«Μήπως να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να προστατεύονται περισσότερο στις ερωτικές τους σχέσεις;»: το ερώτημα τέθηκε από το σύλλογο διδασκόντων δημοσίου γυμνασίου της Αττικής στο πλαίσιο συνεργασίας με τη δημοτική κοινωνική υπηρεσία στην οποία εργαζόμουν.
Ένα το κρατούμενο, η προθυμία των εκπαιδευτικών: άνοιξαν με χαρά το σχολείο τους, έδωσαν διδακτικές ώρες, χώρους και ας έπρεπε εκείνοι να κουβαλάνε τον εξοπλισμό τους σε άλλες αίθουσες. Την επόμενη σχολική χρονιά, ίδια προθυμία από το διπλανό δημόσιο γυμνάσιο.
Στα δύο αυτά σχολεία διαμορφώθηκε ένα βιωματικό project για όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες της Γ’ Γυμνασίου. Στόχοι;
- Να μιλήσουν οι ίδιοι οι έφηβοι/ες για το αν και πώς ερωτεύονται, για τα διλήμματα, τα «κρατήματά τους», τις ανέσεις τους, για το σχετίζεσθαι, την απόλαυση, την απογοήτευση, για τη φροντίδα του εαυτού και των άλλων.
- Να νιώσουν σε ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης ότι μπορούμε να «μιλάμε για αυτά»[1],
- ότι είναι δικαίωμά τους να χαίρονται τον έρωτα, όσο και το να νιώθουν μπερδεμένοι/ες από αυτόν,
- ότι μπορούν να ρωτάνε και δικαιούνται να μαθαίνουν
- και ότι τα προσωπικά τους όρια – όπως και του άλλου – είναι αδιαπραγμάτευτα.
Ξεκινώντας τις συναντήσεις μας, κάλεσα τα παιδιά να πουν τι περιμένουν από αυτό το project: «επιτέλους να μιλήσουμε για ένα καυτό θέμα». Πράγματι, κυλώντας οι συναντήσεις, το έκαναν: ρώτησαν, εξέφρασαν το πώς νιώθουν εκείνα όταν ερωτεύονται, τι τα ανησυχεί, τι τα ικανοποιεί. Το έκαναν με όλα τα «χρώματα» του εφηβικού καβγά: γελώντας, πειράζοντας, με συστολή, με θάρρος, με θράσος, με σοβαρότητα, προκαλώντας τα όρια και επιστρέφοντας σε αυτά, εφόσον εξαρχής τα είχαμε «εκατέρωθεν» συμφωνήσει.
Ξεχωρίζω μία στιγμή που ξεσήκωσε σε όλα σχεδόν τα τμήματα ζωηρές συζητήσεις: είτε ξεκινώντας εγώ τη συζήτηση είτε με δική τους ερώτηση, το θέμα «τι γίνεται, όταν μία κοπέλα προκαλεί με το ντύσιμό της» πυροδοτούσε τους πάντες. Συχνότερα, η «πολεμική» ήταν έτοιμη: αγόρια – χωρίς να λείπουν οι κοριτσίστικες φωνές – έθεταν το ερώτημα και κορίτσια – χωρίς να λείπουν οι αγορίστικες φωνές – απαντούσαν δυναμικά.
Διαβάστε σχετικά: Μιλώντας για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση
Άφηνα να ξεδιπλωθεί με εντάσεις η διαφωνία τους και παρενέβαινα με την ερώτηση από μία θέση επιτηδευμένα “not knowing”: τι σημαίνει ότι σας προκαλεί μία κοπέλα, τι συμβαίνει τότε;. Συστολή, δεν μπορούμε να το πούμε ακριβώς, κάποιοι περιέγραφαν δειλά και αμήχανα, και απορούσαν ή εξέφραζαν ικανοποίηση που τα λέτε όπως είναι, κυρία, όταν ονομάτιζα τη στύση.
Η ροή της συζήτησης άλλαζε σε αυτό το σημείο, δηλαδή από τη στιγμή που άκουγαν από μία ενήλικα ότι το να βιώνουν σεξουαλική διέγερση είναι φυσιολογικό και ότι τα πραγματικά ερωτήματα γεννιούνται μετά από αυτήν την παραδοχή.
Ανακουφίζονταν που το βίωμά τους δεν απορριπτόταν και έτσι ήταν πιο ανοιχτοί/ές στην επεξεργασία του πώς ενεργούμε με δεδομένη τη διέγερση. Σε εκείνο το σημείο, τα αγόρια που πρωτύτερα μιλούσαν με πάθος για την «πρόκληση του ντυσίματος», υποδείκνυαν μεταξύ τους τη διαφορά ανάμεσα στο φλερτ και την παραβίαση.
