Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας: Όταν το φαγητό γίνεται καταφύγιο του πληγωμένου μας εγωϊσμού

Τί συμβαίνει μέσα μας όταν το φαγητό παύει να αποτελεί απλώς ένα μέσο για την κάλυψη των πρωταρχικών μας βιολογικών αναγκών; Πώς θα μπορούσαμε να ελέγξουμε την τάση μας για υπερφαγία τη στιγμή που αισθανόμαστε άβολα με το σώμα μας;

Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπεφαγίας (ή Binge Eating Disorder) είναι μια διατροφική διαταραχή που έχει τα τελευταία χρόνια τραβήξει το ενδιαφέρον των ερευνητών που μελετούν τους παράγοντες που οδηγούν σε δυσλειτουργικές διατροφικές συνήθειες.

Σύμφωνα με το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών (DSM-5, 2013) τα επεισόδια υπερφαγίας χαρακτηρίζονται από τα εξής:

1. Το να τρώει κανείς σε μια διακριτή χρονική περίοδο (για παράδειγμα στη διάρκεια δύο ωρών) ποσότητες φαγητού που είναι οπωσδήποτε μεγαλύτερες από αυτές που θα κατανάλωναν οι περισσότεροι άνθρωποι στην ίδια χρονική περίοδο κάτω από παρόμοιες συνθήκες.

2. Μια αίσθηση έλλειψης ελέγχου στην πρόσληψη τροφής κατά τη διάρκεια του επεισοδίου (για παράδειγμα το αίσθημα οτι κάποιος δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελέγξει το είδος της τροφής ή της ποσότητας που καταναλώνει).

Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη διατροφική μας συμπεριφορά είναι η εικόνα που έχουμε σχηματίσει για το σώμα μας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής μας. Αυτή η εικόνα χτίζεται μέσα μας από πολύ μικρή ηλικία και όσο περνάνε τα χρόνια παγιώνεται. Είναι σαν να βλέπουμε το σώμα μας μέσα από ένα πρίσμα που το παραμορφώνει και το κάνει να φαίνεται όπως εμείς νομίζουμε ότι είναι.

Για παράδειγμα κάποιοι από εμάς μπορεί να δεχτήκαμε ως παιδιά έντονη κριτική από άτομα της οικογενείας μας για την εμφάνισή μας και για το πώς μερικά κιλά παραπάνω μας κάνουν να φαινόμαστε “χοντροί” και “αποκρουστικοί”. Τις κριτικές αυτές με τον καιρό τις οικειοποιούμαστε και γίνονται οι “εσωτερικές φωνές” που μας επιπλήττουν και τελικώς μας κάνουν να αισθανόμαστε σαν ξένοι μέσα στο ίδιο μας το σώμα. Το αποτέλεσμα είναι να μας κατακλύζουν έντονα συναισθήματα άγχους και ντροπής γιατί δεν αποκτήσαμε το “ιδανικό” σώμα.

Όταν εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να αποδεχτούμε την εμφάνισή μας είναι επόμενο να πιστεύουμε οτι και οι άνθρωποι του περιβάλλοντός μας θα έχουν παρόμοιες απόψεις. Αυτή η πεποίθηση γίνεται σιγουριά αν όντως δεχόμαστε επικρίσεις για την εμφάνισή μας. Το αποτέλεσμα είναι να μας καταβάλει ένα είδος κοινωνικού άγχους όποτε εκτιθέμεθα στα μάτια των άλλων. Έτσι, προτιμούμε να απομονωνόμαστε και να καταφεύγουμε στην υπερφαγία για να αισθανθούμε καλύτερα, έστω και προσωρινά.

Διαβάστε σχετικά: Βουλιμία και υπερφαγία: όταν το φαγητό γίνεται εμμονή

Για να λάβουμε την άμεση ικανοποίηση που έχουμε ανάγκη και να “παρηγορηθούμε” καταναλώνουμε τροφές με υψηλούς δείκτες λιπαρών και ζάχαρης, όπως είναι τα γλυκά και τα φαγητά ταχείας παρασκευής (fast food). Αυτά τα φαγητά “της παρηγοριάς” (comfort foods) ενεργοποιούν άμεσα τα συστήματα ανταμοιβής του εγκεφάλου μας με αποτέλεσμα την μείωση των επιπέδων άγχους (Scott et al., 2012).

Οι επεισοδιακές συμπεριφορές υπερφαγίας μας εκθέτουν ακόμα περισσότερο σε συναισθήματα ενοχής και ντροπής για την εικόνα του σώματός μας, καθώς μας προσθέτουνε περιττά κιλά. Σαν αποτέλεσμα, κατά τη διάρκεια των επεισοδίων υπερφαγίας προτιμούμε να είμαστε μόνοι για να αποφύγουμε τα βλέμματα των άλλων. Κατά την Brené Brown (2012) “η ντροπή είναι ένα έντονα επώδυνο συναίσθημα ή εμπειρία ότι είμαστε ελαττωματικοί και επομένως ανάξιοι αγάπης και αποδοχής”.

