να περιλαμβάνει αμοιβή και ασφάλιση. Με καθοδήγηση, η εκπαίδευση του υποψηφίου αρχίζει με εκπαίδευση στην κυκλοφορία μέσα στην πόλη, εάν χρειάζεται, και ακολουθούν όλα τα βήματα για την εξέλιξη της επαγγελματικής του συμπεριφοράς.
- Η εργασία σε συνθήκες προστασίας σε κανονικές επιχειρήσεις δίνει την δυνατότητα για επαφή με το γενικό πληθυσμό και συμβάλει στην καταπολέμηση του στίγματος της αναπηρίας.
