Κατανοώντας το διαγενεακό τραύμα

Τι είναι το διαγενεακό τραύμα και τι ψυχολογικό αποτύπωμα αφήνει το τραύμα στους απογόνους του Ολοκαυτώματος, της γενοκτονίας των Αρμενίων και άλλων γενοκτονιών;

Το απλό τραύμα περιγράφει ένα μεμονωμένο, οριοθετημένο, τραυματικό γεγονός (όπως μια επίθεση). Το σύνθετο τραύμα εμφανίζεται, όταν ένα άτομο βιώνει μια σειρά επαναλαμβανόμενων τραυματικών εμπειριών ή όταν εμφανίζονται νέα, πρωτόγνωρα συμβάντα και στα πρώτα χρόνια ζωής ενός παιδιού μπορεί να βλάψει πολλές πτυχές της ανάπτυξης του. Επίσης, το σύνθετο τραύμα μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρες οικογένειες σε περιστατικά βίας, εθισμού ή φτώχειας.

Ιστορικό τραύμα

Το ιστορικό τραύμα αναφέρεται σε τραυματικές εμπειρίες ή γεγονότα, τα οποία μοιράζονται από μια ομάδα ανθρώπων μέσα σε μια κοινωνία, ή ακόμα και από όλη την κοινότητα, εθνική ή κρατική ομάδα. Το ιστορικό τραύμα πληροί τρία κριτήρια: εκτεταμένες επιπτώσεις, συλλογικά βάσανα και κακόβουλη πρόθεση.

Η Απόκριση Ιστορικού Τραύματος (HTR) μπορεί να εκδηλωθεί ως κατάχρηση ουσιών, αυτοκτονικές σκέψεις, κατάθλιψη, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, θυμός, βία και δυσκολία στη συναισθηματική ρύθμιση.

Διαγενεακό Τραύμα

Το διαγενεακό τραύμα (αναφέρεται μερικές φορές ως τραύμα που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά ή πολλαπλών γενεών) ορίζεται ως τραύμα που μεταδίδεται από εκείνους που βίωσαν άμεσα ένα συμβάν στις επόμενες γενιές. Το διαγενεακό τραύμα μπορεί να ξεκινήσει με ένα τραυματικό γεγονός που επηρεάζει ένα άτομο, τραυματικά γεγονότα που επηρεάζουν πολλά μέλη μιας οικογένειας, ή ένα συλλογικό τραύμα που επηρεάζει μεγαλύτερες κοινότητες, πολιτιστικές, φυλετικές, εθνικές, ή άλλες ομάδες/πληθυσμούς (ιστορικό τραύμα).

Το διαγενεακό τραύμα εντοπίστηκε πρώτη φορά στα παιδιά των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, αλλά μια πρόσφατη έρευνα εντόπισε διαγενεακό τραύμα και μεταξύ άλλων ομάδων, όπως στους αυτόχθονες πληθυσμούς της Βόρειας Αμερικής και της Αυστραλίας. Το 1988 μια μελέτη έδειξε ότι τα παιδιά των επιζώντων του Ολοκαυτώματος παρουσίασαν αύξηση στις ψυχιατρικές παραπομπές κατά 300% και είχαν τουλάχιστον έναν γονέα ή έναν παππού ή μια γιαγιά που ήταν επιζών.

Η ανατροφή ως εξήγηση για το φαινόμενο του διαγενεακού τραύματος

Ενώ η ύπαρξη του διαγενεακού τραύματος είναι καλά τεκμηριωμένη σε πολλές έρευνες σε διάφορες κουλτούρες, οι μηχανισμοί μετάδοσης του διαγενεακού τραύματος παραμένουν ασαφείς.

Οι επιπτώσεις του τραύματος στους γονείς

Οι γονείς μπορεί να μεταδώσουν εγγενής γενετικές ευαισθησίες που έχουν προκληθεί από τη δική τους τραυματική εμπειρία ή μέσω των τρόπων γονικής μέριμνας που έχουν επηρεαστεί από το τραύμα τους. Οι επιζώντες, όταν είναι γονείς, αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της δυσκολίας σύνδεσης και δημιουργίας υγιών συναισθηματικών δεσμών με τα παιδιά τους.

Υπάρχουν τέσσερα στυλ προσαρμογής μεταξύ των οικογενειών των επιζώντων:

- Απαθής: αναζητούν τη σιωπή μέσα από την απομόνωση, έχουν πολύ χαμηλή ανοχή για κάθε είδους ερεθίσματα και συμμετέχουν ελάχιστα στην ανατροφή των παιδιών τους.