Πέραν της ντροπής για την εικόνα του σώματός μας, στην έρευνα των Duarte et al. (2014) η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας έδειξε να σχετίζεται με καταθλιπτικά συμπτώματα, καθώς και με μια μορφή αυτο-κριτικής που οδηγεί σε αισθήματα μίσους, αηδίας, ακόμα και σε βλαπτικές τάσεις κατά του εαυτού μας.

Πώς θα μπορούσαμε όμως να βγούμε από αυτόν τον αυτοκαταστροφικό φαύλο κύκλο που διαιωνίζει τα αρνητικά συναισθήματα που τρέφουμε για τον ίδιο μας τον εαυτό;

1. Κατά πρώτον θα πρέπει να αποδεχτούμε τον ψυχικό πόνο που μας προκαλεί η συμπεριφορά της υπερφαγίας. Οι βουδιστές λένε ότι “ο πόνος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης κατάστασης”. Αυτό σημαίνει ότι κανείς μας δεν είναι τέλειος και όλοι μας αξίζουμε κατανόηση και συμπόνια όταν αισθανόμαστε πόνο. Οι πρώτοι που θα πρέπει να δώσουμε αυτή την κατανόηση στον εαυτό μας είμαστε εμείς οι ίδιοι.

2. Το επόμενο βήμα είναι να βγούμε προς τα έξω και να μη φοβηθούμε την έκθεση στα μάτια των άλλων. Αρχικά μπορούμε να προσεγγίσουμε τους ανθρώπους που νοιάζονται περισσότερο για μας και οι οποίοι ξέρουμε ότι δεν θα μας κρίνουν για την εμφάνισή μας και για τα συναισθήματά μας.

Όσο περισσότερο αποζητούμε την επαφή είναι πιθανότερο να ανακαλύψουμε πως και άλλοι άνθρωποι του κοινωνικού μας περίγυρου υποφέρουν από παρόμοια συναισθήματα. Στη “μάχη” για την αυτο-αποδοχή χρειαζόμαστε όσους περισσότερους “συμμάχους” μπορούμε να βρούμε.

3. Άλλη μια βοηθητική τακτική είναι να αρχίσουμε να καταγράφουμε τις σκέψεις μας και τα συναισθήματά μας. Με τον ασφαλή αυτόν τρόπο θα μάθουμε να βρίσκουμε τις κατάλληλες λέξεις για να περιγράφουμε το πώς αισθανόμαστε κι έτσι να “ελαφραίνουμε” ψυχικά. Αυτή η δραστηριότητα μπορεί να μειώσει την ανάγκη μας για υπερφαγία αφού θα συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων άγχους.

4. Αν αισθανθούμε ότι παρ’όλες τις προσπάθειές μας δυσκολευόμαστε να βγούμε από τον φαύλο κύκλο της Επεισοδιακής Υπερφαγίας μπορούμε να αποτανθούμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Μέσα από την κουβέντα με τον ειδικό, που θα μας ακούσει και θα μας συναισθανθεί, θα ενισχύσουμε το συναίσθημα αυτο-αποδοχής μας και θα μάθουμε καινούργιους τρόπους να σχετιζόμαστε με τους γύρω μας χωρίς να μας πλημμυρίζει ο φόβος της κριτικής και της απόρριψης.

Η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας, λοιπόν, είναι ένα δυνατό καμπανάκι που μας πληροφορεί ότι απομακρυνόμαστε από τον αληθινό, υγιή μας εαυτό. Η ανάγκη μας να απαλλαγούμε από τις συνέπειες της συμπεριφοράς αυτής μπορεί να γίνει το έναυσμα για να αρχίσουμε να αγαπάμε το σώμα μας όπως κι αν είναι και όχι μόνο υπό αυστηρούς όρους. Έτσι, θα σταματήσουμε να αναλλωνόμαστε στο αυτο-μαστίγωμα που συνιστά η υπερφαγία και θα βρούμε νέους τρόπους να εκδηλωνόμαστε χωρίς να βλάπτουμε την υγεία μας.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

American Psychiatric Association (2013). Feeding and Eating Disorders. In Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).

Brown, B. (2012). Daring Greatly: How the Courage to Be Vulnerable Transforms the Way We Live, Love, Parent, and Lead. New York: Gotham Books.

Duarte, C., Pinto-Gouveia, J. & Ferreira, C. (2014). Escaping from body image shame and harsh self-criticism: Exploration of underlying mechanisms of binge eating. Eat Behav., 15 (4), 638-43.