Κάποια βασικά συμπεράσματα από το όλο project:
1. Οι έφηβοι/ες αναζητούν να ακουστούν και να συζητήσουν νιώθοντας ότι δεν επικρίνονται.
2. Αποζητούν την ενήλικη οπτική «κάποιου που ξέρει» και την παρουσιάζει σεβόμενος/η ταυτόχρονα τη δική τους εφηβική ματιά.
3. Στα ζητήματα σεξουαλικότητας, σεξουαλικής έκφρασης και φύλου: αφενός έχουν τεράστια πρόσβαση σε πληροφορίες, είναι αρκετά ενημερωμένοι, αφετέρου (και ταυτόχρονα) παραμένουν έφηβοι/ες: έχουν απορίες, κρατήματα, αγωνίες και θέλουν να εμπιστευτούν και να τα «ακουμπήσουν» κάπου.
4. Συγκινούνται και αναστατώνονται, όταν ο φακός στρέφεται στην αυτοφροντίδα.
5. Τους είναι αναγκαίες ενήλικες φιγούρες που τους δίνουν χώρο έκφρασης, τους ακούνε, γελάνε, συγκινούνται, έχουν παιγνιώδη διάθεση μαζί τους, τους εμπνέουν και την ίδια στιγμή θέτουν και τηρούν όρια. Πλευρά φανερή τόσο στη δική μας σχέση, όσο και στο πώς μιλούσαν για καθηγητές/τριες τους που στέκονται με αυτόν τον τρόπο.
6. Το γνήσιο ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών μπορεί να ανοίξει πολύ ωραίους δρόμους: η δική τους ανησυχία μάς έκανε να επιλέξουμε το συγκεκριμένο project, οι ίδιοι/ες είχαν «προετοιμάσει» τα παιδιά, αφού η σχολική καθημερινότητα περιελάμβανε ομαδικές δραστηριότητες, καλό επίπεδο κοινοτικής ζωής, δημιουργική αξιοποίηση των διδακτικών ωρών για συζητήσεις (και) «εκτός ύλης».
Περαιτέρω, πρέπει να δούμε την ανάγκη των ίδιων των εκπαιδευτικών να στηρίζονται στον καίριο ρόλο τους, τόσο για να αντέχουν το βάρος και τις προκλήσεις του, όσο και για να διαχειρίζονται πιθανές ακαμψίες, ανησυχίες, κωλύματά τους.
Στο κλείσιμο των συναντήσεων, οι μαθητές/τριες μού έγραψαν μικρά σημειώματα. Πολλά κινούνταν στο εξής πνεύμα: δεν ξέρω τι ακριβώς μάθαμε, όμως ήταν ωραία που συζητούσαμε για αυτά τα πράγματα ανοιχτά, που μας ακούγατε και δε μας κρίνατε, και που μαθαίναμε από έναν άνθρωπο που ήξερε να μας εξηγήσει.
Η σειρά “Sex Education” του Netflix γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να λειτουργεί ως οδηγός στις σεξουαλικές αναζητήσεις των εφήβων, αφού η ματιά της είναι ανθρώπινη, τρυφερή και επιστημονικά βάσιμη.
Όμως, η ίδια σειρά αναδεικνύει αυτό που για τα ελληνικά σχολεία είναι κοινός τόπος: η απουσία σεξουαλικής αγωγής/διαπαιδαγώγησης αφήνει ένα μεγάλο κενό και σε τέτοια κενά μπορεί να τρυπώνουν αρνητικά φαινόμενα, δυνάμει επιβαρυντικά για τα παιδιά και τους εφήβους. Η sex therapist της σειράς αυτής προτάσσει το τρίπτυχο «συζήτηση, αλήθεια, εμπιστοσύνη» ως το πλέον αποτελεσματικό για μία σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο μέτρο των αναγκών των εφήβων.
Εκπαιδευτικοί, γονείς/κηδεμόνες, ειδικοί ψυχικής υγείας και ο ίδιος ο μαθητικός πληθυσμός οφείλουμε να ανοίξουμε τη συζήτηση και να διεκδικήσουμε την καταλληλότερη για τους/τις μαθητές/τριες πλαισίωση στα ζητήματα σεξουαλικότητας και φύλου.
Συγγραφέας: Βάλια Μαστοροδήμου, Ψυχολόγος MSc, ειδικευόμενη συστημική ψυχοθεραπεύτρια
[1] Στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, ο Κώστας Γάκης και η ομάδα του ανέβασαν πριν δέκα χρόνια την παράσταση «Δεν μιλάμε για αυτά» επιδιώκοντας, όπως έγραφαν, με παιγνιώδη τρόπο να ρίξουν φως στα ταμπού που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητά μας και τον καταπιεσμένο ερωτισμό μας.
