Κάποιες στιγµές στη ζωή µας όλοι βιώνουµε το φόβο. Τα παιδιά µάλιστα, είναι ιδιαίτερα πιθανό να έχουν διάφορους φόβους. Μπορεί για τους ενήλικες οι φόβοι των παιδιών να είναι αβάσιµοι, αναιτιολόγητοι ή ακόµη και ανόητοι, όµως για τα παιδιά είναι εντελώς αληθινοί και πραγµατικοί.
Στόχος αυτού του άρθρου, είναι να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τους φόβους των παιδιών, ενώ παράλληλα παρέχει πληροφόρηση για τους τρόπους που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να βοηθήσετε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους. Τα παιδιά καθώς µεγαλώνουν, ξεπερνούν πολλούς από τους φόβους τους. Ωστόσο, µπορείτε να συµβάλετε ώστε αυτή η διαδικασία να γίνει ευκολότερη, ηπιότερη και πιο ευχάριστη.
Όλα τα παιδιά έχουν φόβους. Ο φόβος είναι κάτι συνηθισμένο στην παιδική ηλικία και µπορεί να θεωρηθεί και ως κάτι χρήσιµο. Τα παιδιά χρειάζεται να µάθουν ότι υπάρχουν πράγµατα που θα έπρεπε να φοβούνται, όπως την κίνηση σε πολυσύχναστους δρόµους ή τα καυτά αντικείµενα, ώστε να αυτο-προστατεύονται. Τόσο ο υπερβολικός φόβος όσο και η παντελής έλλειψη φόβου αποτελούν εξίσου πρόβληµα για τα παιδιά. Το παιδί που χαρακτηρίζεται από υπερβολικό φόβο, µπορεί να αποφεύγει να συµµετέχει σε συνηθισμένες δραστηριότητες. Από την άλλη, ένα παιδί µε παντελή έλλειψη φόβου, µπορεί να ρισκάρει υπερβολικά, σε βαθµό που να κινδυνεύει η σωµατική του ακεραιότητα. Μπορεί να παρατηρήσετε ότι κάποια από τα παιδιά σας έχουν περισσότερους φόβους από τα υπόλοιπα. Τα παιδιά γεννιούνται µε διαφορετικό ταµπεραµέντο και προσωπικότητα, µε αποτέλεσµα, κάποια από αυτά να είναι περισσότερο συνεσταλµένα, ντροπαλά και φοβισµένα, ενώ άλλα πιο απρόσεκτα και τολµηρά.
Πολλά είδη φόβου είναι φυσιολογικά. Τα παιδιά αισθάνονται διαφορετικά είδη φόβων καθώς µεγαλώνουν. Για παράδειγµα, πολλά µικρά παιδιά µπορεί να παρουσιάσουν φόβο για τους αγνώστους και το σκοτάδι, αλλά στα περισσότερα, οι φόβοι αυτοί εξαφανίζονται, καθώς µεγαλώνουν. Οι φόβοι αυτοί εµφανίζονται επειδή τα παιδιά γνωρίζουν κάποια πράγµατα για αυτό που φοβούνται, αλλά όχι αρκετά ώστε να το αντιµετωπίσουν µε ρεαλισµό. Τα παιδιά µπορεί επίσης να εκδηλώσουν φόβο για κάποια τηλεοπτικά προγράµµατα, αλλά τελικά θα µάθουν τι είναι πραγµατικό και τι όχι. Σε κάθε ηλικία παρατηρείται η εκδήλωση φόβων που είναι συνυφασµένοι µε το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και συνήθως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Μπορεί να χρειάζεται χρόνο για να εξαλειφθούν οι φόβοι που σχετίζονται µε κάθε ηλικία, ωστόσο υπάρχουν κάποια πράγµατα που µπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τα παιδιά.