- Θύμα: φοβάται και δεν εμπιστεύεται τον έξω κόσμο, προσπαθεί να παραμένει αφανής και είναι συχνά καταθλιπτικός και εριστικός

- Μαχητής: επικεντρώνεται στην επιτυχία με κάθε κόστος και να διατηρήσει μια πανοπλία δύναμης, καθιστώντας τον μη ανεκτικό στην αδυναμία ή στον οίκτο

- Εκείνοι που τα κατάφεραν: χαρακτηρίζονται από την επιδίωξη κοινωνικοοικονομικής επιτυχίας, αλλά και από τους τρόπους με τους οποίους απομακρύνονται σκόπιμα, τόσο από την τραυματική τους εμπειρία, όσο και από άλλους επιζώντες.

Επιδράσεις στα παιδιά

Τα παιδιά βιώνουν και κατανοούν τον κόσμο κυρίως μέσω των άμεσων φροντιστών τους και επηρεάζονται, επομένως, βαθιά από το μοντέλο γονικής φροντίδας τους. Τα παιδιά μιμούνται τις συμπεριφορές των γονιών τους και μαθαίνουν να τα βγάζουν πέρα σε μελλοντικές σχέσεις με βάση το πώς έμαθαν να σχετίζονται με τους γονείς τους.

Οι ανθεκτικοί μηχανισμοί αντιμετώπισης προβλημάτων μπορεί να δημιουργηθούν από προσπάθειες αποφυγής και/ή τη «διόρθωση» της βίαιας συμπεριφοράς ενός γονέα, του θυμού, της κατάθλιψης, της παραμέλησης ή άλλων προβληματικών συμπεριφορών.

Ο μεγάλος λιμός στην Ουκρανία το 1932-1933 και το διαγενεακό τραύμα

Το Holodomor (που προέρχεται από τα ουκρανικά «να σκοτώσεις μέσω λιμοκτονίας») είναι, επίσης, γνωστό ως ο λιμός-γενοκτονία στην Ουκρανία, ο τρομοκρατικός λιμός, ο μεγάλος λιμός ή η ουκρανική γενοκτονία του 1932-1933. Ήταν η συνέπεια εσκεμμένων ενεργειών εκ μέρους των αρχών της Σοβιετικής Ουκρανίας, οι οποίες, υπό την καθοδήγηση του Τζόζεφ Στάλιν, προσπάθησαν να επιβάλουν τον συγκεντρωτισμό στον αγροτικό ουκρανικό πληθυσμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο εκατομμυρίων.

Το 2010, ο Brent Bezo διεξήγαγε μια πιλοτική έρευνα για να κατανοήσει τις γενετικές επιπτώσεις του Holodomor. Ο Bezo πήρε συνέντευξη από 45 ανθρώπους από τρεις γενιές 15 ουκρανικών οικογενειών. Η πρώτη γενιά επέζησε τον Holodomor: η δεύτερη και η τρίτη γενιά ήταν τα παιδιά και τα εγγόνια.

Η έρευνα αποκάλυψε ότι οι μηχανισμοί αντιμετώπισης που είχαν αναπτύξει οι άμεσοι επιζώντες, κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας, διατηρήθηκαν στο οικογενειακό σύστημα και κληροδοτήθηκαν στα παιδιά και στα εγγόνια τους. Περιέγραψαν ότι ζουν σε «κατάσταση επιβίωσης», συμπεριλαμβανομένης της δυσκολίας να εμπιστευτούν ανθρώπους, της νοοτροπίας έλλειψης τροφίμων, της χαμηλής αυτοεκτίμησης, τη συσσώρευση, την κοινωνική εχθρότητα και τις επικίνδυνες συμπεριφορές υγείας.

Κοινότητες αυτοχθόνων στον Καναδά και το διαγενεακό τραύμα

Οι κοινότητες αυτοχθόνων στον Καναδά υπέφεραν από παρατεταμένο τραύμα. Για γενιές, ο Καναδάς προσπαθούσε να αφομοιώσει βίαια τους ιθαγενής, τοποθετώντας τους σε αστικά σχολεία, απομακρύνοντας τα παιδιά από τις οικογένειές τους, και, γενικά, προσπαθώντας να εξαλείψει τον πολιτισμό και τις παραδόσεις τους.

Οι επιπτώσεις αυτού του παρατεταμένου τραύματος έχουν επηρεάσει ομάδες των Πρώτων Εθνών σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης εμφανώς υψηλά ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, σε σύγκριση με τον μη αυτόχθονο πληθυσμό.

