Η αφηγηματική οπτική στην ψυχοθεραπεία, υποστηρίζει ότι η αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας, συνδέεται άμεσα με τις εμπειρίες που εξιστορούμε σε μας τους ίδιους αλλά και στους άλλους γύρω μας.
Η επιλογή όσων αφηγούμαστε, δε γίνεται πάντα συνειδητά. Συνήθως οι άνθρωποι επιλέγουμε να μιλήσουμε για πράγματα που ταιριάζουν και δικαιώνουν το ‘οικογενειακό έμβλημά μας’ και το ρόλο που πήραμε σε σχέση με αυτό.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
Ας πάρουμε για παράδειγμα μια οικογένεια, όπου οι γονείς, για τους δικούς τους λόγους, έχουν την πεποίθηση ότι πρέπει κανείς να είναι πάντα δυναμικός, ανεξάρτητος, να μη ζητά βοήθεια από τρίτους. Αυτή η πεποίθηση μεταφέρεται και στα παιδιά. Γίνεται το έμβλημα της οικογένειας και η συμπεριφορά των μελών της μοιάζει να κινείται γύρω από αυτό. Ίσως το ένα παιδί να τα καταφέρνει καλά, όντας ανεξάρτητο ενώ ένα άλλο να δυσκολεύεται. Ξέροντας ωστόσο ότι το να ζητήσει βοήθεια θα θεωρηθεί αδυναμία, πιθανόν αυτή του η δυσκολία να εκφραστεί με άλλους τρόπους, για παράδειγμα να γίνει επιθετικό ή να απομονωθεί.
Τι θα έλεγε η οικογένεια για αυτό το παιδί; Ίσως ότι έχει νευρικό χαρακτήρα, ή ότι προτιμά να μένει μόνο του – πιθανόν σε αυτήν την περίπτωση να φρόντιζαν να του εξασφαλίσουν συχνά κάποιες μοναχικές ώρες, νομίζοντας ότι το βοηθούν. Καθώς αυτό το παιδί θα μεγάλωνε, ο τρόπος που θα αντιλαμβανόταν τον εαυτό του, πιθανόν να ταυτιζόταν με τις αφηγήσεις των γονιών του. Ίσως να ‘συστηνόταν’ κι εκείνος ως νευρικός, μονόχνοτος, περίεργος ή ακόμη και προβληματικός.
Στη θεραπεία του, πιθανόν να διάλεγε να διηγηθεί εμπειρίες που στηρίζουν αυτήν την εικόνα, περιστατικά δηλαδή όπου ήταν πολύ απότομος με δικούς του ανθρώπους, ιστορίες όπου ένιωσε ανεπαρκής κοκ. Είναι σα να έχει εσωτερικεύσει όλες αυτές τις φωνές, που του απέδιδαν χαρακτηριστικά και τον κατηγοριοποιούσαν – άλλωστε είναι οι γονείς που επιλέγουν ποιες εμπειρίες μας θα αφηγούνται ξανά και ξανά, όσο είμαστε παιδιά, και με ποιον τρόπο.
Ο θεραπευτής είναι εκεί για να καθρεφτίσει στο θεραπευόμενο αυτό το μπέρδεμα των φωνών. Για παράδειγμα, όταν θα τον ακούσει να λέει, απέτυχα αφού δεν τα κατάφερα χωρίς βοήθεια, μπορεί να τον ρωτήσει, ποια φωνή μιλάει τώρα;. Έτσι ο θεραπευόμενος, θα αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι η κυρίαρχη, αρνητική φωνή που τον επικρίνει, δεν είναι μόνη της. Υπάρχουν και άλλες, ίσως πιο αδύναμες αλλά σίγουρα περισσότερο θετικές, οι οποίες είναι να μπουν σε διάλογο.
Ο στόχος της θεραπευτικής διαδικασίας είναι να διαχωριστεί το πρόβλημα από τον άνθρωπο. Είναι δηλαδή άλλο να λέει κανείς, είμαι νευρικός, μαλώνω με όλο τον κόσμο κι αυτό με στεναχωρεί και άλλο νιώθω στεναχώρια, επειδή μαλώνω συχνά με τους άλλους. Στην πρώτη περίπτωση, το πρόβλημα παρουσιάζεται ως εγγενές χαρακτηριστικό του ατόμου, φέρνοντάς μας σε αδιέξοδο αφού η ψυχοθεραπεία δεν αλλάζει χαρακτήρες, αλλά μόνο την οπτική μας. Στη δεύτερη περίπτωση, αυτό που έχουμε να δούμε είναι ένα δύσκολο συναίσθημα: τη λύπη.
Ο θεραπευόμενος, καλείται να εξερευνήσει πώς και εμπλέκεται συχνά σε καυγάδες. Εφόσον δεν το αποδίδει στο χαρακτήρα του, αρχίζει να έρχεται σε επαφή με τα υποσυνείδητα κίνητρα που καθορίζουν τη συμπεριφορά του. Μια υπόθεση για το παραπάνω παράδειγμα, είναι ότι ο θεραπευόμενος έχει συσσωρευμένο θυμό για την παραμέληση που νιώθει πως εισέπραξε από τους γονείς του.
Είναι στο χέρι των ανθρώπων το πώς θα ορίσουν τους εαυτούς τους. Οι θεραπευτές είναι εκεί για να τους ενθαρρύνουν να το κάνουν με έναν τρόπο που θα τους απελευθερώσει από κατηγοριοποιήσεις και ταμπέλες του παρελθόντος, βοηθώντας τους να ‘ξαναγράψουν’ την ιστορία τους, από μια άλλη οπτική γωνία.