Κάποια παιδιά παρουσιάζουν µοναδικούς φόβους αλλά και κάποιοι φόβοι είναι µοναδικοί για το παιδί σας. Μπορεί ένας τέτοιος φόβος να προκύπτει από τα βιώµατα του παιδιού, ή και από την παρατήρηση άλλων ατόµων που φοβούνται κάτι. Για παράδειγµα, αν ένας µεγαλύτερος αδερφός δείχνει να πανικοβάλλεται κάθε φορά που εµφανίζεται µια αράχνη µέσα στο σπίτι, είναι πιθανό και τα υπόλοιπα παιδιά να µάθουν να φοβούνται τις αράχνες. Άλλοι φόβοι µπορεί να αναπτυχθούν λόγω βιωµάτων που σχετίζονται µε νοσηλεία ή ασθένεια. Στρεσσογόνες εµπειρίες όπως το διαζύγιο και οι φυσικές καταστροφές συχνά προκαλούν φόβο στα παιδιά. Είναι πιθανό το παιδί σας να χρειαστεί επιπλέον βοήθεια για να αντιµετωπίσει τους φόβους που σχετίζονται µε συγκεκριµένα βιώµατα.
Τρόποι για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να διαχειριστούν τους φόβους τους:
- Αποδεχτείτε και σεβαστείτε τους φόβους που έχουν τα παιδιά. Οι φόβοι είναι πραγµατικοί για εκείνα, για αυτό µην αντιδράτε γελώντας ή λέγοντας ότι δεν είναι ρεαλιστικοί. Τα περισσότερα παιδιά καθώς µεγαλώνουν εγκαταλείπουν αυτούς τους φόβους, αλλά πρώτα απ’ όλα χρειάζεται να µάθουν δεξιότητες αντιµετώπισής τους. Αυτές οι δεξιότητες θα τους είναι χρήσιµες σε όλη τους τη ζωή. Έτσι, είναι σηµαντικό να αφιερώσετε χρόνο για να εκπαιδεύσετε τα παιδιά σε δεξιότητες αντιµετώπισης των φόβων.
- Περάστε περισσότερο χρόνο µε τα παιδιά, όταν φαίνεται να είναι φοβισµένα. Τα παιδιά χρειάζονται συνήθως επιπλέον προσοχή κατά τη διάρκεια µιας καταιγίδας, ή τη νύχτα, όταν είναι η ώρα για ύπνο. Ο φόβος για το σκοτάδι µπορεί να ενισχύσει κάποιους φόβους, κάνοντάς τους ιδιαίτερα έντονους. Ένα καθηµερινό πρόγραµµα που εφαρµόζεται όταν το παιδί πηγαίνει για ύπνο το βράδυ, όπως το διάβασµα παραµυθιών ή το τραγούδι, µπορεί να προσφέρει µεγάλη ανακούφιση σε αυτές τις περιπτώσεις.
- Καθιερώστε ένα σταθερό, καθηµερινό πρόγραµµα. Αυτό βοηθάει τα παιδιά να νιώθουν ασφάλεια και να ξέρουν τι να περιµένουν.
- Συζητήστε το συναίσθηµα του φόβου. Είναι σηµαντικό για τα παιδιά να µάθουν να µιλούν για όλα τα συναισθήµατά τους, συµπεριλαµβανοµένου του φόβου. Όταν ένα παιδί φαίνεται να αισθάνεται φοβισµένο, µπορείτε να του πείτε «Δαγκώνεις τα νύχια των χεριών σου. Μήπως αυτό σηµαίνει ότι αισθάνεσαι φοβισµένος;». Αυτό βοηθάει τα παιδιά να αναγνωρίσουν και να ονοµάσουν αυτό που αισθάνονται. Βοηθάει επίσης κι εσάς να µάθετε πώς δείχνει το φόβο του καθένα από τα παιδιά σας. Κάποια παιδιά πιπιλίζουν τον αντίχειρά τους, άλλα νευριάζουν και άλλα γκρινιάζουν και παραπονούνται περισσότερο. Όταν συζητάτε µαζί τους για το συναίσθηµα του φόβου, τα βοηθάτε να µάθουν να µιλούν για όλα τους τα συναισθήµατα και να σας πουν για ποιο λόγο φοβούνται.