Μία από τις προκλήσεις για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που εργάζονται με μέλη της κοινότητας είναι να κατανοήσουν τις επιπτώσεις του διαγενεακού τραύματος στους πελάτες τους, συμπεριλαμβανομένης μιας δικαιολογημένης δυσπιστίας ως προς τη βοήθεια από ξένους.

Όταν το τραύμα δεν αναγνωρίζεται – Τι μπορούμε να μάθουμε από τη γενοκτονία των Αρμενίων

Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας συχνά δεν είναι εξοικειωμένοι με το ιστορικό αυτών που επιδιώκουν να θεραπεύσουν. Άγνωστα και, ως εκ τούτου, μη αναγνωρισμένα τραυματικά συμβάντα θα συνεχίσουν να δημιουργούν μοναδικές προκλήσεις, τόσο για τον πελάτη, όσο και για το γιατρό.

Άρνηση τραύματος

Η γενοκτονία των Αρμενίων, κατά τη διάρκεια της οποίας η Οθωμανική Τουρκική Αυτοκρατορία σκότωσε 1,5 εκατομμύρια Αρμένιους το 1915, είναι ένα παράδειγμα ιστορικού τραύματος που συχνά ελαχιστοποιήθηκε ή αρνήθηκε τελείως. Στην πραγματικότητα, η μαζική δολοφονία Αρμενίων, Ασσυρίων, Ελλήνων και άλλων χριστιανικών και θρησκευτικών μειονοτικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ του 1914 και του 1923, δεν έχει αναγνωριστεί ακόμα ως γενοκτονία από την τουρκική κυβέρνηση.

Μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιμετωπίσετε ένα τραύμα, ενώ αγωνίζεστε ακόμα για την αναγνώρισή του, έναν αιώνα μετά την επιβολή του. Επιπλέον, λόγω αυτής της έλλειψης επίσημης αναγνώρισης, οι Αρμένιοι επιζώντες δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τους μη Αρμένιους επαγγελματίες ψυχικής υγείας με το ιστορικό και τον πόνο τους.

Αντιμετώπιση: Οικογενειακή εγγύτητα

Ο Dagirmanjian πρότεινε την αφηγηματική θεραπεία, ως θεραπευτική αγωγή των Αρμενίων. Η αφηγηματική θεραπεία επιτρέπει στους επιζώντες να ενσωματώσουν και να προσαρμοστούν στην αντίληψη και την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Άλλο ένα σημαντικό κλειδί για τη συνεργασία με τους Αρμένιους είναι η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι Αρμένιοι εκτιμούν την οικογενειακή εγγύτητα.

Αυτό το χαρακτηριστικό έχει μερικές φορές παρεξηγηθεί και, μάλιστα, θεωρηθεί ανθυγιεινό από δυτικούς κλινικούς ιατρούς που έχουν εκπαιδευτεί να προσεγγίσουν την οικογενειακή θεραπεία με στόχο την προώθηση της εξατομίκευσης. Σε γενικές γραμμές, είναι ζωτικής σημασίας για τον επαγγελματία ψυχικής υγείας να κατανοήσει το πολιτιστικό πλαίσιο του ατόμου που πάσχει από ένα τραύμα, συμπεριλαμβανομένου του διαγενεακού τραύματος, ώστε να παρέχει την πιο αποτελεσματική και ευαίσθητη θεραπεία.

Όταν το τραύμα επιτίθεται την καρδιά της ατομικής ταυτότητας

Οι συστηματικές επιθέσεις στην ταυτότητα ενός ατόμου ή μιας ομάδας, όπως οι εμπειρίες του Ολοκαυτώματος ή των αυτοχθόνων, είναι ιδιαίτερα επιβλαβής, επειδή η ταυτότητα και η παράδοση είναι απαραίτητα για να κατανοηθεί το νόημα της ζωής. Ο Viktor Frankl, στο βιβλίο του «Η αναζήτηση του ανθρώπου για το υπέρτατο νόημα», περιγράφει την επιτακτική ανάγκη των ανθρώπων να αισθάνονται στενά συνδεδεμένοι με το νόημα της ζωής τους: χωρίς συγκεκριμένο νόημα, είναι κυριολεκτικά αδύνατο να ζήσουν.