- Χρησιµοποιήστε το παιχνίδι για να συζητήσετε για το φόβο. Το να χρησιµοποιήσετε κούκλες, µαριονέτες και ιστορίες µπορεί να σας διευκολύνει σηµαντικά να συζητήσετε για το συναίσθηµα του φόβου. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά µπορούν να εξωτερικεύσουν τους φόβους τους, δίνοντάς τους την αίσθηση ότι µπορούν να τον ελέγξουν. Ζητήστε τους να µιλήσουν για τις ζωγραφιές και τις δηµιουργίες τους.
- Βοηθήστε τα παιδιά να µάθουν για τα πράγµατα που τα φοβίζουν. Μέσα από τη γνωριµία µε τα πράγµατα, τα παιδιά µαθαίνουν πως λειτουργεί κάτι και τι µπορούν να περιµένουν. Έτσι, είναι σε θέση να µπορούν να προβλέψουν κάποιες καταστάσεις, οπότε να τις αισθάνονται ως λιγότερο απειλητικές. Το διάβασµα µπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να καταλάβουν, για παράδειγµα, τι είναι ο κεραυνός και οι αστραπές, γιατί τα πυροσβεστικά έχουν σειρήνες κ.α. Επιπλέον, κάντε σαφές στα παιδιά ότι είναι λογικό να αισθάνονται φόβο κάποιες φορές, όπως για παράδειγµα όταν τα πλησιάζει ένα άγνωστο σκυλί ή κάποιος άγνωστος και τους ζητήσει να µπουν στο αυτοκίνητό του.
- Μιλήστε τους και για τους δικούς σας φόβους. Τα παιδιά είναι απαραίτητο να γνωρίζουν ότι οι ενήλικες έχουν διαφορετικού είδους συναισθήµατα και να παρατηρούν πως τα διαχειρίζονται εκείνοι (ιδιαίτερα, συναισθήµατα όπως ο φόβος). Αν ονοµάζετε τα συναισθήµατά σας, θα µάθουν και τα παιδιά σας να εκφράζουν µε λέξεις αυτά που αισθάνονται. Μιλήστε στα παιδιά για τις σωµατικές αντιδράσεις που σας προκαλεί ο φόβος, ώστε να τα βοηθήσετε να συνδέσουν τις σωµατικές αισθήσεις µε τα συναισθήµατά τους. Μοιραστείτε µαζί τους τι κάνετε για να αισθανθείτε καλύτερα.
- Αναγνωρίστε το θάρρος. Πείτε στο παιδί σας ότι έχετε αντιληφθεί ότι προσπαθεί να φανεί γενναίο απέναντι σε κάτι που το φοβίζει. Για παράδειγµα, µπορείτε να του πείτε «Όταν περάσαµε δίπλα από το σκυλί, δε µου ζήτησες να σε πάρω αγκαλιά αλλά µου κράτησες σφιχτά το χέρι. Μπράβο! Έχεις γίνει πιο θαρραλέος!»
- Προτείνετε τρόπους αντιµετώπισης του φόβου. Ρωτήστε τα παιδιά σας τι θα µπορούσε να τα βοηθήσει να αισθανθούν λιγότερο φοβισµένα. Μοιραστείτε µαζί τους πως εσείς αντιµετωπίζατε τους φόβους σας όταν ήσασταν παιδί. Το να διδάξετε στα παιδιά σας τεχνικές χαλάρωσης µέσω της αναπνοής µπορεί να βοηθήσει σηµαντικά. Αν οι εικόνες βοµβαρδισµών και πυροβολισµών τα τροµάζουν, προσπαθήστε να µειώσετε το χρόνο που βλέπουν τηλεόραση και ειδήσεις. Αν το παιδί σας φοβάται το σκοτάδι, προτείνετε να κοιµηθείτε µε τις πόρτες ανοιχτές. Ρωτήστε το τι άλλο θα µπορούσε να βοηθήσει και προσπαθήστε να το εκπαιδεύσετε σε δεξιότητες επίλυσης προβληµάτων. Βοηθήστε το να αντιµετωπίσει τους φόβους που σχετίζονται µε την ηλικία.
Οι γονείς µπορούν να βοηθήσουν σηµαντικά τα παιδιά τους να αντιµετωπίσουν τους φόβους τους.