Προσεγγίζοντας τους επιζώντες ενός ιστορικού τραύματος, στο οποίο η πρόθεση δεν ήταν μόνο να προκαλέσει πόνο ή να σκοτώσει, αλλά να υποβαθμίσει και, τελικά, να διαγράψει την ταυτότητα ενός ολόκληρου λαού, ο ψυχολόγος πρέπει να γνωρίζει, ότι η ανάρρωση απαιτεί την αποκατάσταση του ηθικού, της ταυτότητας και του σκοπού.

Ο ρόλος της επιγενετικής στη διαγενεακή μετάδοση τραύματος

Το μητρικό άγχος και τραύμα σχετίζονται με επιπτώσεις στην υγεία, τόσο της μητέρας, όσο και του παιδιού, συμπεριλαμβανομένου του χαμηλού βάρους γέννησης, της εμβρυϊκής ανάπτυξης και του πρόωρου τοκετού.

Η επίδραση του μητρικού στρες και τραύματος μεταφράζεται σε πρόσθετους κινδύνους για το βρέφος, αργότερα στη ζωή του, όπως υπέρταση, καρδιακές παθήσεις, σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ και, ακόμα και καρκίνο.

Η επιγενετική αναφέρεται στη μελέτη των κληρονομικών αλλαγών στην έκφραση του γονιδίου, ως ανταπόκριση σε παράγοντες συμπεριφοράς και περιβάλλοντος που δεν αλλάζουν την υποκείμενη αλληλουχία DNA.

Με άλλα λόγια, η επιγενετική είναι η μελέτη των κληρονομικών αλλαγών στις φαινοτυπικές ιδιότητες, χωρίς διαφορά στην κληρονομική γενετική σύνθεση. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τα τραυματικά γεγονότα μπορεί να προκαλέσουν γενετικές αλλαγές στους γονείς, οι οποίες, στη συνέχεια, μπορεί να μεταδοθούν στα παιδιά τους με δυσμενείς επιπτώσεις.

Το 2005, μια μελέτη που διεξήχθη για την καλύτερη κατανόηση της σχέσης μεταξύ των συμπτωμάτων της Μετατραυματικής Αγχώδης Διαταραχής των γυναικών, που εκτέθηκαν στην κατάρρευση του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, και τα επίπεδα κορτιζόλης στα βρέφη, έδειξα χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης, τόσο στις μητέρες, όσο και στα μωρά τους.

Η κορτιζόλη είναι μια ορμόνη που απελευθερώνεται, μέσω των επινεφριδίων, που βοηθά στη ρύθμιση της απόκρισης του στρες. Αυτά τα ευρήματα δείχνουν τη σημασία της επιγενετικής επίδρασης στην εξελισσόμενη κατανόησή μας για το πώς οι μετατραυματικές επιπτώσεις μπορούν να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές.

Συμπέρασμα για επαγγελματίες ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν το διαγενεακό τραύμα

Το διαγενεακό τραύμα μπορεί να μεταδοθεί μέσω γονικών συμπεριφορών, αλλαγών στην έκφραση γονιδίων και/ή άλλους τρόπους που δεν έχουμε ακόμη κατανοήσει πλήρως. Αυτοί μπορεί να είναι βιολογικοί, κοινωνικοί, ψυχολογικοί και/ή ένα μείγμα και των τριών. Καθώς εντοπίζουμε αυτούς τους τρόπους μετάδοσης, οι ψυχολόγοι θα είναι καλύτερα σε θέση να αντιστοιχούν τις παρεμβάσεις σε συγκεκριμένους παράγοντες, οι οποίοι είτε διαδίδουν τις τραυματικές επιδράσεις σε γενεές, είτε περιορίζουν τη μετάδοσή τους.

Διαφορετικές πηγές του διαγενεακού τραύματος απαιτούν, πιθανότατα, διαφορετικές προσεγγίσεις. Καινοτόμες θεραπείες για το διαγενεακό τραύμα που έχουν δανειστεί στοιχεία από αυτόχθονες κουλτούρες, αναγνωρίζουν το ιστορικό τραύμα, συνδέονται με την ομαδική ταυτότητα και υποστηρίζουν του επιζώντες να βρουν ένα νόημα και ένα σκοπό στη δικιά τους εμπειρία και της οικογένειάς τους, ήδη παρέχουν πρακτικά εργαλεία στους ψυχολόγους και δείχνουν το δρόμο προς τη μελλοντική πρόοδο.

Πηγή: goodtherapy.org
Απόδοση: Ανδριανάκη Σοφία – μετάφραση και επιμέλεια ξενόγλωσσων άρθρων