Υπάρχουν γενικά, τέσσερα βασικά πράγµατα που µπορούν να κάνουν οι γονείς για να παρηγορήσουν τα παιδιά τους:
4 γενικές πρακτικές των γονέων που ανακουφίζουν το φόβο των παιδιών:
- Η σωµατική επαφή είναι σηµαντική. Για τα µικρότερα παιδιά, το άγγιγµα είναι ανακουφιστικό. Πάρτε αγκαλιά ένα µωρό που κλαίει. Όταν το παιδί φοβάται π.χ. ένα σκυλί, το να το πάρετε αγκαλιά το ανακουφίζει άµεσα. Για τα µεγαλύτερα παιδιά λειτουργεί εξίσου ανακουφιστικά απλά το να τα αγκαλιάζουµε ή να τα ‘χτυπάµε’ ελαφρά στην πλάτη.
- Ακούστε τα παιδιά σας. Στα µωρά, το κλάµα και η γκρίνια ή το κλαψούρισµα, µπορεί να υποδηλώνουν ότι αισθάνονται φοβισµένα. Όταν τα παιδιά χρησιµοποιούν λέξεις, ακούστε τι έχουν να πουν για τους φόβους τους. ∆ώστε χρόνο στα παιδιά να σας µιλήσουν για το φόβο τους, χωρίς να ξεχνάτε ότι οι φόβοι τους είναι απόλυτα πραγµατικοί για εκείνα.
- Συζητήστε µε τα παιδιά για το φόβο. Μην αστειεύεστε µε τους φόβους τους. Πληροφορήστε τα τι συµβαίνει στην πραγµατικότητα. Πείτε τους για παράδειγµα ότι η ηλεκτρική σκούπα δε θα τα ρουφήξει, ή ότι έχετε κοιτάξει κάτω από το κρεβάτι και δεν υπάρχει κάποιο τέρας εκεί. ∆ιαβεβαιώστε τα ότι θα τα προστατέψετε.
- Παίξτε µαζί τους. Παίξτε µε κούκλες, ή µαριονέτες µε τα παιδιά σας. Μέσω του παιχνιδιού, τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήµατά τους. Το να παίζει το παιδί τον πυροσβέστη ή τον αστυνοµικό, το βοηθάει να αισθανθεί ότι ασκεί έλεγχο πάνω στα άσχηµα πράγµατα. Παιχνίδια όπως το ποδόσφαιρο ή το κολύµπι αποτελούν ένα διασκεδαστικό τρόπο για να αποµακρυνθεί το στρες από το σώµα τους. Αντίστοιχα το διάβασµα βιβλίων, είναι ακόµη ένας εξαιρετικός τρόπος να µιλήσουν τα παιδιά για τους φόβους τους και να µάθουν περισσότερα για τα πράγµατα που τα φοβίζουν.
Τροµακτικά όνειρα & Εφιάλτες
Τα τροµακτικά όνειρα και οι εφιάλτες εµφανίζονται συνήθως τις πρώτες πρωινές ώρες και σχετίζονται µε τη ζωή του παιδιού. Τα παιδιά που έχουν βιώσει άσχηµες εµπειρίες έχουν συχνά εφιάλτες. Όταν ένα παιδί ξυπνά από έναν εφιάλτη, συνήθως τον θυµάται και του είναι δύσκολο να ξανακοιµηθεί µετά από ένα τέτοιο όνειρο. Ακούστε το όνειρο του παιδιού σας. Κρατήστε το αγκαλιά ή τρίψτε του την πλάτη. Συζητήστε για το όνειρο και για το τι φοβάται στην πραγµατική ζωή. Πιθανόν να θέλετε να µείνετε µέσα ή κοντά στο δωµάτιο του παιδιού µέχρι να ξανακοιµηθεί.
Νυχτερινός τρόµος
Οι νυχτερινοί τρόµοι συνήθως εκδηλώνονται µια ώρα περίπου αφότου το παιδί κοιµηθεί και ξυπνάει σε κατάσταση πανικού, πιθανόν ιδρωµένο ή µε ταχυκαρδία. Συνήθως, όταν ξυπνά το πρωί, µπορεί να είναι µπερδεµένο και να µη θυµάται ότι συνέβη κάτι τέτοιο τη νύχτα. Τα περισσότερα παιδιά που έχουν νυχτερινούς τρόµους, ξανακοιµούνται σχεδόν αµέσως (οι ενήλικες από την άλλη µπορεί να µην καταφέρουν να ξανακοιµηθούν µετά από κάτι τέτοιο). Σε αυτήν την περίπτωση, βοηθάει πολύ να µείνετε µε το παιδί, διότι µπορεί να συνεχίσει να έχει νυχτερινούς τρόµους µέχρι να ξανακοιµηθεί. Κρατήστε το. Πείτε του ότι ήταν απλά ένα όνειρο. Οι νυχτερινοί τρόµοι µπορεί να διαρκέσουν για κάποια χρόνια.
Ανησυχίες
Μην τροµάζετε το παιδί σας για να το κάνετε να πειθαρχήσει. Κάποιοι γονείς προσπαθούν να κάνουν τα παιδιά να φοβηθούν, ούτως ώστε να τα αναγκάσουν να ακολουθήσουν κάποιους κανόνες. Ωστόσο αυτή η µέθοδος δεν είναι αποτελεσματική στον έλεγχο της συµπεριφοράς των παιδιών. Ο φόβος εδράζεται στα χαµηλότερα επίπεδα του εγκεφάλου (ενώ οι λειτουργίες της σκέψης στα ανώτερα-στο φλοιό), µε αποτέλεσµα τα παιδιά να µη µαθαίνουν να σκέφτονται όταν οι γονείς τους χρησιµοποιούν τον εκφοβισµό. Χρησιµοποιώντας το φόβο για λόγους πειθαρχίας, το µόνο που θα καταφέρετε είναι να αρχίσουν τα παιδιά να φοβούνται περισσότερο και άλλα πράγµατα. Όταν τα παιδιά αισθάνονται συχνά φοβισµένα, ο εγκέφαλος µαθαίνει να φοβάται πιο γρήγορα. Μάθετε και χρησιµοποιήστε διαφορετικούς τρόπους πειθαρχίας για τα παιδιά σας.
Το 12χρονο παιδί µου φοβάται ακόµα τα φαντάσµατα! Μερικά παιδιά δεν ξεπερνούν τους φόβους τους το ίδιο γρήγορα µε τα υπόλοιπα. Κάποιες φορές, το αίσθηµα του φόβου µπορεί να τα κάνει να αρρωστήσουν. Μερικά παιδιά αισθάνονται τόσο φοβισµένα, που δε µπορούν να κάνουν αυτά που κάνουν συνήθως τα υπόλοιπα. Όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδείξεις ότι το παιδί χρειάζεται επιπλέον βοήθεια για να διαχειριστεί και να αντιµετωπίσει τους φόβους του.
Tο παιδί µου χρειάζεται περισσότερη βοήθεια. Που µπορώ να την αναζητήσω; Υπάρχουν κάποια πράγµατα που µπορείτε να κάνετε ως γονιός για να βοηθήσετε το παιδί σας.
Υπάρχουν βιβλία που µπορείτε να διαβάσετε για να µάθετε τρόπους ώστε να βοηθήσετε το παιδί σας πιο αποτελεσµατικά.
Κάποιες φορές τα παιδιά χρειάζονται περισσότερη βοήθεια από αυτή που µπορούµε να τους δώσουµε. Το να ζητήσετε από κάποιον άλλο να βοηθήσει το παιδί σας, ίσως να είναι το καλύτερο που µπορείτε να κάνετε για αυτό. Για παράδειγµα, ένα Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής µπορεί να παρέχει διάφορες υπηρεσίες για τα παιδιά που αντιµετωπίζουν προβλήµατα µε το φόβο. Ακόµη, είναι πιθανό ο οικογενειακός σας ιατρός να γνωρίζει και άλλες υπηρεσίες στην περιοχή σας που θα µπορούσατε να αναζητήσετε βοήθεια.
Πηγή: Purdue University
